voqealaming o'zaro munosabatiga ko'ra xronikali va konsentrik syujet
turlari ajratiladi. Xronikali syujetda voqealar orasida vaqt
munosabati(A voqea yuz berganidan so'ng В voqea yuz berdi)
yetakchilik qilsa, konsentrik syujet voqealari orasida sabab-natija
munosabati (A voqea yuz bergani uchun В voqea yuz berdi)
yetakchilik qiladi. Kelib chiqishiga ko'ra xronikali syujetlar qadimiyroq
sanaladi. Xronikali syujet qahramon taqdirini davriy izchillikda,
uning xarakterini rivojlanishda ko'rsata olishi jihatidan ustunlik qiladi.
Shu bois ham katta epik asarlarda ko'proq xronikali syujet qo'llaniladi.
Syujetning mazkur turi epik ko'lamdorlikni ta’minlashga ham katta
imkon yaratadi. Zero, bunda asosiy syujet bilan yondosh holda
yordamchi syujet chiziqlarini ham yurgizish, juda katta hayot
materialini qamrab olish imkoniyatlari mavjud. Xronikali syujetda
asarning «badiiy vaqt»i istalgancha kengaytirilishi mumkin: unda
«parallel vaqt»da kechayotgan voqealarni tasvirlash, retrospeksiya
usulidan — zam onda ortga qaytish usulidan foydalanish
imkoniyatlari ancha keng. Shunindek, xronikali syujetga qurilgan
asarga syujetdan tashqari unsurlar, m uallif mushohadalari,
tafsilotlami tabiiy ravishda kiritish, badiiy matnga singdirib yuborish
mumkin. Sanalgan xususiyatlarni, masalan, S.Ayniyning «Qullar»,
P.Qodirovning «Yulduzli tunlar» asarlarida kuzatish mumkin bo'ladi.
Konsentrik syujet voqealari bitta asosiy voqea tegrasida aylanishi
bilan xarakterlanadi. Xronikali syujetdan farqli ravishda, bunda
voqealar yetakchiligi kuzatiladi. Sababi, konsentrik syujet konflikt
asosida syujetning shiddat bilan rivojlanishini, uning yechimga tomon
|
