E. M. MƏMMƏdov

6.ELEKTRİK TƏCHİZAT SİSTEMLƏRİNDƏ REAKTİV GÜCÜN 

KOMPENSASİYASI VƏ GƏRGİNLİYİN TƏNZİMİ 

6.1.Ümumi məlumatlar 

 

Sənaye  müəssisələrinin  elektrik  işlədiciləri  öz  işi  üçün  həm  aktiv  (P),  həm  də 

reaktiv  güc  (Q)  tələb  edir.  Aktiv  güc  kimi  reaktiv  güc  də  sinxron  generatorlarda 

istehsal edilir və elektrik təchizatı sistemləri vasitəsilə işlədicilərə ötürülür. Mənbəyin 

verdiyi aktiv güc aşağıdakı ifadə ilə təyin edilir: 

P

UI

S





3

3

cos

cos ,





 

Cərəyan və gərginlik vektorları arasındakı bucaq  (



)

 

mənbəyin gücünün istifadə 

dərəcəsini xarakterizə edir. Tam gücün qiyməti aktiv və reaktiv güclərin qiymətlərinə 

əsasən aşağıdakı ifadə ilə təyin edilir: 

S

P

Q

2

2

2





 

İşlədicilərin  reaktiv  gücünü  azaltmaqla  generatorların  qoyuluş  gücünü, 

yarımstansiyadakı  transformatorların  gücünü  azaltmaq,  kabel,  naqil  və 

cərəyankeçirən  hissələrin  en  kəsiyini  artırmadan  elektrik  təchizat  sisteminin 

gücötürmə qabiliyyətini artırmaq olar. 

Aktiv  və  reaktiv  gücün  işlədicilərə  ötürülməsi  prosesində  elektrik  təchizat 

sistemində aktiv güc itkisi yaranır: 



P

I R

S

U

R

P

Q

U

R





 





3

2

2

2

2

2

2

,

 

Digər tərəfdən 

P

Q

P

2

2

2

2





cos



 

olduğunu nəzərə alsaq yuxarıdakı ifadə belə olar: 



2

2

2

cos

U

R

P

P





 

Axırıncı ifadədən göründüyü kimi aktiv güc itkisi güc əmsalının kvadratı ilə tərs 

mütənasibdir. 

Sənaye müəssisələrində işlədilən reaktiv gücün 60-70%-i asinxron mühərriklərin, 

20-25  %-i  transformatorların,  10  %-ə  qədəri  isə  xətlərin  və  digər  işlədicilərin 

(lüminisent lampaları, induksiya sobaları, reaktorların) payına düşür. 

---

~ 48 ~ 

 

Reaktiv  gücün  kompensasiyası  böyük  əhəmiyyətə  malikdir.  Belə  ki,  axırıncı 

ifadədən  göründüyü  kimi  güc  əmsalının  (cos



)  yüksəldilməsi  ilə  aktiv  güc  itkiləri 

azaldılır və xeyli miqdarda elektrik enerjisinə qənaət edilir. 

Şəkil  6.1-də  kompensasiya  qurğusunun  işini  xarakterizə  edən  diaqram  təsvir 

olunmuşdur. 

 

 

Şəkil 6.1. Kompensasiya qurğusunun iş diaqramı 

 

Diaqramdan  göründüyü  kimi  ötürülən  aktiv  gücün  sabit  qiymətində  reaktiv  güc 

sərfinin  Q-dən  (Q-Q