Dintaniw kk

2. Fikx iliminin` qa`liplesiwi xa`m mektepleri. 
Islam xuqiqtaniwinda fikx ilimi shariyat nizam-qag`iydalarin islep shig`iw menen 
shug`illaniwshi diniy tusiniklerdi ja`mlestiredi. Onda eki tarawdag`i usillar shariat dereklerin 
islep shig`iw (usil al-fikx) xa`m ekinshi shariati konkret tarawlarg`a engiziw (firu` al-fikx)ten 
ibarat. Islamdag`i Quran, sunna, ijmo, qiyaslar shariattin` derekleri dep atalg`an. Ja`nede 
islamnin` sunniylik bag`darinda xuqiqtaniwda n` mazxabi xanafiya, malikiya, shofiya xa`m 
xanbaliya bar. Fikxti uyreniwshiler fakix-qonunshunoslik dep atalg`an. So`zliklerde al-fikx so`zi 
G`an`lamaqG`, G`tusinbekG` degen ma`nide beriledi. Fikx Batista hslawo`c, lag`, Mwslhm lag`
x.t.b. Fikxtin` aniqlamasiU` a`yyemnen bar bolg`an xuqiqiy normalardi ibadat xa`m ma`tile, 
muomala ma`seleleri menen birlikte ma`lim ta`rtipke saling`an xuqiqiy sistemag`a aytiladi. 
Bul pa`nge arnap ko`plegen fikx shig`armalarda jazilg`an. Solardin` ishinde Imom Malik 
ibn Anastin` G`Al-muvattoG`, Imam Axmad ibn Xanbaldin` G`Al-MusnadG`, Zayd ibn al-
Xasannin` G`Majmu` al-fikxG`, Muxammlar ibn Usmon shofiydin` G`Kitobul –ul (negizgi 
kitap) w tomliqG` a`sirese Watanlasimiz Burxoniddin Ali ibn Abu Bakr ibn Abduljalil al-
Farg`oniy al Marg`inoniy ar-Rimtoniy (a`a`9w j o`lgen) ta`repinen jazilg`an G`al-XidayaG` 
kitabin atap o`tsek bolmaydiyu Keyin ala fikx iliminin` tariyxiy rawajlaniw da`wirin birneshege 
bo`lip uyreniw urdis bolg`an edi. MisaliU` 
I. Payg`ambar s.a.v. da`wirinde (u`a`0-u`qg`jj) onin` o`zi tiri waqtinda vaqiyliq dawam 
etip, ol o`zi jeke xa`r qanday mashqalani sheship otirdi. Muxammed payg`ambarimiz o`z sud, 
xuqiqiy ma`seleler, ma`mleket basshilig`in o`zleri alip bardi. 
II. Saxobalar da`wiri bul Payg`ambarimizdan keyingi da`wir islamnin` xalifaliq jerleri 
ken`eyip musilmanshiliqtin` tez pa`tler menen rawajlanip, (Iran, Iraq, Suriya, Movarounnaxr, 
Egipet, Arqa Afrikag`a) shekem taraliw da`wiri saxabalar da`wirinde Madina, Makke, Kufa, 
Egipet Sham xuqiqiy mektepleri qa`liplesken edi. Bul qalalarda, elatlarda ma`deniyat, ilim, urp 
a`detlerge baylanisli fikxtin` qag`iydalarida o`zlerine ta`n belgilerge mas bolsada 
ayirmashiliqlarina iye boldi.
III. Tobiynler da`wirinde fakixler arasinan ko`plegen sha`kirtler shig`ip olar belgili bir 
xuqiqiy ma`seleni tusindire otirip miynetler jazip qaldirdi. Soglardin` birinshilerinen Urva ibn 
Zubayr (9n`/wa`g`j) o`lgens bolip esaplanadi, biraq onin` kitabi bizge deyin jetip kelmegen. 
IV. Ulli mujtaxidler da`wirindeU` Abu Xanifa (u`99-wu`w) atasi Xurosannan bolip, oni 
G`axli ray ImamiG`, Xanafiy maxzabi soxibi dep atag`an edi. Onnan basqada Imom Malik, 
Imom Shofiy, Axmad ibn Xanbal x.t.b. atap o`tsek boladi. 
V. Taqlid da`wirinde X-XII a`sirlerde ja`nede rawajlandi, onda taqlid kushli edi. VIII-X 
a`sirlerde Movorounnaxrdin` ayirim qalalarinda taraldi. O`zlerinin` fikx mekteplerine negiz 
salindi. Misali, Buxara mektebinde Abu Xafs.. al-Buxoriy (hqg` j), Samarqandta Abu Sulayman 
al-Juzjoniy, Ibn Samoa xa`m Shaddod ibn xukaymlardin` a`meliy ilimiy xizmetleri ulken boldi. 

---