Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

80-rasnt. Donni oqlash usullari: 
a - siqish va surish yordam ida oqlash
usuli; b
- 
bir va ко ‘p m arotaba urish bilan oqlash usuli;
v - qobiqni ja d a llik bilan ishqalash y o ‘li bilan g
Bu kabi donlami oqlashda oboyka uskunasi, markazdan 
qochuvchi kuch yordamida ishlaydigan uskunadan foydalaniladi.
Bir marta urib oqlash uchun markazdan qochuvchi kuch 
yordamida ishlaydigan uskunadan foydalaniladi (suli doni uchun).
K o‘p marta urib oqlanadigan donlar (arpa, bug‘doy va makkajo‘- 
xorini) oqlashda oboyka va bichli uskunalardan foydalaniladi.
Uchinchi oqlash usuli 
- don qobig‘ini harakatlanayotgan qayroq 
tosh yuzaga asta-sekin ishqalash bilan amalga oshiriladi (80-rasm, 
v). Bu usuldan parda, m ag‘iz bilan mustahkam bog‘langan (arpa, 
bug‘doy, oq jo ‘xori, n o ‘xat va makkajo‘xori) donlarni oqlashda 
foydalaniladi. Bunday usulda oqlashda A 1-31RN-3 rusumli oqlash 
va sayqallash uskunalaridan foydalaniladi.
Oqlash jarayonining texnologik samaradorligini baholash.
Oqlash uskunasida donni g natijasida ikki xil mahsulot:
-
m ag‘iz va qovuz olinadi. Lekin g jarayoni samarali 
b o ‘lmaganda, 5 xil mahsulot hosil bo‘ladi:
217

---

- m a g ‘iz (qimmatbaho mahsulot);
- oqlanmagan don;
- qovuz (g jarayonida m ag‘izdan ajratilgan sirtqi qobiq);
- maydalangan m ag‘iz;
- kepak.
Oqlash jarayoni qanchalik yaxshi tashkil qilinsa, oqlanmagan 
don, maydalangan m ag‘iz va kepak shuncha kam bo‘ladi, m ag‘iz va 
qovuz miqdori esa ko ‘p bo‘ladi.
Oqlangan mahsulotlarni saralash
Yormabop donlarning oqlangandan so‘ng aralashma hosil 
b o iad i, ulami beshta frakdiyaga bo‘linadi.
Asosiy fraksiya-bu oqlangan don yoki m ag‘iz. Oqlash jarayonida 
oqlanmay qolgan donlar, ikkinchi fraksiyani hosil qiladi. Oqlash 
jarayonida dondan ajratilgan sirtqi gul qobig'i - uchinchi fraksiyani 
hosil qiladi. Oqlash jarayonida, maydalangan mag‘iz - to‘rtinchi 
fraksiyani, oqlash jarayonida maydalanadi mayda zarrachalarga 
m ag‘iz va pardalar ya’ni kepak - beshinchi fraksiyani hosil qiladi.
M ag‘iz - asosiy va qimmatbaho mahsulot bo‘lib, unga tegishli 
ishlov beriladi (silliqlanadi, jilo beriladi, saralanadi).
Oqlanmagan dondan esa qayta oqlash jarayonida mag‘iz olinadi.
Maydalangan m ag‘iz sholi, grechixa (prodel) no ‘xat donlariga 
qayta ishlov berish jarayonida hosil bo'lib, ularni saralab, kepagi 
ajratiladi.
Kepakdan esa ozuqa sifatida omuxta-yem mahsulotlari ishlab 
chiqarishda foydalaniladi.
Qovuz, ya’ni tariq, grechixa va sholi donlari m ag‘zidan ajratilgan 
qobiqdan ozuqa xamirturushi sifatida va texnik maqsadlarda 
ishlatiladi.
Aralashmadagi mahsulotlaming tarkibiy miqdori qayta ishla- 
nayotgan don, uning sifati oqlash jarayonlami to ‘g ‘ri olib borish, 
oqlash uskunalarni rusumlari, donning birinchi va ikkinchi marta 
oqlanishiga bog‘liq.
218

---

Donni birinchi oqlashdan so‘ng hosil bo‘lgan mahsulotlaming 
taxminiy miqdori 37-jadvalda berilgan.