Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
when / got off at Penn Station, /
ly went into this phone booth. I felt like giving somebody a buzz- / left my bags right outside the booth so that I could watch them. (Salinger. The Catcher in the Rye) Pensilvaniya vağzalında düşən kimi telefon budkasına qaçdım. Telefonla heç olmasa bir nəfərlə çənə vurmaq həvəsinə düşmüşdüm. Çamadanlarımı bayırda elə yerə qoydum ki, içəridən görə bilim (T.Vəliyev) Bu misalda məxəz mətndəki sözlərin heç də hamısı hədəf mətndəki sözlərlə üst-üstə düşmür. Buradakı artikllar, sözönü, hətta şəxs əvəzliyi tərcümədə öz əksini tapmamış, onların mənası digər vasitələrlə ifadə olunmuşdur. Bir qayda olaraq müəyyən qədər mürəkkəb cümlələri tərcümə edərkən müxtəlif qrammatik və leksik amillər söz səviyyəsində tərcümə etməyə imkan vermir və bu üsulla edilən tərcümədə məxəz və hədəf mətnlərdə sözlərin uyğunluğu minimuma enir. /Sözbirləşməsi səviyyəsində tərcümə. Tərcümənin ən çətini sabit sözbirləşmələrinin tərcüməsidir. Məlumdur ki, sabit sözbirləşməsinin mənası onu əmələ gətirən komponentlərin mənasından asılı deyil, yəni onların tərkibində elə sözlər var ki, əksər hallarda onları söz səviyyəsində tərcümə etmək mümkün deyil, çünki sabit sözbirləşməsi özü tərcümə vahidi kimi çıxış edir. Məsələn: at a glance- ilk baxışdan, dərhal; to miss the boat-imkanı əldən vermək; the ennuch rule-ABŞ-da bəzi ştatların konstitusiyalarında qubernatorun iki dəfədən artıq həmin vəzifəyə seçilməsinə imkan verməyən müddəa; to come to the wrong shop - ünvanı səhv salmaq və s. Sabit söz- birləşmələrində söz səviyyəsində tərcümə o zaman mümkündür ki, məxəz və hədəf dillərdə həmin sabit sözbirləşmələrinin komponentləri uyğunluq təşkil etsin. Məsələn: to play with fire - odla oynamaq, to put oneself in somebody's place-özünü kiminsə yerinə qoymaq; to get one's revenge-qi- sasını almaq və s. Təkcə sabit sözbirləşmələri yox, sərbəst sözbirləşmələri də tərcümə vahidi ola bilər. Belə halda sərbəst sözbirləşmə- 24 sinin mənası onu əmələ gətirən komponentlərin mənasından asılı olur. Misal üçün: to come late-gecikmək; to get dressed- geyinmək; book parcel-banderol, gold watch-qızıl saat; to watch the TV program-televiziyada müəyyən bir proqrama baxmaq. Selincerin “The Catcher in the Rye” əsərindən bir neçə misala baxaq: I improved her game immensely though-Mənim köməyimlə artıq əvvəlkindən çox yaxşı oynayırdı. The one with glasses made me give back to her-Eynəklinin görünüşü məni cəzb etdi, ona tərəf döndüm. He always shaved twice, to look gorgeous. Həmişə beləydi, üzünü iki dəfə qırxardı ki, yaxşı görünsün. He's got his superior attitude all the time-Həmişə öz səviyyəsini saxlayırdı, özünü hamıdan ağıllı aparırdı. Bu misallarda ingilis dilindəki sərbəst sözbirləşmələri tərcümə vahidləri kimi çıxış edir, çünki onların ibarət olduğu sözlərin Azərbaycan mətnində heç bir qarşılığı yoxdur. Burada uyğunluq bütöv söz birləşməsi səviyyəsində yaranır, ancaq birinci və ikinci misallarda quruluş baxımından lazım olan əvəzliklər istisnahq təşkil edir. Sözbirləşməsi səviyyəsində tərcümə çox geniş yayılnuş tərcümə növüdür. Çox vaxt elə nümunələrə rast gəlinir ki, məxəz cümlədəki bir neçə söz hədəf dilə söz səviyyəsində, qalanları isə sözbirləşməsi səviyyəsində transformasiya olunur. Məsələn: The terrestorial globe -is a member - of the solar-system. Yer kürəsi-günəş sistemindəki -planetlərdən biridir. Bu iki cümlədə söz səviyyəsində aşağıdakı uyğunluğu müəyyən edirik: terrestorial-yer; globe-kürə; solar-günəş; system-sistem; is a member of bütünlüklə sözbirləşməsi səviyyəsində planetlərdən biridir kimi tərcümə olunur. L,jCiimlə səviyyəsində tərcümə. Bir çox hallarda hətta sözbirləşməsi tərcümə vahidi kimi çıxış etmir, belə olduqda ek- vivalentlik cümlə səviyyəsində qurulur. Bu zaman məxəz dildəki cümlə anlam etibarilə idiomatik səciyyəli olur, yəni 25 u cümlənin anlamı onu təşkil edən sözlərin mənasından asılı deyil. Belələrinə atalar sözlərini misal göstərmək olar: Don^t trouble trouble until trouble troubles you, - Dəymə mənə, dəyməyim sənə; Birds of fine feather flock together, - Su axar, çuxuru tapar. Göründüyü kimi, bu misallarda bütöv cümlələr tərcümə vahididir, məxəz və hədəf dillərdəki cümlələr anlam etibarilə bir-birinə tam uyğundur, ancaq hər iki dildəki cümlələrdə bir-birinə uyğun söz və sözbirləşmələri tapmaq mümkün deyil. Bu cür tərcümə klişelərə, yol hərəkəti qaydalarına, xəbərdarlıq bildirən sözlərə xasdır: Happy birthday!-Ad günün mübarək! Ad gününü təbrik edirəm! Slow, men at work!- Sürəti azalt, təmir işləri gedir! to be led like a sheep - başına ip salıb ardınca aparmaq; as hungry as a bear- qurd kimi ac; to swim like a duck-baliq kimi üzmək və s. uMətn səviyyəsində tərcümə. Tərcümə praktikasında elə hallara da rast gəlinir ki, hətta cümlə də tərcümə vahidi olmur, bütöv bir mətn, yəni, müəyyən əlaqələrlə bir-birinə bağlanmış müstəqil cümlələr toplusu tərcümə vahidi kimi çıxış edir. Nəsr tərcüməsində belə hallara nadir hallarda rast gəlinir, ancaq poeziyada bu adi haldır, çünki elə poetik janrlar var ki, onlar kiçik və yığcamdır. Bunlara sonet, rübai, bayatı və s. kimi janrları misal göstərmək olar. Onlar oxucuya, dinləyiciyə bütöv şəkildə təqdim olunur, əks təqdirdə onlar kommunikativliyini itirir. Məsələn: Dün kaşı kuzəmi daşlara çaldım, Sərxoşdum, bilmədim, əlimdən saldım. Kuzə dilə gəlib dedi ki, mən də Sənin kimi idim, bu günə qaldım. Sətri tərcüməsi: Yesterday accidentally I dropped the jug on the stone. I was drunk, it slipped off my hand. The jug broke the spell and said I was also like you, therefore I am in the same state like you. 26 Şekspirin 130-cu sonetinə və onun tərcüməsinə baxaq: My mistress* eyes are nothing like the sun^ Coral is far more red than her lip Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|