Dərslik kimi tövsiyyə edilir. B a k I 2 0 1 6 İQTİsadi İnformatiKA

İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________34________________________ 
 
Plan  (direktiv)  informasiya  gələçək  dövrlər  üçün 
planlaşdırılan  və  nəzərdə  tutulan  iqtisadi  göstəriçiləri 
əhatə edir. 
Uçot  informasiyası  müəyyən  dövr  üçün 
planlaşdırılmış  göstəricilərin  faktiki  qiymətlərini  əks 
etdirir. 
Normativ-arayış  informasiyası  istehsal  prosesləri  və 
münasibətləri ilə bağlı olan müxtəlif normaları və sorğu 
məlumatlarını 
özündə 
birləşdirir. 
Bu, 
ümumi 
informasiya kütləsinin 50-60 faizini təşkil edir. 
Hesabat-statistika  informasiyası  aşağı  səviyyəli 
iqtisadi sistemin (müəssisənin, firmanın) yuxarı təşkilata 
təqdim etdiyi hesabat köstəriçilərini əhatə edir. 
Yaranma  yeri  üzrə  informasiya  giriş  və  çıxış 
informasiyaya bölünür. 
Giriş  informasiya  iqtisadi  sistemə  kənardan  daxil 
olandır. 
Çıxış informasiya sistemi tərk edən informasiyadır. 
 
İNFORMASİYANIN TƏSVİR FORMALARI 
 
İnformasiya—xəbərin  məna  yüküdür.  Xəbər—
ötürülən məlumatdır. Xəbər mənbədə hasil edilir, ünvanda 
istehlak  olunur.  Xəbər  mənbəyi  dedikdə,  özündən 
informasiya  şüalandıra  bilən  obyekt  nəzərdə  tutulur. 
Xəbər ünvanı isə informasiya qəbul edə bilən obyektdir. 
Xəbər  simvol,  mətn  və  şəkil  formasında  ötürülə 
bilir. Simvol forması—hərf, rəqəm, işarə və s.-dən ibarət 
ən  sadə  formadır.  Buna  görə  də  simvol  forması  yalnız 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________35________________________ 
 
sadə siqnalların ötürülməsində istifadə edilə bilir. Siqnal—
elementar xəbərdir. Мətn forması informasiyanın nisbətən 
mürəkkəb  təqdimat  formasıdır.  Мətn  formasında  da 
simvollardan  istifadə  edilir.  Lakin  burada  simvolların 
kombinasiyaları  geniş  tətbiq  olunur.  Bu  isə  mətn 
formasının  geniş  tətbiqinə  imkan  yaratmışdır.  Ən 
mürəkkəb forma şəkilötürmə formasıdır. Çünki bu forma 
həddən  çox  informasiya  tutumludur.  İnformasiya 
tutumluluq  anlayışı  göstərir  ki,  informasiyanın  həcmi  və 
miqdarı  vardır.  İnformasiyanın  həçmi  dedikdə,  onun 
yükləndiyi  işarələrin  (daşıyıcıların)  sayı  nəzərdə  tutulur. 
İnformasiyanın miqdarı isə ləğv edilən qeyri-müəyyənliklə 
ölçülür. İnformasiya daşıyan xəbərlər hava,  su, elektrik, 
efir, şüa və s ilə ötürülür. İnformasiya ötürən mühitə dil 
deyilir. İnformasiya kağızda, parçada, ağacda, dəmirdə və 
s. saxlanır. İnformasiya saxlayan mühit yaddaş adlanır. 
Beləliklə,  informasiya—yaddaşlar  arasında  mövcud 
olan dillərin məna yüküdür. Dilin yaddaşı, yaddaşın  da dili 
vardır. 
İnformasiyanın  saxlanması  və  ötürülməsi  üçün 
istifadə  edilən  daşıyıçıların  minimal  sayı  2-dən  az  ola 
bilməz.  Çünki  müqayisə  üçün  azı  2  element  lazımdır. 
Beləliklə,  informasiyanın  ən  sadə  və  universal  təqdimat 
forması 2-lik formadır. Bu, "hə" və "yox" kimi elementar 
münasibət bildiricilərinin yükləndiyi 1 və 0 rəqəmləridir. 1-
elektrik cərəyanı var, 0-cərəyan yoxdur—deməkdir. 
Beləliklə,  0  və  1  simvollarından  2-lik  mətn 
yaradılır.  Yəni  informasiya—0  və  1  istehsal  edə  bilən 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________36________________________ 
 
yaddaşla  həmin  simvolları  istehlak  edə  bilən  yaddaş 
arasında bu rəqəmləri ötürə bilən dilin daşıdığı 0 və 1-lərin 
elementar  məna  yüklərindən  əmələ  gələn  bütöv,  bitkin 
mənadır. 
 
İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİ 
 
Yeni  informasiya  texnologiyasının  tətbiqi  ilə  bağlı 
olaraq "informasiya sistemi" anlayışından geniş istifadə 
edilir.  İnformasiya  sistemi  obyekt  haqqındakı 
informasiyanı  yığan,  ötürən,  işləyən  və  müxtəlif 
idarəetmə  funksiyalarını  yerinə  yetirən  xidmət 
bölmələrini  lazımi  informasiya  ilə  təmin  edən 
kommunikasiya sistemidir. 
Avtomatlaşdırma  səviyyəsinə  görə  informasiya 
sistemləri  əl,  avtomatlaşdırılmış  və  avtomatik  sistemlərə 
bölünür. 
Əl sistemində informasiyanın işlənməsinə aid bütün 
işləri insan yerinə yetirir. 
Avtomatlaşdırılmış informasiya sistemində işlərin bir 
qismi avtomatik qaydada, qalanı isə əllə icra edilir. 
Avtomatik 
informasiya 
sistemində 
bütün 
idarəetmə funksiyaları texniki vasitələrin köməyi ilə icra 
edilir. 
 
 
 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________37________________________ 
 
İNFORMASİYA SİSTEMİNİN STRUKTURU VƏ 
TƏRKİBİ  
 
İnformasiya sistemi üç tip komponenti əhatə edir: 
funksional  komponentlər,  verilənləri  işləyən  sistemin 
komponentləri və təşkilati komponentlər. 
Funksional  komponentlər  dedikdə,  idarəetmə 
funksiyaları  sistemi,  yəni  müəssisənin  qarşısındakı 
məqsədə  çatmaq  üçün  lazım  olan  idarəetmə  işlərinin 
məkanda və  zamanda qarşılıqlı  əlaqələndirilmiş  tam 
kompleksi nəzərdə tutulur. 
İdarəetmə 
funksiyası 
dedikdə, 
idarəetmə 
obyektinə  səmərəli  təsir  etmək  üçün  obyektiv  surətdə 
lazım olan idarəetmə  fəaliyyətinin bu və ya digər növü 
başa  düşülür.  İdarəetmə  funksiyaları  2  iri  qrupa  bölünür: 
ümumi və xüsusi funksiyalar. 
Ümumi  funksiyaları  aşağıdakı  əlamətlər  üzrə 
təsnifləşdirmək olur: 
•  İdarəetmə prosesinin elementləri üzrə; 
•  İdarəetmə tsiklinin mərhələləri üzrə; 
•  Perspektiv dövrün uzunluğu üzrə. 
İdarəetmə prosesinin elementləri üzrə qərar qəbulu, 
uçot və nəzarət funksiyaları fərqləndirilir. 
Qərar  qəbulu  funksiyası  idarəetmə  obyektinin 
davranışını,  fəaliyyətini  müəyyən  edən  əmrlər, 
sərəncamlar,  göstərişlər,  planlar,  normalar,  qaydalar, 
qiymətlər  və  s.  formasında  reallaşdırılır.  Qərar  qəbulu 
prosesi  mümkün  variantlar  çoxluğundan  konkret  şəraitə 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________38________________________ 
 
daha  çox  uyğun  gələn  variantın  seçilməsindən  ibarətdir. 
Qərar  qəbulu  ən  vacib  idarəetmə  funksiyasıdır. 
İdarəetmənin  səmərəliliyi  qəbul  edilən  qərarın 
düzgünlüyündən  və  əsaslandırılması  dərəçəsindən 
əhəmiyyətli dərəçədə asılıdır. 
Uçot - xarici mühitin, idarəetmə obyektinin vəziyyəti 
və  fəaliyyəti  nətiçələri  haqqında  informasiya  yığmaq  və 
ümumiləşdirmək funksiyasıdır. Uçot idarəetmədə istifadə 
edilən  informasiyanın  yalnız  sənədləşdirilən  hissəsini 
əhatə  edir.  Bununla  yanaşı,  idarəetmə  zamanı  çoxlu 
miqdarda  şifahi  (idarə  işçilərinin  yaddaşında 
saxlanan)  informasiya  da  sirkulyasiya (dövr edir) edir. 
Uçotun  mühasibat,  operativ  və  statistik  uçot  kimi  növləri 
vardır. 
Nəzarət  -  idarəetmə  obyektinin  fəaliyyətinin 
qəbul  edilmiş  idarəediçi qərarlara uyğunluğu dərəçəsini 
müəyyən  etmək  üçün  icra  edilən  funksiyadır.  Nəzarət 
uçotla sıx bağlıdır. 
İdarəetmə tsiklinin mərhələləri üzrə yerinə yetirilən 
funksiyalara aşağıdakılar aiddir: planlaşdırma, tənzimləmə 
təhlil və qiymətləndirmə. 
Planlaşdırma  funksiyası  plan  tərtibi  zamanı 
reallaşdırılır.  Planlaşdırmaya  idarəetmənin  ilkin  mərhələsi 
kimi  baxılır.  Çünki  plan  tərtibi  məqsədlərin  müəyyən 
edilməsini,  həmin  məqsədlərə  çatmaq  üçün  qaydaları, 
müddətləri,  metodları,  vasitələri  əhatə  edən  qərarlar 
kompleksi kimi təsəvvür olunur. Planlaşdırma funksiyasının 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________39________________________ 
 
içrası  zamanı  uçot  və  nəzarət  məlumatlarından  istifadə 
edilir. 
Tənzimləmə  funksiyası  idarəetmə  obyektini  elə 
rejimdə saxlamaq üçündür ki, plan yerinə yetirilə bilsin 
və arzuolunmaz pozuntuları ləğv etmək mümkün olsun. 
Тəhlil  və  qiymətləndirmə  funksiyası  idarəetmə 
tsiklinin son mərhələsində içra edilir. Bu  funksiyanın 
içra məqsədi ötən plan dövründəki işə yekun vurmaq və 
onu qiymətləndirməkdən ibarətdir. 
Perspektiv  dövrün  uzunluğu  üzrə  içra  edilən 
funksiyalar  aşağıdakılardır:  operativ,  çari  və  perspektiv 
idarəetmə. 
Оperativ idarəetmə rüblük, aylıq, həftəlik, sutkalıq və 
növbəlik idarəetməni nəzərdə tutur. 
Cari idarəetmə il ərzindəki idarəetmə prosesini ifadə 
edir. 
Perspektiv  idarəetmə  isə  beşillik  və  daha  uzun 
dövr üçün olan idarəetmə prosesini əks etdirir. 
İdarəetmənin predmet oblastından asılı olmayaraq bu 
funksiyalar  hər  yerdə  içra  edilir.  Buna  görə  də  bunlara 
ümumi funksiyalar deyilir. 
İdarəetmənin  xüsusi  funksiyaları  idarəetmə 
obyektinin 
xarakterindən, 
vəzifələrindən, 
istiqamətindən,  təyinatından  və  durduğu  iyerarxiya 
səviyyəsindən asılı olaraq müxtəlif tərkibli olur. Bu onun 
nəticəsidir ki, ümumi idarəetmə sisteminin qlobal funksiyası 
müəyyən  lokal  funksiyalara  bölünür  və  hər  bir 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________40________________________ 
 
funksional  alt  sistem  bu  lokal  funksiyaların  birini  içra 
edir. 
Funksional  komponentlərə:  funksional  altsistemlər 
(modullar)  aiddir  ki,  bunlar  da  öz  növbəsində, 
funksional məsələləri və model və alqoritmləri əhatə 
edirlər. 
Verilənləri işləyən sistemin əsas vəzifəsi: 
 İnformasiyanın  yığılması,  qeyd  edilməsi  və 
texniki daşıyıçıya köçürülməsindən; 
 Verilənlərin 
saxlanma 
və 
emal 
yerinə 
ötürülməsindən; 
 İnformasiyanın maşına daxil edilməsindən; 
 Maşındaxili 
informasiya 
bazası 
yaradılmasından; 
 İnfomasiyanın maşınla işlənməsindən; 
 Nəticə 
informasiyanın 
daxili 
və 
xarici 
istehlakçılara çatdırılmasından ibarətdir. 
Beləliklə,  Verilənləri  işləyən  sistem  müxtəlif 
idarəetmə  məsələlərinin  həlli  və  qərar  qəbulu  ilə 
məşğul olan mütəxəssislərə informasiya xidməti göstərir. 
Verilənləri işləyən sistemin komponentlərinə: 
 İnformasiya təminatı; 
 Proqram təminatı; 
 Texniki təminat; 
 Hüquqi təminat; 
 Linqvistik təminat daxildir. 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________41________________________ 
 
İnformasiya  təminatı  -  informasiya  bazasının 
yaradılması  üçün  istifadə  edilən  vasitə  və  metodlar 
məcmusudur. 
Proqram  təminatı  -  hesablama  texnikasından 
istifadə etməklə funksional alt sistemlərdə həll edilən 
məsələlərin proqramları məçmusudur. 
Тexniki  təminat  -  Verilənləri  işləyən  sistemin 
səmərəli  fəaliyyətini  təmin  edən  texniki  vasitələr 
kompleksindən  ibarətdir.  Buraya  informasiya  yığan, 
toplayan, işləyən, ötürən, çap edən və təqdim edən texniki 
vasitələr,  bu  vasitələri  və  müxtəlif  texniki  vasitələr 
arasında  informasiya  mübadiləsini  idarə  edən  qurğular 
aiddir. 
Hüquqi  təminat  -  Verilənləri  işləyən  sistemə  dəxli 
olan direktiv sənədlərdə və normativ aktlardakı normalar 
məçmusudur. 
Linqvistik  təminat  -  Verilənləri  işləyən  sistemin 
yaradılması  və  istismarının  müxtəlif  mərhələlərində 
istifadə edilən dil vasitələri məçmusudur. 
Тəşkilati komponentlər (işçi heyət): firmanın yeni 
təşkilati  quruluşunu  və  işçilərin  ştat  tərkibini  və  vəzifə 
təlimatlarını əhatə edir. 
 
İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNİN İNKİŞAF 
TENDENSİYALARI  
 
İnformasiya  sistemləri  öz  inkişafında  4  nəsil 
keçmişdir:  1-çi  nəsil  1960-1970-çi  illərdə  mərkəzi  maşın 
bazasında "bir müəssisə - bir informasiya emalı mərkəzi" 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________42________________________ 
 
prinsipi üzrə qurulmuşdu. 2-ci nəsil 1970-1980-ci illərdə 
yaradılmış  və  bu  zaman  paylanmış  işləmə  sisteminin 
yaradılması  üzrə  ilk  addımlar  atılmışdı.  Belə  ki,  bu 
sistemdə  mərkəzi  ЕHМ-lə  yanaşı,  filiallarda  mini-ЕHМ-lər 
də  qurulmuş  və  bunlar  mərkəzi  ЕHМ-lə  əlaqəli  şəkildə 
fəaliyyət  göstərirdi.  3-çü  nəsil  1980-1990-çı  illərdə 
yaradılmışdı.  Bu,  fərdi  kompüterlər  bazasında  şəbəkə 
texnologiyasının tətbiqi ilə fəaliyyət göstərirdi. 4-ü nəsil 
1990-çı ildən sonrakı dövrü əhatə edir. İndi informasiya 
sistemi şəbəkə iyerarxiyalarına əsaslanır. 
 
İNFORMASİYA SİSTEMLƏRİNİN YARADILMASI 
ARDIÇILLIĞI  
 
Əvvəlcə  idarəetmə  obyekti  təhlil  edilərək, 
funksiyalar  və  məsələlər  müəyyənləşdirilir.  Sonra 
funksional  məsələlərin  həllinə  tətbiq  ediləcək  riyazi 
modellər  və  alqoritmlər  seçilir.  Sonra  isə  lazımi 
informasiyanın tərkibi və mənbələri müəyyən edilir. Daha 
sonra texniki vasitələr və işçi heyəti seçilir. 
 
İQTİSADİ İNFORMASİYA –STRATEJİ RESURS KİMİ. 
İNFORMASİYA İQTİSADİYYATININ MEYDANA 
GƏLMƏSİ 
 
Müasir dövrdə hər cür informasiya vacibdir.  
İqtisadi  informasiya  əmək,  torpaq  və  kapitalla 
yanaşı,  təsərrüfat  fəaliyyətinin  mühüm  amilinə 
çevrilmişdir.  

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________43________________________ 
 
İnformasiyanın iqtisadiyyatı barədə ilk tədqiqat əsəri 
1961-ci  ildə  yazılmışdır.  1982-ci  ildə  Nobel  mükafatı 
laureatı olmuş Corc Stiqler (1911-1991) həmin məqalədə 
bazar  qiymətini  təyin  etmək  üçün  “informasiya” 
terminindən istifadə etmişdir. 
 
 
Çorc  Stiqler (ingiliscə  George  Joseph  Stigler) 
amerika  iqtisadçısı,  iqtisad  sahəsində  Nobel  mükafatı 
laureatı (1982-ci il). 
 
1974-cü  ildə  E.Q.Yasin  informasiya  iqtisadiyyatı 
barədə müəyyən fikir söyləsə də, ümumi qəbul olunmuş 
tərifin  olmadığını  etiraf  etmişdir.  1972-ci  ildə  Nobel 
Mükafatı  almış  Kennet  Errou  80-ci  illərin  əvvəlində 
göstərdi ki: 
1. İnformasiyanın  alınması  və  ötürülməsi  müəyyən 
xərc tələb edir, buna görə də informasiya iqtisadi 
qiymətə malikdir; 
2. Ayrı-ayrı fərdlər fərqli infomasiyaya malikdirlər.  

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________44________________________ 
 
Deməli, 
müxtəlif  informasiya 
mülkiyyətçiləri 
arasında bazar münasibətləri yaranması mümkündür. 
 
 
Yevgeniy Qriqoryeviç Yasin (1934-ci ildə anadan 
olmuşdur) rusiyalı iqtisadçı-alimi, ictimai xadim, Rusiya 
Federasiyasının  İqtisadiyyat  naziri  (1994-1997),  “Ali 
iqtisad  məktəbi”nin  elmi  rəhbəri,  “Liberal  missiya” 
fondunun prezidenti. 
 
Kennet  Errou  (1921-1972)  sübut  etmişdir  ki,  azad 
informasiya bazarı resursların səmərəli bölgüsünə imkan 
vermir, odur ki, informasiya bazarını idarə etmək, qərar 
qəbulunu isə “etik normalar”a uyğunlaşdırmaq lazımdır. 
İnformasiyanın 
iqtisadi 
kateqoriya 
kimi 
formalaşmasında  transaksiya  xərcləri  anlayışını  elmə 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________45________________________ 
 
gətirən Nobel mükafatı laureatı Ronald Kouz (1910-2013) 
mühüm  rol  oynamışdır.  İş  burasındadır  ki,  transaksiya 
xərcləri  dedikdə,  Kouz,  əslində,  transaksiyanın  öz 
xərclərindən  daha  çox  onun  reallaşmasına  yardım  edən 
informasiyanın 
yığılması, 
saxlanması, 
işlənməsi, 
ötürülməsi  və  təqdim  edilməsi  xərclərini  nəzərdə 
tutmuşdur. 
 
 
 
Kennet  Cozef  Errou  (ingiliscə Kenneth  Joseph 
Arrow) amerika iqtisadçısı, iqtisadiyyat sahəsində Nobel 
mükafatı laureatı (1972-ci il). 
 
 
 
Bu yanaşmanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, iqtisadi 
fəaliyyət agentlərinin heç biri qəbul ediləcək qərar barədə 
tam  informasiyaya  malik  olmurlar,  onlar  yalnız  qəbul 
ediləcək  qərarın  hazırlanması  prosesinin  mahiyyətini 
təşkil edən informasiya mübadiləsi ilə məşğul olurlar.  
Qərar  qəbulundakı  qeyri-müəyyənliyi  (entropiyanı) 
azaltmağa xidmət edən informasiya mübadiləsi ilə bağlı 
xərclər transaksiya xərcləri adlanır. 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________46________________________ 
 
Transaksiya  xərcləri  əvvəlcə  böyük,  sonra  kiçik 
sürətlə  artır.  Çünki,  qərar  qəbulu  yaxınlaşdıqca 
informasiya mübadıləsinin intensivliyi azalır. Resurs itkisi 
böyük olan halda transaksiya mürəkkəb sayılır və əksinə. 
Odur ki, mürəkkəb transaksiya boyük xərclə xarakterizə 
olunur. 
 
 
Ronalt Qarri Kouz (ingiliscə Ronald Harry Coase) 
amerika  iqtisadiçısı,  1991-ci  ildə  Nobel  mükafatı 
laureatına layiq görülmüşdür.
 
 
  
Beləliklə, transaksiya terminləri ilə verdiyi tərifdə K. 
Siborra  (1951-2005)  göstərir  ki:  “Qərarqəbuledici 
kompaniyanın  informasiya  sistemi  –  kompaniyanın 
bağladığı bütün kontraktların yaradılması, dəyişdirilməsi, 
idarə edilməsi və işçı vəziyyətdə saxlanmasını təmin edən 
informasiya prosesləri şəbəkəsidir”. 
 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________47________________________ 
 
 
Klaudio  Siborra,  London  iqtisadiyyat  məktəbinin 
italiyalı  professoru,
 
informasiya  sistemlərinin  və  riskin 
idarə  edilməsində  PWC  Stula  təşkilat  nəzəriyyəçisi, 
Teseya İnterneyşel İnstitutunun müəllimi. 
 
 
 
 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________48________________________ 
 
 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________49________________________ 
 
İQTİSADİ İNFORMASİYA 
 
İqtisadi  informasiyanın  təməlində  transaksiya 
məlumatları  durur.  Transaksiya  –  təsərrüfat  həyatının 
müəyyən  faktıdır.  Həmin  faktı  əks  etdirən  məlumatlar 
transaksiya 
məlumatları 
adlanır. 
Transaksiya 
məlumatlarının 
işlənməsi 
nəticəsində 
transaksiya 
informasiyası 
və 
analitik 
informasiya 
yaranır. 
Transaksiyaya misal olaraq hazır məhsulun alqı-satqısına 
dair müqavilə göstərilə bilər. Bu zaman həmin müqaviləni 
həyata keçirmək üçün lazım olan bütün məlumatlar, yəni, 
satıcı və alıcı rekvizitləri, satış üzrə müqavilə, marketinq 
məlumatları və s. transaksiya informasiyası kimi çıxış edir. 
Transaksiya  informasiyasının  əsas  xüsusiyyəti  ikili 
yazılışdır.  Yəni  hər  bir  fakt  iki  dəfə  qeyd  edilir:  bir 
təsərrüfat  uçotunda  (mənbə  kimi),  bir  də  əmlak  və  ya 
məhsulun istifadə istiqaməti (ünvan) kimi. Məsələn, Baş 
mühasibat 
Kitabındakı 
yazılış 
xalis 
transaksiya 
informasiyasıdır. 
Transaksiya 
məlumatlarının 
ümumiləşdirilməsi 
nəticəsində  analitik  informasiya  meydana  çıxır.  Analitik 
informasiyanın ən kiçik vahidi göstəricidir. Göstərici əsas 
və    əlamət  rekvizitlərindən  təşkil  edilir.  Əsas  rekvizit 
sintaksis, əlamət 
rekvizit isə semantik aspekti ifadə edir. 
Göstərici 
əlamətlərini 
konkretləşdirən 
əlamətlər 
çoxluğuna identifikator deyilir. 
 
QEYD: 
Rekvizit  (latınca  requisitum)  sözü  bizim 
dilimizə  latın  dilindən  gəlmədir,  “tələb  edilən”,  “lazım 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________50________________________ 
 
olan”  anlamını  verir.  Rekvizit  sözü  çoxmənaılıdır  və 
harada  istifadə  edilməsindən  asılı  olaraq  mənasını 
dəyişir.  Qədim  zamanlarda  rekvizit  kəlməsi  küçələrdə 
təşkil edilmiş tamaşaların gedişi zamanı aktyorlara lazım 
olan butafor əşyalarını (səhnə ləvazimatı hazırlayan usta 
butafor  adlanır)  işarə  etmək  üçün  istifadə  olunurdu. 
İndiki  zamanda  kino  çəkilən  meydançalarda  istifadə 
edilən ləvazımatları da rekvizit adlandırırlar. 
Biznes  sahəsində  rekvizit  vacib  olan  sənədlərin 
tərtib  olunması  üçün  hazırlanmış  qanunlar  və  qaydalar 
toplumu  kimi  başa  düşülür.  Bəzən  isə  köhnə  sənəd 
qüvvəsini itirdikdə onun yerinə yeni sənəd hazırlandıqda 
həyata  keçirilən  əməliyyatı  rekvizit  adlandırırlar.  Biznes 
ilə  bağlı  bəzi  ədəbiyyatlarda  rekvizit  dedikdə  sənədin 
rekviziti,  fiziki  və  ya  hüququ  şəxsin  rekviziti,  fərdi 
təşəbbüskarın və ya fərdi şirkətin rekviziti, bankın, dövlət 
təşkilatının  rekviziti  başa  düşülür.  Məsələn,  dövlət 
müəssisəsi  olan  notariusun  rekviziti  onun  tam  adı, 
hüququ  ünvanı,  statusu,  banka  olan  hesab  nömrəsidir 
(bank rekvizitləri).
 
İdentifikasiya  (latınca  identifico)  eyniləşdirmək, 
oxşatmaq  deməkdir.  Kriminal  aləmdə  həbs  olunmuş 
şəxsin  şəxsiyyətinin  (və  ya  obyektin)  söylənənlər  ilə 
eyniləşdirilməsi  prosesidir  (Məsələn,  şəxsin  imzasının, 
əlinin  izinin,  səsinin  yoxlanması).  İdentifikasıya 
psixologiya və sosialogiya elmində də istifadə olunur. Bu 
sahədə  identifikasıya  şəxsin  digər  şəxs  ilə  emosional 
baxımdan  oxşarlığının  yoxlanması  ilə  həyata  keçirilir. 

 
İQTİSADİ İNFORMATİKA 
 
 
________________________51________________________ 
 
İdentifikasiyadan  texnika  aləmində,  kimyada  və  s. 
sahələrdə də istifadə olunur.  
Lüğətdə  identifikasıyanın  aşağıdakı  açıqlanması 
verilir: 
-Fiziki  şəxsin  məhkəmə  prosesində  oxşarlığının 
sübut edilməsi prosesi; 
-Obyektin  bəzi  etalonlar  ilə  müqayisə  edilməsi 
prosesi; 
-Şəxsin imzası və digər atributları ilə şəxsiyyətinin 
sübut olunması prosesi. 
İndiki 
zamanda 
identifikasiyadan 
müxtəlif 
sahələrdə geniş istifadə edilir. 
 
İqtisadi  informasiyanın  mühüm  xüsusiyyətlərindən 
biri  də  asimmetriyadır.  Belə  ki,  məsələn,  müqavilə 
bağlayan tərəflər müqavilənin predmeti və şərtləri barədə 
heç  bir  zaman  eyni  informasiyaya  malik  olmurlar.  Bu, 
obyektiv xassədir. Çünki, müqavilə şərtlərini hər tərəf öz 
anladığı  kimi  yozur.  Məsələn,  qiymətli  kağız  bazarında 
satıcı satışı, alıcı isə alışı faydalı hesab edərək alqı-satqı 
münasibətinə girir.