E nuritdinov odam fiziologiyasi

ОЧ safroning hosil bo'lishi, ajralib chiqishi va ovqat hazm qilish jarayonida 
qatnashishi 
O't pufak o'ti, ya'ni o't pufagidan ichakka qo'yiladigan o't va jigar o'ti ikki xilga 
bo'linadi. Ularning farqi shuki, pufak o'ti quyuqroq bo'ladi, chunki ovqat hazm 
qilinmagan vaqtda o't pufakda to'planib, suvi qisman so'riladi. O't quyuqlashib, rangi 
qoramtirroq bo'lib qoladi. Jigar o'ti esa hosil bo'lgach o't pufagiga kirmay, to'g'ridan-
to'g'ri ichakka quyiladi. Jigar o'ti och sariq bo'lib, suyuq choyga o'xshaydi. 
O't - safroning jigardan hosil bo'lishi xolerez deyiladi. O't ovqat hazm qilish uchun 
muhim ahamiyatga ega bo'lgani sababli jigarda uzluksiz hosil bo'ladi. Ammo o'n ikki 
barmoqli ichakka o't ovqat hazm qilish vaqtida quyiladi. Ovqat hazmi to'xtaganda o't 
(safro) o't pufagida to'planadi. Odamda bir kecha kunduzda hammasi bo'lib 0,5-1,5 1 
o't hosil bo'ladi. 
O'tning asosiy tarkibiy qismini o't kislotalari, o't pigmentlari va xolesterin tashkil 
qiladi. Undan tashqari uning tarkibiga yog' kislotlari, musin, turli ionlar: Na+, K+, 
Ca2+, Gl, HCO3 va boshqa moddalar ham kiradi; jigardagi o'tning pH-7,3-8,0 va 
pufakdagi o'tning pH-6,0-7,0 ga teng. 
O'tning birlamchi kislotalari - xoll va xenodezoksixol kislotalari jigar hujayralari 
(gepatotsitlar) da xolesterindan hosil bo'lib, glisin yoki taurin bilan birikib natriy 
tuzlari (glikoxol) va kaliy tuzlari (tauroxol) kislotalari shaklida chiqariladi. Ichakda 
esa ular bakterial flora ta'siri ostida ikkilamchi o't kislotalari dezoksixol va 
litoxollarga 
aylanadi. 
Ichakdan 
o't 
kislotalarining 
90% 
igacha 
qonga 
reabsorbsiyalanib, jigarga qaytadi. 
O't pigfnentlariga bilirubin va biliverdin kiradi. Bilirubinning oksidlanishi tufayli 
biliverdin hosil bo'ladi. Odam o'tida asosan bilirubin bor. Eritrotsitlar parchalanganda 
chiqadigan gemoglobindan bilirubin hosil bo'ladi. 1 g gemoglobindan 40 mg bilirubin 
hosil bo'ladi. 
O't - safroning hosil bo'lishi (xolerez) ovqat iste'mol qilgan vaqtda ortadi. Lekin 
xolerezning eng asosiy sababchisi sekretin hisoblanadi, chunki uning ta'sirida o'tning 

---

84 
sekretsiyasi va undagi bikarbonatlarning miqdori oshadi. Xolerez jarayoni uchun 
ichakdan qonga so'riladigan o't kislotalarning ahamiyati juda katta, ular o't va undagi 
organik moddalarning miqdorini ko'payishiga sababchi bo'ladi. 
O't hosil bo'lishini qo'zg'atuvchi gumoral ta'sirlovchilar orasida o'tning o'zi alohida 
o'rin tutadi. Qonga o't yuborilganda jigar hujayralarining sekrelor ishi kuchayadi, 
natijada ular qonga kiritilganiga qaragartda ko'proq o't chiqaradi. Ba'zi moddalar 
gumoral yo'l bilan ta'sir etib, jigar hujayralarida o't hosil bo'lishini qo'zg'aydi. Gastrin, 
sekretin va go'sht ekstraktlari shunday gumoral moddalardan hisoblanadi. Bu 
moddalarning hammasi sekretor hujayralarga bevosita ta'sir etib, o't-safrohosil 
bo'lishini qo'zg'aydi. O't asab impulslarining ta'sirida refleks yo'li bilan ham hosil 
bo'ladi. Adashgan va o'ng diafragmal asablar qo'zg'alishi natijasida o'tning jigar 
hujayralaridan chiqishi kuchayadi, simpatik asablar esa, aksincha, o't sekretsiyasiga 
tormozlanuvchi natija beradi. Bu murakkab jarayonga reflektor yo'li bilan ham ta'sir 
yetkazish mumkin. Masalan, me'da, ingichka va yo'g'on ichaklarning retseptorlaridan 
(intero retseptorlardan) keladigan asab impulslari ham o't chiqarish jarayoniga o'z 
ta'sirini yetkazadi. 
Bosh miya yarim sharlari po'stlog'i o'tning hosil bo'lishiga va ajralib chiqishiga 
ishtirok etib, jigarning fiziologik holati va organizm tomonidan iste'mol qilingan 
ovqatning turiga qarab o't chiqarishi jarayonini boshqaradi. 
Iste'mol qilingan ovqat turiga qarab, o'tning miqdori va tarkibi turlicha bo'ladi. Sut, 
go'sht va non kuchli o't chiqaruvchi omillarga kiradi. Tekshirishlar shuni ko'rsatadiki, 
go'sht yeyilganda o'tning ishlab chiqarish davomiyligi 7 soatga teng, nonda 10 soat va 
sutda 9 soat. O't go'sht ya sutga ko'p miqdorda sekretsiyalanadi, nonda esa kam.