Bu üsullardan danışarkən deməliyik ki, ancaq semantik və
kommunikativ üsullar tərcümə qarşısında duran iki başlıca
məqsədi yerinə yetirməyə imkan verir. Bunlar
səliqə (accuracy)
və
qənaətdir (economy). Semantik tərcümə kommunikativ
tərcümədən daha qənaətlidir. Semantik tərcümə müəllif,
kommunikativ tərcümə isə oxucu dili səviyyəsində apan- lır.
Semantik tərcümə üsulundan ekspressiv (bədii), kommunikativ
üsuldan isə informativ və vokativ mətnlərin tərcüməsi zamanı
istifadə olunur.
Semantik və kommunikativ tərcümə köhnəlib təravətini
itirmiş metaforalara, adi sözbirləşmələrinə (məsələn,
a strong
coffee), texniki terminlərə, slenq, danışıq dilinə məxsus ifadə və
sözlərə
(collocations), fatik söz və ifadələrlə adi dilə eyni cür
yanaşır. Ekspressiv mətnlərin ekspressiv komponentləri
{qeyri-adi sintaktik strukturlar, danışıq dili söz və ifadələri,
metafora, işlənmə xüsusiyyəti ilə seçilən sözlər, neologizmlər)
hərfən olmasa da, məna və formaca orijinala yaxın şəkildə, lakin
informativ və vokativ mətnlərdə işləndikdə hədəf dilin nor- malan
çərçivəsində bu normalara uyğunlaşdınlaraq tərcümə olunur.
Nəzəri xüsusilə cəlb edən afişalar belə hallarda müstəsnalıq təşkil
edir, kultral komponentlər ekspressiv mətnlərdə olduğu kimi
saxlanılır; informativ mətnlərdə isə onlar kultral
cəhətdən neytral
terminlərlə, əksər vaxt izahlı şəkildə tərcümə edilir; vokativ
mətnlərdə onlar kultral ekvivalentlərlə əvəzlənir. Orijinalda
səliqəsiz, qüsurlu parçalar ekspressiv səciyyə daşıdıqda
tərcümədə olduğu kimi saxlanılır, ancaq münasib olduqda həmin
parça mütərcimin izahı ilə müşayiət olunur. Belə parçalar
kommunikativ tərcümədə düzəldilərək normal hala salınır.
Semantik və kommunikativ tərcüməyə bir-birini tamamlayan
bir vahid kimi yanaşılmalıdır. Semantik tərcümə şəxsi və fərdidir.
Müəllifin düşünmə prosesini izləyir, heç bir şeyi tərcü- məsiz
qoymaq istəmir
(over-translate), mənanın bütün incəliklərinə
varmağa çalışır, ancaq praqmatik
təsir doğurmaq üçün
169
yığcamlığa can atır. Kommunikativ tərcümə isə sosial
səciyyəlidir, diqqəti mətndəki məlumatın ötürülməsi üzərində
cəmləyir, hər şeyi tərcümə etmir
(under-translates), sadəliyə,
yığcamlığa, aydınlığa çalışır, üslubu təbii və yatımlı
(resourceful)
olur. Semantik tərcümə bütün parametrlərilə öz orijinalına çata
bilməz, səviyyəcə ondan aşağıdır, çünki tərcümə prosesində
koqnitiv və praqmatik itkilər baş verir. Kommunikativ tərcümə
öz orijinalından üstün olur, çünki lazım gəldikdə semantik
tərcümə müəyyən bir şeyi şərh edir
(interprets), kommunikativ
tərcümə isə onu izah edir.
Nəzəri baxımdan kommunikativ tərcümə üsulu heç də mü-
tərcimə semantik tərcümə üsulundan çox sərbəstlik vermir.
Əslində isə belə deyil, çünki kommunikativ tərcümədə mütərcim
xüsusi bir oxucu qrupuna yox, geniş oxucu kütləsinə xidmət edir.
Semantik tərcümədə isə mütərcim bir kəsə, yəni orijinalın
müəllifinə, onun maraqlanna xidmət edir. Elə hallar olur ki,
müəllif mütərcimdən müəyyən bir ifadəni, sözü olduğu kimi,
yaxud onun istədiyi kimi saxlamağı tələb edir.
Ekvivalent təsir
(equivalent effect). Tərcümə nəzəriyyəsində
bəzən belə bir fikrə rast gəlinir: Tərcümənin ən ümdə məqsədi
orijinalın öz oxucusuna göstərdiyi, bağışladığı təsirə bərabər bir
təsirə tərcümədə nail olmaqdır, yəni orijinal öz oxucusuna hansı
təsiri bağışlayırsa, tərcümə də öz oxucusuna eyni təsiri
bağışlamalıdır. Buna bəzən ekvivalent reaksiya
(equivalent
Dostları ilə paylaş: