Dilrabo elmuratova nodira misirova

Diksiya. Talaffuzning aniqligi, ravshanligi. 
Diksiya bu har bir so’z, jumlani 
aniq talaffuz etishdir. Talaffuzning aniqligi nutq apparatining sofligi, ya’ni 
sozlanganligiga bog’liq. Nutq hosil qilishda til, lab, yumshoq tanglay, kichik til, 
pastki ja g ’ faol qatnashadi. Shuning uchun ulami mashq qildirish darkor. Buning 
uchun maxsus artikulasion gimnastikalardan foydalanish mumkin. Bunday mashqlar 
nutq apparatini sozlaydi, har bir tovushni to’g ’ri talaffuz qilishga o ’rgatadi. Masalan, 
tilning chuchukligini mashq orqali tuzatish mumkin. Buning uchun til yuqori tanglay
43

---

ostiga qattiq bosiladi. Gugurt cho’pi bilan talaffuz qilish orqali ham bunday natijaga 
erishsa b o ’ladi.
3. 
N u tq , tala ffu z diksiyasini p an tom im ik va m im ik harak atlar bilan
u y g ’unlashtirish
N utqning cho’ziqligi, davomiyligi alohida so’zlam ing talaffiizi, uning ritmik 
tezligini tashkil etadi. Uning tezligi o ’qituvchining individual xususiyatlariga bog’liq 
bo’ladi. Tajribalar shuni ko ’rsatadiki, V-XI sinflarda 1 m inutda 60 so’z, X sinflarda 
75 so’z bayon qilinganda o ’quvchilarning yaxshi o ’zlashtirishga erishishi aniqlangan.
O ’quv materiallarining murakkab qismi, bo’limlarini asta-sekinlik bilan, 
qolganlarini esa ritm ik tezlik bilan uyg’unlikda tushuntirilishi lozim. O ’quvchi 
qanchalik hayajonlansa, o ’qituvchi shuncha sekin va xotirjam vaziyatda gapirishi 
katta sam ara beradi. Nutq jozibadorligi va boyligini oshirish uchun maxsus 
mashqlardan foydalanish tavsiya qilinadi. Bular: nafas olishni tashkil qilish, 
talaffuzini o ’rganish, nutq sur’atini boshqarish, ovoz bog’lanishlarini mustahkamlash 
va boshqalardir. O ’qituvchi nutqi tiniq, mazmunli, jarangli, aniq, o ’quvchilar 
diqqatini o ’ziga tortadigan, fikrlashga da’vat etuvchi, o ’quvchini to ’lqmlantiruvchi, 
uning uyqusini keltirmaydigan bo’lishi lozim.
Agar nutq tezligiga