Dərslik kimi təsdiq edilmişdir. Q. H. Bayramov 2008 Mənə tərcümənin əlifbasını öyrətmiş

partiyası), Conservative Party - Mühafizəkarlar Partiyası. 
Semantik cəhətdən anlaşıqlı instilusional terminlər asanlıqla 
tərcümə  olunur,  məsələn:  People^s  Police  -  Xalq  Polisi 
(Almaniyada ) 
4.  Kultural 
ekvivalentlik  oxucunun  tələbinə  uyğun 
seçilməli,  yerli, milli kolorit nəzərə alınmalıdır. Məsələn,  Open 
University,  house  of  culture.  Kombinat,  kibbutz,  adult  evening 
classes, polyclinic kimi kultural terminlərin mahiyyəti açılmazsa, 
hədəf dilin oxucusuna onların mənası qaranlıq qalar. 
5.  Kultural  terminin  məxəz  dildə  yığcam,  ahəngdar 
(concision and euphony) olması onun həmin şəkildə tərcüməsini 
çətinləşdirir.  Belə  terminlər  hədəf  dilin  tələblərinə  uyğun 
Iransliterasiya  (transkripsiya)  olunur,  ləbiiləşdirilir,  lakin 
termindən sonra, yaxud çıxışda onun mənası açıqlanır. Məsələn, 
samizdat  -  rus  dilindən  gəlmədir,  mənasını  Oxford  lüğəti  (34) 
belə verir: the clandestine copying and distribution of literature 
banned  by  the  state,  espesially  formerly  in  the  communist 
countries  of  eastern  Europe.  Çətin  və  uzun  insti-  tusional 
terminlər  əvvəlcə  tərcümə  olunmalı,  sonra  isə  akro- 
nimloşdirilməlidir {samizdat belələrindəndir). 
6.  İdeoloji  koloritli  instilusional  terminlərin  tərcüməsi 
zamanı hədəf dildə oxucunun ideoloji mənsubiyyəti, termin- dəki 
koqnitivlik və ideoloji yönüm nəzərə alınmalıdır. Məsələn, alman 
dilində Berlin divan üçün iki termin - keçmiş 
79 

---

ADR-də  Schutzwall,  ARR-də  isə  Schandmauer  işlədilirdi.  Biri 
onu  qoruyucu,  digəri  isə  utanc  gətirən  divar  kimi  təqdim  edir. 
Məxəz  və  tərcümə  dillərində  kultural  ekvivalentli-  yin  dərəcəsi 
yüksək olduqda hərfi tərcüməyə geniş yer verilir. Bu hala xüsusilə 
rus  dilindən  Azərbaycan  dilinə  tərcümədə  çox  rast  gəlinir: 
Министерство  Юстиции  -  Ədliyyə  Nazirliyi.  MuHUcmepceo 
Торговли  -  Ticarət  Nazirliyi,  Министерство  Обороны  - 
Müdafiə Nazirliyi və s. 
7.  Bir  sıra  terminlərdə  funksiya  sözün  təsviri,  yaxud 
tərkibindən daha əhəmiyyətli olur. Məsələn, ingilis dilində Black 
Rod termini var. /?öçubuq, tənək, şüvül, qamçı, cəza, 
çubuq cəzası, çubuqla döymə, sünbə, tilov, qarmaq kimi mənaları 
var  (17).  Black  sözünün  mənasına  toxunmağı  lazım  bilmirik. 
Black Rod iQrmımm LbngrHan Dictionary of English Language 
and Culture lüğəti belə izah edir: the title of one of the officials 
who takes part in the ceremony for opening the British Parliament 
each year. He wears special old-fashioned clothes, and his job is 
to go to the House of Commons and tell its members to come to 
the House of Lords so that they can hear the Queen’s speechQl). 
И.Р.  Гал-  иеринин  Большой  Англо-Русский  Словарь-ında 
həmin  termin  üçün  Церемоний-мейстер  с  черной  булавой 
mənası  verilir(61).  Göründüyü  kimi,  bu  lüğət  həmin  terminin 
mənasının  natamam,  ingilis  lüğəti  isə  Black  Rod-wn  yerinə 
yetirdiyi funksiyanın tam təsvirini vermişdir. Bizim parlamentdə 
belə vəzifəni yerinə yetirən məmur, qulluqçu, iki palata yoxdur; 
ona  görə  də  Black  Rod  üçün  uyğun  termin  yaratmalı  (məsələn, 
parlament  kuryeri,  parlament  xəbərçisi  və  s.),  onu  şərhlə  təmin 
etməli,  yaxud da transliterasiyasını verib izah etməliyik.  Yaxud 
Yellow Pages, White Paper, Green Paper kimi kultural terminlərə 
baxaq. Yellow Pages səhifələri sarı rəngdə olan telefon kitabıdır, 
burda telefon nömrələri və ünvanlar yazılır. White Paper - yeni 
qanun parlamentə təqdim olunmamışdan əvvəl onun mahiyyəti və 
hökumətin planları barədə hökumətin məruzəsidir. Green Paper - 
müəy 
80 

---

yən bir məsələ ilə bağlı ümumi müzakirə üçün hökumətin təqdim 
etdiyi  təkliflərdir.  Bu  dörd  institusional  terminin  hamısının 
tərcüməsi  zamanı  diqqəti  onların  formasına,  tərkibinə  yox, 
funksiyalarına yönəltmək lazımdır. 
8.  Bəzi  institusional  terminləri  olduğu  kimi  saxlamaq  və 
müəyyən  izahatla  təmin  etmək  lazımdır.  Məsələn,  Bun-  destrat 
Almaniya  parlamentində  yuxarı  palata,  Bundestaq  Almaniya 
parlamentində aşağı palata. 
9.  İki  rəsmi  dili  olmuş  ölkələrdə  əksər  institusional 
terminlərin,  eləcə  də  şəhər  və  küçə  adlarının  hər  iki  dildə 
ekvivalenti olur. Məsələn, Bakı - Баку, ул. Первомайская - Bir 
May küçəsi, Şəmkir - Шемкир və s. 
10.  Milli  çalarlı  institusional  terminlər  tərcümə  olunmur; 
məsələn, Furer, Duché, Ayətulla, apartheid, soviet. 
11.  Tərcüməçi seçdiyi ekvivalentin münasibliyinə, düzlüyünə 
tam  əmin  deyilsə,  institusional  termini  transliterasiya 
(transkripsiya) etmək daha yaxşıdır. Lokal xarakterli institusional 
terminləri isə beynəlmiləlləşdirmək yaxşı olar; məsələn, the War 
Office - Müdafiə Nazirliyi, the Treasury - Maliyyə Nazirliyi və s. 
12.  Əcnəbi institusional terminlərin tərcüməsi zamanı üç növ 
xətadan yayınmaq lazımdır: 1) terminin mövcud rəsmi tərcüməsi 
olduqda yeni tərcümə variantı təqdim etməmək, çünki the United 
States  of  America-mn  Azərbaycan  dilində  Amerika  Birləşmiş 
Ştatları kimi rəsmi tərcüməsi var, onu türklərdəki kimi Amerika 
Bitişik Dövlətləri kimi təqdim etməyə lüzum yoxdur; 2) deyilən 
terminlər üçün ifrat milli (yerli) koloritli ekvivalent işlətməməli; 
the House of Lords terminini Ali Məclis, Böyük Millət Məclisi və 
sair  kimi  tərcümə  etmək  olmaz;  3)  “mənasız”  sözbəsöz 
tərcümədən  yayınmalı,  məsələn;  MIRV  (Multiple  Individual 
Targetable Re-entry Vehicle), MIRB (многоэлемеитная боевая