Djurayeva shaxnozaning tarbiyaviy ishlar metodikasi fanidan

I bob. O‘quvchilarga tabiatni asrashni o‘rgatishda “Tabiiy fanlar” o‘quv predmetining o‘rni va ahamiyati

1. 
   Tabiiy fanlarni o‘qitishning asosiy maqsad va vazifalari
   

Tabiat, borliq, olamning tuzilishi, unda kechayotgan hodisa va jarayonlarni metodologik asoslarini ilmiy bilishning nazariy va empirik medotlar birligi tashkil etadi. Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning tabiat qonunlarini anglashida hamda bilishning (kuzatish, tadqiqot) metodlarini o‘zlashtirishida “Tabiiy fanlar” o‘quv predmeti muhim ahamiyat kasb etadi.

Inson dunyo qarashining tabiiy-ilmiy asosini tabiat haqidagi bilimlar tashkil qiladi. Yosh o‘quvchilar tabiat haqidagi ilk bilimlarni o‘rganishga kirishar ekan yetarli darajada tizimlashtirilmagan bilimlar hajmini his qiladilar. Tabiiy fanlar o‘quv predmetining maqsad va vazifalari aynan shunga qaratilgan.
Tabiiy fanlar o‘qitishning asosiy maqsadi – olamning ilmiy nazariyasi haqidagi yaxlit tasavvurni hosil qilish ilmiy bilish usullarini o‘zlashtirish va ularni zamonaviy inson qadriyatlariga kiritish.
Tabiiy fanlar o‘qitishning vazifalari:
-o‘quvchilarda tabiiy-ilmiy dunyoqarashni shakillantirish;
-o‘quvchilarga materiya tuzulishining birligini, universalligini, tabiat qonunlarining tub mojhiyatini anglatish;
-ilmiy bilish ( kuzatish, tajriba o‘tkazish) metodlari, o‘zlashtirilga bilimlani kundalik hayotda qo‘llash ko‘nikmalarini shakillantirish;
-o‘zi yashab turgan olamda yo‘nalish olish ko‘nikmalarini shakillantirish;
-o‘quvchilarda tabiiy-ilmiy adaniyatni shakillantirish;
-shaxsning kongnitiv, axloqiy, hissiy fazilatlarini rivojlantirtish;
-o‘quvchilarda tabit va uni asrashga bo‘lgan ijobiy fazilat (munosabat va qadtiyat)larni hamda ekologik bilim va ekologik madaniyatni shakillantirish.
Prezidentimizning “Kimyo va biologiya yoʻnalishlarida uzluksiz taʼlim sifatini va ilm-fan natijadorligini oshirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi qarori qabul qilingan edi. Qarorda koʻzda tutilgan ikki asosiy jihatdan biri — maktablarda tabiiy fanlarga yoʻnaltirilgan variativ oʻquv rejalari joriy etilishi belgilanmoqda. Yaʼni maktablarda asosiy oʻquv rejasidan tashqari, kimyo va biologiyaga qiziqqan yigit-qizlar bitta sinfga jamlanib, ularga ushbu fanlarni koʻproq oʻqitishga maktablarga imkoniyat beriladi. Ikkinchisi, maktablarda kimyo-biologiya fanlarini oʻqitish dasturi koʻrib chiqiladi. Lekin birinchi bosqichdagi eng asosiy ish bu — birinchi va oltinchi sinflarda tabiiy fanlarni oʻqitishning yoʻlga qoʻyilganidir. Tabiiy fanlar yagona bir jamlanmaga olinadi, yagona sciense yoki “tabiiy fan” degan fan doirasida umumlashtiriladi, mantiqiy ketma-ketlik taʼminlanadi. Darslikni yozayotgan mutaxassis yoki oʻqituvchi oʻz metodini qoʻllashi mumkin. Tabiiy fanlar 6-sinfgacha yagona, yaʼni bitta fan doirasida oʻqitiladi. 7 sinfdan keyin esa biologiya, kimyo, fizika, geografiya fanlari alohida ajratilib oʻqitiladi.
Qarorga muvofiq, kimyo va biologiya fanlarini oʻqitishning toʻrt yil davomida yagona tizimini yaratish belgilanmoqda. U qanaqa boʻladi? Maktablarning eng iqtidorli bolalari 150 ta tuman va shaharlarda tashkil etiladigan ixtisoslashgan maktablarga saralab olinadi. 150 ta tuman va shaharda ixtisoslashgan kimyo va biologiya maktablari tashkil etiladi. Bundan tashqari har bir viloyatda 14 ta tayanch maktab tashkil etiladi. Ularda viloyatning eng iqtidorli bolalari tahsil oladi. 4 yil davomida 164 ta ixtisoslashgan maktab tashkil etiladi. Ularda bolalar kimyo va biologiya yoʻnalishi boʻyicha maqsadli oʻqitiladi.
Ixtisoslashgan maktablarni moliyalashtirishning tartib-qoidasi bor. 164 ta maktab uchun mingga yaqin kimyo va biologiya oʻqituvchilar kerak boʻladi. Ularning oyligiga 50 foiz ustama belgilanmoqda. Bundan tashqari, bu maktablarning faoliyatini yuritish, moddiy-texnika bazasini yaxshilash va boshqa maqsadlar uchun har bir viloyatda 14 ta maxsus jamgʻarma tashkil etilishi belgilangan. Unga asosan davlat va mahalliy byudjet mablagʻlari jalb etiladi. Jamgʻarma filiali ixtisoslashgan maktablarning moddiy-texnik bazasini yaxshilash, yangi bino qurish, laboratoriyalarni jihozlash kabi maqsadlarga yoʻnaltiriladi. Va yana har bir maktabga oliy taʼlim va ilmiy-tadqiqot muassasalari biriktiriladi. Ular maktablarga metodik jihatdan yordam beradi. Shuningdek, yirik xoʻjalik tarmoqlari shu maktablarga moliyaviy jihatdan koʻmak berishi koʻzda tutilgan.
"Tabiiy fanlar" atamasi lotin kelib chiqqan "tabiat", ya'ni tabiat va "bilimlar" so'zlarini ulashdan kelib chiqadi. Shunday qilib, tabiatni bilish muddatini bayoniy talqin qilish. Tabiiy fanlar zamonaviy tushunchada - fan, ularning munosabatlarida olingan tabiat haqidagi fanlar majmui bo'lgan fan. Shu bilan birga, tabiat ostida hamma narsa, butun dunyo uning shakllari variantida tushuniladi. "Tabiat" tushunchasining insoniyat jamiyatining mavjudligi uchun tabiiy sharoitlar to'plami sifatida eng keng tarqalgan talqin qilish. Ushbu talqinda tabiatning tarixan o'zgaruvchan tizimida unga va jamiyatga nisbatan munosabati tizimidagi o'rni va jamiyatning o'rni tavsiflanadi. Zamonaviy tabiiy fanlar butun tabiatni anglash uchun yangi yondashuvlarni rivojlantirmoqda. Buning sababi, ushbu aloqalarning turlarini kengaytirish sohalarining mazmunli va turli xil harakatning turli xil shakllari haqida tabiatning rivojlanishi va turli xil harakatning turli xil shakllari haqida fikrlarda ifodalanadi. Masalan, nisbiy nazariyani yaratish bilan tabiat ob'ektlarining fazoviy-vaqtinchalik tashkiloti to'g'risidagi fikrlar sezilarli darajada o'zgardi, zamonaviy kosmologiya rivojlanishi tabiiy jarayonlarning yo'nalishi haqidagi fikrlarni boyitadi, ekologiya chuqurligini tushunishga olib keldi Tabiatning yaxlitligi tamoyillari birlashgan tizim
Zamonaviy tabiiy fan - bu tabiat haqidagi fanlarning murakkab majmui. Bu biologiya, fizika, kimyo, astronomiya, geografiya, ekologiya va boshqalarni o'z ichiga oladi. Tabiiy fanlar ularning o'qish mavzularidan farq qiladi. Masalan, biologiya bo'yicha fan - tirik organizmlar, kimyo - moddalar va ularning o'zgarishlari. Astronomiya samoviy jug'rofiy jismlarni, geografiya - erning maxsus (geografik) qobiq, ekologiya - o'zlari va atrof-muhit bilan organizmlar o'rtasidagi munosabatlar. Har bir tabiiy fanning o'zi tabiiy fanlar rivojlanishining turli bosqichlarida yuzaga keladigan fanlar majmui. Shunday qilib, biologiya Botanika, zoologiya, mikrobiologiya, genetika, sitologiya va boshqalar kiradi. Shu bilan birga, Botanyani o'rganish ob'ekti o'simliklar, zoologiya - hayvonlar, mikrobiologiya - mikroorganizmlardir. Genetika irodasi va organizmlar, sitologiyalarning asosiy turlarini o'rganadi. Tabiiy ilmni rivojlantirishning joriy tendentsiyasi shuki, ilmiy bilimlarni farqlashning qarama-qarshi jarayonlari - individual bilimlar, sintetik ilmiy fanlarni yaratish. Shu bilan birga, ilmiy fanlar turli sohalarida ham, ular orasida ilmiy fanlar birligida birlashtirish ham muhimdir. Shunday qilib, kimyo fanidan organik kimyo sohasida organometall birikma va bioorganik kimyo kimyosi, organometrometrik birikma va bioorganik kimyo korporatsiyasi Tabiiy kimyo fanlari bo'yicha "Inter" sintetik fanlarga misollar, jismoniy kimyo, kimyo fizika, biokimyo, biofizika, fizik-kimyoviy biologiya kabi fanlar kiradi. Tabiiy fanlarda ilm fundamental va qo'llaniladi. Asosiy fundamental fanlar - Fizika, kimyo, astronomiya - bu bilim va ijtimoiy-amaliy muammolarni hal qilish uchun fundamental tadqiqotlar natijalarini qo'llash bilan shug'ullanadi. Masalan, metal fizikasi, yarim meteruktor fizikasi - bu nazariy fanlar, metallshunoslik, yarim o'tkazgichlar texnologiyasi, yarim o'tkazgichlar - amaliy amaliy fanlar.