E. M. MƏMMƏdov

k

)-ya  qədər  azaldılması  nəticəsində  bücaq 



1

-dən 



2

-yə  qədər 

azalır, güc əmsalı isə cos



1-

dən cos



2

-yə qədər artır. 

Zamanın hər bir anında sənaye müəssisəsinin güc əmsalı aşağıdakı ifadə ilə təyin 

olunur: 

cos

,



i

i

i

i

i

i

P

S

P

P

Q







2

2

 

burada  P

i 

,  Q

i

  ,  S

i 

-  zamanın  t

i

  anında  aktiv, reaktiv və tam  güclərin 

qiymətləridir. 

Layihələndirmənin ilk mərhələsində müəssisənin ən böyük yekun aktiv və reaktiv 

yükləri ( P

m

 və Q

m

 ) təyin olunur. 

Kompensasiya qurğusunun gücünü təyin etmək üçün müəssisənin ən böyük yekun 

reaktiv yükü aşağıdakı ifadə ilə təyin edilir: 

,

1

m

m

Q

k

Q





 

burada  k  -  enerji  sisteminin  ən  böyük  aktiv  yükü  ilə  sənaye  müəssisəsinin  reaktiv 

yükünün zamana görə üst-üstə düşməməsini nəzərə alan əmsaldır. Bu əmsal sənaye 

sahələrindən asılı olaraq aşağıdakı qiymətlər alır (cədvəl 6.1). 

 

 

 

 

---

~ 49 ~ 

 

Cədvəl 6.1. k əmsalının qiymətləri 

Sənaye sahəsi 

k 

Neft emalı,toxuculuq 

Qara və əlvan metallurgiya, kağız, tikinti materialı 

Kömür, qaz, maşınqayırma, metal emalı 

Torf emalı və ağac emalı 

Başqa sahələr 

0,95 

0,9 

0,85 

0,8 

0,75 

 

Ən  böyük  yekun  reaktiv  (Q

m1 

)  və  aktiv  (P

m

)  yüklərin  qiyməti  ən  böyük  və  ən 

kiçik aktiv yük rejimlərində enerji sistemindən müəssisəyə ötürülən iqtisadi cəhətdən 

optimal reaktiv güclərin (Q

i1

 və Q

i2

 ) qiymətlərini tə'yin etmək üçün lazımdır. 

Kompensasiya  qurğularının  yekun  gücü  müəssisə  ilə  ən  böyük  aktiv  yük 

rejimində enerji sistemini elektriki cəhətdən ayıran sərhəddə reaktiv güclər balansına 

görə təyin edilir. 

1

1

1

i

m

k

Q

Q

Q





 

 

6.2.Reaktiv gücün kompensasiyası 

üsulu və vasitələri 

Sənaye  müəssisələrinin  layihəsi  və  istismarı  zamanı  xüsusi  kompensasiya 

qurğularının tətbiqi tələb olunmayan tədbirlərə böyük üstünlük verilir. Bu tədbirlərə 

aşağıdakıları misal göstərmək olar: 

-güc əmsalını artırmaq üçün texnoloji prosesin nizama salınması; 

-bütün mümkün olan hallarda sinxron mühərriklərdən istifadə olunması; 

 -transformator və mühərriklərin gücünün düzgün seçilməsi; 

-işlədicilərin  (asinxron  mühərrik  və  transformatorların) 

yüksüz iş rejimini məhdudlaşdıran qurğuların tətbiqi; 

-az yüklənmiş transformatorların açılması və dəyişdirilməsi. 

Elektrik  qurğularının  funksional  iş  xüsusiyyətlərinə  və  reaktiv  gücün 

kompensasiya vasitələrinə görə müəssisələrin elektrik şəbəkələri ümumi təyinatlı və 

xüsusi (qeyri-xətti, qeyri-simmetrik və kəskin dəyişən) yüklü şəbəkələrə ayrılır. 

 

---

~ 50 ~ 

 

 

Şəkil 6.2. Statik reaktiv güc mənbəyi 

Ümumi  təyinatlı  şəbəkələrdə  reaktiv  gücün  kompensasiyasının  texniki  vasitələri 

aşağıda göstərilmişdir. 

1.Kondensatorlar  batareyası.  Bunlar  sənaye  müəssisələrində  reaktiv  gücün  əsas 

kompensasiya  vasitəsi  olub  şəbəkəyə  paralel  (eninə)  qoşulur.  Sadəliyi,  qiymətinin 

ucuzluğu,  aktiv  güc  itkilərinin  az  olması  onların  üstünlüyü,  yanğın  təhlükəsinin 

olması və qalıq yüklərinin toplanması isə mənfi cəhətləri hesab olunur. 

2.Sinxron mühərriklər. Bu mühərriklər həm şəbəkəyə reaktiv güc verə bilir, həm 

də şəbəkədən reaktiv güc ala bilir. 

3.Hava  və  kabel  xətlərində  hasil  olunan  reaktiv  güc.  Bu  güc  kompensasiya 

qurğularının  seçilməsi  zamanı  nəzərə  alınmalıdır.  Həmin  güc  xəttin  uzunluğu  və 

gərginliyin kvadratı ilə mütənasibdir. 

Xüsusi  yüklü  şəbəkələrdə  isə  reaktiv  gücün  kompensasiyası  üçün  yuxarıda 

sadalanan  texniki  vasitələrdən  başqa  süzgəcli  kompensasiya  qurğuları, 

simmetrikləşdirici  və  süzgəcli-simmetrikləşdirici  qurğular,  dinamiki  və  statiki 

kompensasiya  qurğuları  və  xüsusi  tez  təsir  edən  sinxron  kompensatorlar  istifadə 

olunur. 

Şəkil  6.2-də  kəskindəyişən  yüklü  (qövs  sobaları,  poladəritmə  dəzgahlarmm 

intiqalları  və  s.)  şəbəkələrdə  quraşdırılan  reaktiv  güc  mənbəyinin  sxemi 

göstərilmişdir.  Sxemdə  tənzimlənilən  2  induktivlikləri  və  tənzimlənilməyən  2 

tutumları  vardır.  İnduktivliklərin  tənzimi  bipolyar  qoşulan  3  tiristorları  ilə  həyata 

keçirilir. Yüksək harmonikalarm yaranması bu sxemin mənfi cəhətidir.