Dilorom qosimova menejment nazariyasi

R asm iy va n ora sm iy gu ru h lar. 
S h o u n in g fikriga k o 'ra, 
har qanday tashkilot bir necha guruhlardan tashkil topadi. Rahbariyat 
ishchi kuchini garizontal (bo'lim lar) va vertikal (m en ejm en t dara­
jasi) bo'yicha ajratganda o'zining xohishiga ko 'ra g uru h lar tashkil 
etadi. H arbiy dengiz floti yoki «Ekosan» kom paniyasi kabi yirik 
tashkilotlarning ko'p sonli bo'lim larining h ar birida o'nlab m enej­
m e n t saviyalari bo'lishi m um kin. K orxonadagi ishlab ch iqarish - 
ning yana ham kichik bo'lim chalari (yig'ish, bo'yash, yasash) bo'lishi 
m um kin. B ularni, o 'z navbatida, yana bo'lish m um kin. M asalan,
157

---

mexanik ishlov berish bilan shug'ullanuvchi ishlab chiqarish jamoasini 
uch turli o ‘n, o ‘n olti kishilik jam o alarg a b o iis h m um kin. S hu 
yo‘sinda yirik tashkilot yuzlab, h attoki, m inglab kichik guruhlardan 
tashkil topishi m um kin.
Bu g u ru h lar rahbariyat xohishi asosida tashkil etilgan ishlab 
chiqarish rasm iy guruhlari deyiladi. U lar qanchalik kichik bo'lm asin 
bu rasm iy tash kilo tlarn ing asosiy tashkilot oldidagi birinchi vazifa­
si aniq v azifa b ajarish yoki m u ay y an tu s h u n c h a va m aq sad g a 
y e tis h is h d ir. T a sh k ilo td a a so sa n u ch tu rd a g i ra sm iy g u ru h la r 
m avjud: rahb arlar guruhi, ishlab chiqarish guruhi va qo'm italar.
R ahb arlar guruhi ra h b ar va u n in g b ev o sita b o 'y sun uvchilari 
(o'rinbosarlardan)dan tashkil topadi. K om paniyaning prezidenti va 
k a tta vitse prezidentlar oddiy buyruq beruvchi guruh ni tashkil e ta ­
di. C hakana savdo do'koni rahbari va uning turli bo'lim m udirlari 
yoki allaqanday bo'lim m udiri va uning sotuvchilari xuddi shunday 
guruhni tashkil etadi. Lekin sotuvchilar buyruq beruvchi g uruh ga 
kirm aydi, chunki ular u n g a b ev osita bo'y su n m ay d i. Yana misol 
qilib avialaynerdagi buyruq beruvchi g u ru h deb qo'm ondonni, ik- 
kinchi uchuvchi va bosh m uhandisni aytib o 'tish m um kin.
R asm iy gu ru h larn in g ikkinchi turi bu - ishchi (m aqsadli) g u ­
ruhi. U asosan yakkayu yagona m asala ustida birga ishlovchi shaxs- 
lardan tashkil topadi. U larning um um iy rahbari bo‘lsa-da, buyruq 
beruvchi g u ruh dan farqi shunda-ki, ular rejalashtirish va m ehn at 
qilishda ancha m ustaqildir. «H yulett-Pakkard», «Shekli korporeyshn», 
«M otorola», «T eksas In s tru m e n ts » va « Jen eral M o to rs» ishchi 
(m aqsadli) guruhlari tarkibiga egadir. «Teksas In strum en ts» kom- 
paniyasi ish chilarining uchdan ikki qism idan k o 'p ro g 'i (90 m ing 
k ishidan ziyodroq) m aqsadli g u ru h a ’zolari hisoblanadi. K om pa­
niyaning um um iy sam aradorligini oshirish m aqsadida ular o'zining 
byudjetiga 15 % li qo'shim cha haq olishi mum kin. Shu kom paniya­
ning rahbariyati m aqsadli g uruh rahbarlar va ishchilar o'rtasidagi 
to'siqlarni buzadi deb hisoblaydi. B undan tashqari ishchilarga ishlab 
chiqarish m uam m olari haqida o'ylash va ularni yechish im koniyat­
lari berilishi ishchilarning ehtiyojlarini yana ham yuqori saviyada 
qondirishi m um kin. U chinchi tu r rasm iy guruh - q o 'm ita quyida 
ko'rib o'tiladi.
158

---

B archa buyruq beruvchi va ishchi guruhlari qo'm italari yakka 
bu tu n jam oa kabi sam arali ishlashi kerak. Keyinchalik biz jam oadagi 
alohida shaxs faoliyatiga t a ’sir etuvch i om illarini ko'rib o 'tam iz. 
A fsuski, bu g u ru h la rn in g ra h b a rla ri b a ’zan u m u m iy m aq sad g a 
e ris h is h u c h u n o 'z in in g sh a x siy h is s a s in i q o 's h is h n i o 'z in in g
m ajburiyati deb qaram aydi. Q ish m avsum ida ishchi g uruhlari va 
u m u m iy v az ifaiar yom on bo sh q ariiish i h a lo k a tg a (yoki h alo k at 
ch egarasiga) olib kelishi m asalasi m uhokam asida quyidagilar aytib 
o'tilg an :
- 
avialaynerning uchuvchi bo'linm asida o 'tirg an lar faoliyati yana 
ham sam arali m aqsadli ah am iy at kasb etadi. S haxsiy tark ib bir 
m arom da ishlashi shart. B oshqacha qilib aytganda, u har bir a ’zo 
faoiiyatidan ko 'ra yaxshiroq faoliyat yurgizishi kerak. Ayniqsa, yirik 
aviayo'llarda yaxshi ham koriikka erishish qiyin. Chunki, uchuvchi- 
lar va ikkinchi darajali uchuvchilarning ko'pligi sabali unvonlaridan 
kelib chiqib uchishni boshqarishga harakat qilinadi. S h u n in g uchun 
ular ko'pincha bir-birlari bilan hech qachon ko'rishm agan ham kasblari 
bilan u c h ra s h a d i. X uddi s h u n d a y v a z iy a t o 'z a ro o 'y n a m a g a n
futbolchilardan term a jam oa shakillantirishda vujudga kelishi mumkin. 
O ’yinchilarni futbol o'yinida yuqori m axoratga ega bo'lishiga qara- 
m a s d a n , u la r b ir-b irla rin in g im k o n iy a tla rin i b ilm a slig i u c h u n
qiyinchiliklarni his etishadi.
Endi tashkilotdagi har bir rasm iy guruhni sam arali boshqarish 
qanchalik m uhim aham iyat kasb etishini isbotlashga hojat qolma- 
di. Bu o 'zaro aloqador g uruhlar tashkilotni tizim sifatida yanada 
m u kam m alroq tashk il qiladi. T ashkilot tark ibiy bo'lim larig a bir- 
birining faoliyatini t a ’m inlab tu rish tarzida vazifa y uk latilganda- 
gina o 'zining global m asalasini sam arali bajarishi m um kin.
B undan tashq ari guruh alohida shaxslarnin g xulq-atvoriga t a ’sir 
ko'rsatadi. Shu yo'sinda guruh va uning sam aradorligiga boshliq- 
ning tushun ishi darajasi guruhni sam arali boshqarish sa n ’atini belgi- 
lab beradi va u shu bilan tash k ilo tn in g ishlab chiqarish hajm ini 
oshirad i.
R asm iy b o'lm agan tashkilotlar rahbariyat xohishi asosida tashkil 
etilm ag an bo'lsa-da, ular kuchli kuch bo'lib, tashkilotdagi asosiy 
bo'lim va rahbariyat xatti-harakatlarini yo'qqa chiqarishi m um kin.
159

---

B undan tashq ari norasm iy rug u h lar bir-biriga o 'tish x u susiyatig a 
ega. B a’zi bir rahbarlar o ‘zlari bir yoki bir necha shunday no ras­
miy tashkilotlarga aloqadorligini ko 'pincha anglam aydi. N orasm iy 
guruhlarni o'rganishni boshlagan Elton M eyo o'tkazilgan tajribalar 
to'p lam ig a asos soldi. Bu tajribalar kam chiliklarga ega bo‘lsa-da, 
rahbariarning Ford ta ’siridagi tashkilotning ishlab chiqarish jarayon- 
lari o'zg arish i om illarini tu sh u n ish ig a t a ’sir k o 'rsatad i. Biz oldin 
ko'rib o ‘tg a n bo‘lsak-da, norasm iy tashk ilo tlar tabiatn i chuqurroq 
o'rg aan ish d an avval bularga yana to 'x talib o ‘tam iz.