Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş



Yüklə 1,63 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə81/111
tarix02.01.2022
ölçüsü1,63 Mb.
#40087
növüDərs
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   111
response)  prinsipi  də  deyilir.  E.Nida  bunu  dinamik  ekvivalent- 
lik  (dynamic  equivalence)  adlandınr.  Əslində  ekvivalent  təsir 
tərcümədə məqsəd yox, arzulanan bir nəticədir, çünki, ola bilər 
məxəz  mətnlə  hədəf  mətn  arasında  mədəniyyətlər  baxımından 
böyük fərq olsun. 
Bununla  belə,  vokativ  mətnlərin  kommunikativ  üsulla 
tərcüməsi zamanı ekvivalent təsir nəinki arzuolunandır, hətta çox 
vacibdir.  Çünki  bildiriş,  təlimat,  reklam,  təbliğat,  inandırma 
məqsədi  daşıyan,  polemik  səciyyəli  yazılar,  eləcə  də  populyar 
bədii ədəbiyyatın tərcüməsinin effekti və dəyərinin meyan 
170 


məhz  ekvivalent  təsirdir.  Oxucunun  keep  off  the  grass  (qazonu 
(çəmənliyi)  tapdalamayın),  wet  paint  (oturmayın,  yenicə  boya 
çəkilib)  və  s.  bu  kimi  ifadələrə  reaksiyası  tərcümənin  uğuru, 
yaxud uğursuzluğunun göstəricisidir. 
informativ mətnlərdə ancaq cüzi emosional təsir baxımından 
ekvivalent  təsir  arzuolunandır.  Məxəz  və  hədəf  mədəniyyətlər 
bir-birindən uzaqsa, ekvivalent effektə nail olmaq mümkün deyil, 
çünki  kultral  komponentlər  ya  kultral  baxımdan  neytral,  yaxud 
ümumi  igeneric)  xarakterli  bir  terminlə  verilir;  hədəf  mətnin 
məzmunu  sadələşir,  məxəz  mətndəki  anlaşılmaz,  qaranlıq 
məqamlar  aydınlaşır.  Hədəf  mətnin  oxucusu  da  məxəz  mətnin 
oxucusu kimi əsəri eyni maraqla oxuyur, ancaq təsirlər müxtəlif 
olur. Buna baxmayaraq, məxəz mətndəki təsir hədəf mətndə öz 
əksini tapmalıdır ki, eyni təsir, ekvivalent təsir əldə edilmiş olsun. 
Semantik tərcümədə birinci problem ondan ibarətdir ki, bədii 
ədəbiyyatın  öz  oxucusu  var,  hər  əsər  hamı  üçün  deyil,  ikinci 
problem  isə  odur  ki,  mütərcim  oxucunu  nəzərdən  qaçırmamaq 
şərtilə məxəz mətnin təsirini özü duymağa çalışır, onu oxucunun 
öhdəsinə  buraxmır.  Şübhəsiz  məxəz  mətn  ümumbəşəri  olduqda 
onun  effektinin  transformasiya  dərəcəsi  də  çox  olur,  çünki  bu 
zaman  məxəz  mətndəki  ideyalar  bir  millətin,  bir  mədəniyyətin 
sərhədlərindən kənara çıxır, məsələn: to be or not to be, that is the 
question-olum,  ya  ölüm,  budur  məsələ-  yaşamakmı,  yoxsa 
ölməkmi, mesele bunda-быть, wıu ue быть, вот в чем вопрос. 
Çətin  ki,  mütərcimin  transformasiya  etmək  istədiyi  metalinqual 
səs  effekti  hədəf  mətnin  oxucusuna  təsir  etsin,  çünki  məxəz  və 
hədəf dillərdə müxtəlif səs sistemləri  var.  Bununla belə, bu  səs 
effektini kompensə etmək mümkündür. Hər halda burda orijinala 
reaksiya kultraldan, yaxud universaldan çox fərdi olacaq. 
Bununla  belə,  məxəz  mətn  kultral,  lokal,  zaman  və  məkan 
baxımından hədəf mətndən nə qədər uzaq olsa tərcümədə onun 
ekvivalent təsiri o qədər az olacaq. Ekvivalent təsir o zaman əl 
171 


də  edilər  ki,  məxəz  dilin  mədəniyyəti  tərcümə  oxucusunun 
təfəkkürünə, təxəyyülünə, canına, qanına hopmuş olsun. Məsələn, 
Şekspir  sonetlərinin  birində  belə  bir  cümlə  işlədir:  Shall  I 
compare thee to a summer's day? Bu bənzətmə Avropa dillərinə 
tərcümə  edilsə,  heç  bir  mənfi  təsir  doğurmaz,  çünki  Avropa 
ölkələri  iqlimcə  bir-birindən  azacıq  fərqlənsə  də,  yay  fəsli 
hamısında  gözəldir.  Lakin bu cümlə Afrika xalqlanmn  dillərinə 
tərcümə olunsa, onda orijinaldakınm əks təsiri almar, çünki həmin 
ölkələrdə  yay  ilin  ən  isti  və  xoşagəlməz  fəslidir.  Kultral 
terminlərin  transformasiyasında  güzəşt  (sırf  milli  kultral  termin 
əvəzinə  ümumi  səciyyəli  bir  termin  işlətmək)  mümkündür,  bu 
şərtlə ki, həmin kultral termin həddindən artıq spesifik əhəmiyyət 
kəsb  etməsin,  konnotasiyası,  yaxud  rəmzi  mənası  olmasın. 
Fransız  yazıçısı  Herve-Bazinin  “Rezolar  ailəsi”  romanında  belə 
bir cümlə var: II est plus pelican des peres, hərfən tərcüməsi - o, 
uşaqlarım  qutan  kimi  sevir.  Bu  cümləni  o,  atalardan  ən 
sədaqətlisidir; o, ata sevgisinin rəmzi olan qulandır kimi tərcümə 
etmək  yanlışdır.  Kompromis  variant  və  kultral  elementin 
saxlandığı  tərcümə  belə  olar:  o,  qutantək  öz  balalarını  sevir. 
Rəsmi  və  nüfuzlu  bəyanatlar  tək  bir  oxucuya  deyil,  oxucu 
auditoriyasına  ünvanlanır.  Əgər  o  rəsmi  üslubda  yazılırsa, 
tərcüməsində də eyni effekt alınır. 
Kommunikativ  tərcümə  oxucunun  bilik  və  dili  səviyyəsinə 
hesablandığından  tərcümədə  də  eyni  effekti  doğura  bilir.  Se- 
mantik  tərcümə  isə  belə  deyil,  müəllifin  səviyyəsinə 
hesablandığından  tərcümədə  ekvivalent  effekt  alınmır.  Bir  neçə 
yüz il əvvəl yazılmış mətn hədəf mətnin oxucusuna məxəz mətnin 
oxucusundan 
daha 
çox 
təsir 
bağışlayır. 
Açıq-aydın 
sadələşdirilmiş,  tərcümədən  çox  müasir  dildə  olan  bu  mətn 
orijinaldan  artıq  təsir  gücünə  malikdir.  Məsələn,  C.  Çosserin 
“Kentrberi hekayələri”nin müasir variantı nəinki qeyri-dil hədəf 
mətnin  oxucularına,  müasir  ingilis  oxucusuna  da  köhnə 
variantından daha yaxşı təsir bağışlayır. 
172 


iki  ən  çox  işlənən  tərcümə  üsullanm  {semantik  və 
kommunikativ) üç mətn kateqoriyasına tətbiq etdikdən sonra belə 
nəticəyə gəlmək olar ki, vokativ və informativ mətnlər daha çox 
hər- fən, ekspressiv mətnlər isə heç də həmişə hərfən tərcümə edil 
mir. 

Yüklə 1,63 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   77   78   79   80   81   82   83   84   ...   111




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin