E nuritdinov odam fiziologiyasi

Ovqatni yutish 
Ovqatni yutish ham murakkab reflektor jarayondan iborat. Ovqat yutish markazi 
uzunchoq miyada o'rnashgan. Og'izda ovqat ezilib va so'lak bilan aralashib, yutish 
uchun tayyorlangan ovqat lo'qmasi til ustiga olinadi, so'ngra maxsus mushaklarning 
qisqarishi natijasida til yuqoriga ko'tarilib, ovqatni tanglayga qaratib siqadi. Bundan 
keyin tilning o'rta qismi yuqoriga ko'tarilib, ovqatni orqaga itaradi. Shu vaqtda 
og'izdagi asab uchlari qitiqlanib, ta'sirot uzunchoq miyadagi ovqat yutish markaziga 
boradi va undan hiqildoqga keladi, natijada traxeya hiqildoq ustligi bilan bekilib, 
qizilo'ngach yo'li ochiladi va ovqat qizilo'ngachgacha tushadi. 
Ovqat yutish markazining ishi uzunchoq miyadagi boshqa markazlar ishi bilan 
bog'liq. Shuning uchun ovqat yutish vaqtida nafas olish markazining ishi 
tormozlanadi, yurak ishini boshqaruvchi markaz qo'zg'aladi va natijada, nafas olish 
to'xtaydi, yurak ishi tezlashadi. 

---

79 
Ovqat qizilo'ngachga o'tgandan keyin qizilo'rtgach mushaklarining birin-ketin 
qisqarishi natijasida u yuqoridan pastga qarab suriladi. Odam qizilo'ngachi 25-30 sm 
uzunligidagi naydan iborat bo'lib, uch qavat to'qimadan - shilimshiq qavat, mushak 
va biriktiruvchi to'qima qavatlaridan tuzilgan. Qizilo'ngachning ustki qismi 
ko'ndalang - chiziqli, ostki qismi esa tekis tolali mushaklardan tuzilgan. Ovqat 
yutmagan vaqtda bu mushaklar bir oz qisqargan holda bo'ladi, ovqat yutish vaqtida 
esa mushaklar bo'shashib, qizilo'ngach kengayadi. Agar suyuq narsa yutilsa, suyuqlik 
kengaygan qizilo'ngachdan 2-3 soniyadan o'tadi. Quyuq ovqat yeganda esa, 
qizilo'ngach devori to'lqinsimon (peristaltik) qisqarib ovqatni me'da tomonga itaradi. 
Qizilo'ngach adashgan asabdan innervatsiya oladi: bu asab ta'sirlanganda qizilo'ngach 
harakatga keladi. Ikkala adashgan asab qisqarilganda harakatlari qisman falajlanadi. 
Mushuklar ustida o'tkazilgan tajribalar shuni ko'rsatdiki, adashgan asablar 
qisqargandan 9-24 soat keyin qizilo'ngachning silliq mushak tolalaridan tarkib topgan 
o'rta va pastki qismlari yana harakatga keladi, uning ko'ndalang-targ'il mushaklardan 
tuzilgan yuqori qismi esa falajlanganicha qoladi. Ehtimol, qizilo'ngachning pastki 
qismidagi silliq mushaklar orasida asab hujayralari borligi tufayli bu qismi yana 
harakatga kelib ketsa kerak. Simpatik asablarning ta'sirlanishi ham qizilo'ngach 
mushaklarini qo'zg'atadi. 
Yutish harakatlari bo'lmaganda me'daning kirish qismi (kardial qismi) berk turadi. 
Ovqat qizilo'ngachdan o'tayotganda uni cho'zadi va me'dani kirish qismi refleks yo'li 
bilan ochiladi. Odam qusganda me'da, qorin mushaklari va diafragmaning keskin 
qisqarishi tufayli ham kardial mushaklari bo'shashadi.