E nuritdinov odam fiziologiyasi

Ovqatning me'dadan ichakka o'tishi va berkituvchi refleksning ahamiyati 
Ovqatning me'dadan ichakka o'tish tezligi, ya'ni ovqatning me'dadan evakuasiya 
qilish tezligi ovqatning miqdori, tabiati, tarkibi va me'dadan 
chiqqan shira miqdoriga bog'liq. Avval aytilganidek, ovqat me'dada 6-10 soatgacha 
turadi. Karbonsuvli ovqat oqsillarga boy ovqatdan ko'ra tezroq evakuatsiya qilinadi, 
yog'li ovqat me'dada 8-10 soat ushlanib turadi. Suyuqliklar me'daga tushgani bilan 
deyarli darhol ichakka o'ta boshlaydi. 
Me'dadan chiqish yo'lidagi shilliq pardaning me'da shirasidagi xlorid kislota bilan 
ti'sirlanishi natijasida pilorik sfinkter ochiladi. Bu vaqtda ovqatning bir qismi o'n ikki 
barmoq ichakka o'tadi va undan muhit normadagi ishqoriy reaksiya o'rniga kislotali 

---

82 
bo'lib qolda. Kislota o'n ikki barmoq ichak shilliq pardasiga ta'sir etib pilorus 
mushaklarining refleks yo'li bilan qisqarishga ya'ni sfinkterning berkilishiga sabab 
bo'ladi. Demak, ovqatning me'dadan o'n ikki barmoq ichakka o'tishini to'xtatadi. 
Ajralib chiqqan shiralar (me'da osti bezining shirasi, ichak shirasi va o't) ta'sirida 
kislota neytrallanadi va ichak muhiti reaksiyasi yana ishqoriy bo'lib qoladi, shundan 
keyin butun jarayon takrorlanadi. Ichakda ovqat hazm bo'lishi anchagina uzoq davom 
etgandan so'ng ishqoriy reaksiya vujudga keladi, shuning uchun me'dadan chiakka 
o'tgan ovqat yetarlicha ishlanganidan keyin ovqatning yangi porsiyasi o'tadi. 
O'n ikki barmoq ichakka xlorid kislota o'tgandan pilorusdan chiqish teshigining 
berkilishi berkituvchi pilorik refleks deb ataladi. O'n ikki barmoq ichakka yog' 
kiritilganda ham berkituvchi refleksning paydo bo'lishi kuzatiladi. Yog'li ovqat 
ta'sirida pilorus sfinkteri berkilishini sababi bunday ovqatning me'dada uzoq turib 
qolishi tufayli ekanligi o'z isbotini topadi. 
Ovqatning ichakka o'tishida quyidagi omillarning ahamiyati bor: 
me'dadagi ovqatning tabiati (kopsistensiyasi); 
osmotik bosimi; 
o'n 
ikki 
barmoq 
ichakning 
nechog'lik 
to'lganlik 
darajasi. 
Me'dadagi ovqat suyuq yoki yarim suyuq bo'lgandagina ichakka 
o'tadi. 
Me'dadan ovqatning evakuatsiya qilinishini asab tizimi va gumoral ta'sirlar boshqarib 
turadi. Yog' va yog' kislotalari ta'sirida ichak shilliq pardasiga enterogastron hosil 
bo'lishi sababli me'da harakati va undan ovqatning evakuasiya qilinishi tormozlanishi 
me'daning ovqatdan bo'shashi gumoral ta'sirlar bilan boshqarilishini isbot etadi.