E qosimov, M. Akbarov

KUKUN TO‘LDIRGICHLAR


Aluminiy kukuni — juda nafis maydalangan, bargsimon zarrachalardan iborat, maxsus yo‘llar bilan polirovka qilingan aluminiydir. Berkitish xususiyati, maydalanish darajasi va kimyoviy tarkibiga qarab aluminiy kukuni 4 xil markada ishlab chiqariladi. Tashqi ko‘rinishi jihatidan olganda aluminiy kukuni oson surkaladigan va juda o‘tuvchan kumushsimon-kulrangdir. Aluminiy kukuni zanglaydigan xossalarga ega.
Asosan temir yuzalarni bo‘yash uchun ishlatiladigan moyli, emalli va emulsiya bo‘yoq aralashmalar tayyorlash uchun ishlatiladi. Aluminiy kukuni bog‘lovchi modda sirtiga qalqib chiqib, uning yuzasida yaltiroq bo‘yoq parda hosil qilish xususiyatiga ega. Shuning uchun uni istalgan rangdagi bog‘lovchi bilan ishlatish mumkin. Bunda, bo‘yalgan yuzaning rangiga hech qanday zarar yetmaydi. Aluminiy kukuni nurlarni juda yaxshi aks ettiradi va issiqlikni yaxshi o‘tkazadi. Aluminiy kukunining berkituvchanligi 40 g/m² ga teng.
Oltin rang bronza — xuddi aluminiy kukuni singari jez, bronza yoki misni maydalash yo‘li bilan olinadi. Zarrachalari bir xil tuzilishga ega. Oltin rang bronzani moyli va emalli bo‘yoqqa qo‘shib, asosan, har xil ichki bezash ishlari uchun ishlatiladi. Oltin rang bronzaning berkituvchanligi 40 g/m² ga teng.
Bo‘yoqbop kukun to‘ldirgichlar — oq rangli bo‘yoq tarkiblarga ishlatiladigan pigmentlarni tejash maqsadida qo‘llaniladigan erituvchilarda erimaydigan mineral modda.
Kukun to‘ldirgichlar qo‘shilganda bo‘yoq tarkiblarning xossalari birmuncha o‘zgaradi, ya’ni ularning mustahkamligi, kislotalar, ishqor, yuqori haroratga chidamliligi anchagina ortadi, bu esa bo‘yoq tarkibini ko‘pgina yerlarda ishlatishga imkon tug‘diradi. Bo‘yoq tarkiblar va buyum sirtini tekislashda tuyilgan talk, qum, changsimon kvars, andezit, diobaz, asbest ishlatiladi. Shuningdek, qorishmalar tayyorlashda, kaolin changi va shunga o‘xshash kukun to‘ldirgichlar ham ishlatiladi.


TAYYOR BO‘YOQ TARKIBLARI VA ULARNING XILLARI
Quruq bo‘yoq, boshqacha qilib aytganda, pigmentlar yoki turli rangdagi obdan tuyilgan mayda kukun holida bo‘ladi. Bo‘yoqli tarkiblar esa bo‘tqasimon yoki suyuq bo‘ladi. Ular organik eritmalarda eriydi, bog‘lovchilar bilan quruq bo‘yoqning (pigmentning) aralashmasidan tashkil topgan.
Masalan, bog‘lovchi alifni oxra pigmenti bilan aralashtirilsa —sariq, grafit bilan aralashtirilganda esa qora rangdagi bo‘yoq hosil bo‘ladi. Bunda bog‘lovchi modda pigment zarrachalarini o‘zaro bog‘laydi, shuningdek, bo‘yoq surtilayotgan yuza bilan ularni mustahkam yopishtiradi. Pigment esa, birinchidan, bo‘yoq tarkibiga rang beradi, ikkinchidan, buyumning tashqi muhit ta’siriga chidamliligini oshiradi.
Bog‘lovchi moddalar sifatida aliflardan boshqa anorganik bog‘lovchilar ham ishlatiladi. Masalan, yelimli suv yoki sement, ohak suvlari va suyuq shisha eritmalari bilan aralashtirilgan pigmentlar ham bo‘yoq tarkibini hosil qiladi.
Bo‘yoq tarkibidagi bog‘lovchilar xiliga va ularning yopishtiruvchanlik qobiliyatiga ko‘ra, asosan, ikki guruhga bo‘linadi: suvli va moyli. Suvli bo‘yoq tarkiblarda bog‘lovchi modda sifatida yelim yoki ohak, yog‘li bo‘yoqlarda esa alif yoki loklar ishlatiladi. Bulardan tashqari, qurilishda qisman emulsiyali yoki sellulozali bo‘yoq tarkiblar ham ishlatiladi.
Suvli bo‘yoq tarkiblar ko‘pincha qurilish maydonining o‘zida bog‘lovchi modda (yelim, ohak va hokazo), suv va pigmentlardan tayyorlanadi.
Moyli bo‘yoq tarkiblar zavod sharoitida maxsus uskunalarda tayyorlanadi. Ayrim hollarda bunday bo‘yoqlar qurilishga ishlatish uchun tayyor holda (suyuq yog‘li bo‘yoqlar) yoki bo‘lmasa zavodda quyuq bo‘tqasimon holda faner bochkalarda yuboriladi. Bunday bo‘yoqsimon yog‘li bo‘yoq qurilishning o‘zida ishlash uchun qulay bo‘lgunga qadar suyultiriladi.
Moyli bo‘yoq pigment va kukun to‘ldirgichlar o‘simlik yog‘idan olingan aliflar maxsus bo‘yoq ezish mashinalarida obdan qorishtirib olinadi. Moyli bo‘yoqlarga ba’zan ularning qurishini tezlatuvchi sikkativlar yoki suyultirgichlar qo‘shiladi. Moyli bo‘yoqlar quyuq bo‘tqasimon yoki ishlatish uchun tayyor holda ishlab chiqariladi. Quyuq bo‘tqasimon moyli bo‘yoqni ishlatishdan oldin bo‘yash uchun qulay holatgacha alif qo‘shib suyultiriladi. Moyli bo‘yoqlarning sifati ular tarkibidagi pigment bilan alif miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Quyuq bo‘yoqlar tarkibidagi alif miqdori 12—25%, tayyor bo‘yoqlar tarkibidagi alif pigment og‘irligiga nisbatan 30—50% gacha bo‘ladi.
Moyli bo‘yoqlar binoning tashqi va ichki qismlarini bo‘yash uchun ishlatiladi (yog‘och qismlar, pardadevor, suvoqlarni pardozlash va hokazo).
Moyli bo‘yoqlar pardozlanadigan yuzaga puxta yopishadigan, mustahkam, suv va ob-havo ta’siriga chidamli, shuningdek, 18—23°C da 24 soatda quriydigan qatlam hosil qilishi kerak.
Bo‘yoqlar foydalanish uchun tayyor holda bo‘lishi, ya’ni hech qanday qo‘shimcha ishlovsiz to‘g‘ridan- to‘g‘ri ishlatilishi mumkin. Bo‘yoqlar quyuq holida ya’ni ozroq bog‘lovchi qo‘shib ezib tayyorlangan quyuq pigment bo‘tqa holida bo‘ladi. Bunday bo‘yoqlarga bog‘lovchi aralashtirib bo‘yash uchun yaroqli holatgacha suyultirish kerak bo‘ladi. Bo‘yoqlar quruq aralashma holida ham chiqariladi. Ularga suv yoki biror bog‘lovchi qo‘shib bo‘yashga yaroqli holatga kelguncha suyultirish lozim.