Əhli Sünnə Vəl Cəmaat Sələfi Salihin Əqidəsi

Əbu Cəfər Muhəmməd İbn Cərir Ət-Təbəri 
– rahmətullahi aleyhi –  
 
Təbəri  “Təfsir”,  “Tarix”  və  bir  çox  əsərlərin  müəllifidir. 
Müctəhid  bir  kimsə olub  heç  kimi  təqlid  etməzdi. İbn  Huzeymə  – 
rahmətullahi  aleyhi  –  deyir  ki:  “Mən  yer  üzündə  Muhəmməd  İbn 
Cərirdən daha alim bir kimsə olduğunu bilmirəm”. H. 310-cu ildə 
dünyasını dəyişmişdir
238
.  
 
Lələkai  –  rahmətullahi  aleyhi  –  dedi  ki:  Bizə  Ubeydullah  İbn 
Muhəmməd  İbn  Əhməd  xəbər  verdi  ki:  Bizə  Qadı  Əbu  Bəkr 
Əhməd  İbn  Kamil  xəbər  verdi  ki:  Əbu  Cəfər  İbn  Muhəmməd  İbn 
                                                
237
 “Şərhu Usuli Etiqadi” 2/197.  
238
 “Şəzərətuz Zəhəbi” 2/260.  

 
150 
Cərir – rahmətullahi aleyhi – dedi ki:  Bu barədə söz açacağımız Uca 
Allahın  kitabı  və  Onun  nazil  etdikləridir.  Bizə  görə  doğru  söz  də 
budur. Quran Allahın kəlamı olub yaradılmamışdır. Necə yazılırsa 
yazılsın, necə oxunursa oxunsun,  səmada  və  ya yerdə olsun, istər 
Lövhi  Məhfuzda  hifz  edilsin,  istər  ilk  məktəb  uşaqlarının 
lövhələrində  yazılsın,  istər  daş  üzərində  və  ya  bir  kağız  üzərində 
yazılsın, qəlblərdə hifz edilsin və ya dildə tələffüz edilsin (məxluq 
deyil,  Allahın  kəlamıdır).  Kim  bundan  qeyri  sözlər  söyləyərsə, 
yerdə  və  ya  səmada  olsun  bizim  dillərimizlə  oxuduğumuz, 
mushaflarda  yazdığımız  Qurandan  başqa  bir  quran  olduğunu 
iddia  edər  və  qəlbi  ilə  buna  etiqad  edərsə,  istər  içində  saxlasın, 
istərsə də dili ilə bunu söyləsin əgər bunu din olaraq qəbul edərsə o 
kimsə  Allahı  inkar  edən  bir  kafirdir,  qanı  halaldır.  Allahdan 
uzaqdır, Allah da ondan uzaqdır. Çünki Allah buyurdu: “Bəli, bu 
şanlı  Qurandır.  O,  mühafizə  edilən  lövhədədir”.  (əl-Buruc  21-22). 
“Əgər (basqına uğrayan) müşriklərdən biri səndən aman istəsə, ona 
aman ver ki, Allah kəlamını (Quranı) dinləsin. Sonra (islamı qəbul 
etmədiyi  təqdirdə)  onu  əmin  olduğu  (müşriklərin  yaşadığı)  yerə 
çatdır.  Çünki  onlar  (haqqı)  bilməyən  bir  tayfadır!”.  (ət-Tövbə  9). 
Beləliklə  Uca  Rəbbimiz  bizlərə  onun  Lövhi  Məhfuzda  yazılı 
olduğuna  və  Muhəmmədin  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  dilindən 
eşitmiş olduğunu xəbər verir. Hər ikisi də eyni Qurandır.  
Qiyamət  günü  möminlərin  Rəbblərini  görəcəkləri  barəsində 
doğru  inanc  və  dinimizin  bir  vacibi  olaraq  Əhli  Sünnə  Vəl 
Cəmaatın  qəbul  etdiyi  Cənnət  əhlinin  Peyğəmbərin  -  sallallahu 
aleyhi və səlləm – verdiyi səhih xəbərlərə görə Rəbblərini görəcəklər.  
Hər  bir  şeyi  təqdir  edən  və  tədbir  edən  Allahdır.  Onun iradəsi 
olmadan  heç  bir  şey  olmaz,  Onun  məşiəti  olmadan  heç  bir  şey 
meydana  gəlməz.  Yaratmaq  da,  əmr  etmək  də  Onundur.  İman  – 
söz və əməldir. Artar və əskilər
239
.  
                                                
239
 “Şərh Usuli Etiqadi” 2/206.  

 
151 
Əbu Bəkr İbn Əbu Davud 
– rahmətullahi aleyhi – 
 
Əbu  Bəkr  Abdullah  İbn  Əbu  Davud  Suleyman  İbn  Əşəs. 
Hafizdir, Sicistanlıdır. “Sunnənin” müəllifi Əbu Davudun oğludur. 
H. 230-cu ildə dünyana gəlmiş, H. 316-da dünyasını dəyişmişdir
240
.  
 
İmam,  hüccət,  alim,  hafiz.  ŞəmsudDin Muhəmməd İbn  Əhməd 
İbn  Osman  əd-Dəməşqi  əz-Zəhəbi  “əl-Uluv”  kitabında  deyir  ki: 
Bizə Əhməd İbn AbdulHəmid xəbər verdi ki: Bizə Muhəmməd İbn 
Qudamə 618-ci iləd bildirdi ki: Bizə Əlinin qızı Fatimə xəbər verdi 
ki:  Bizə  Əli  İbn  Bəyan  dedi  ki:  Bizə  Huseyn  İbn  Əli  ət-Tənahiri 
xəbər  verdi  ki:  Bizə Əbu  Həfs  İbn  Şahin  xəbər  verdi  ki: Əbu  Bəkr 
Abdullah İbn Suleyman bu qəsidəni söylədi:  
Rahmən və Rahim olan Allahın adıyla,  
Allahın ipinə sarıl və tabe ol hidayətə,  
Bidətçi olma, çəkin ki, qurtulasan, 
Allahın Kitabı ilə Allahın Rəsulundan gələn Sünnətə tabe ol!  
Dinin olsun onlar qurtulur və qazanırsan.  
Malikimizin sözü məxluq deyildir,  
Çünki Allah dostlarının dindəki yolu bu idi və bunu bu cür dilə 
gətirirdilər.  
Quran barəsində heç bir zaman tərəddüt etmə,  
Cəhmilərə uyanların söylədikləri kimi,  
Quranın oxunması məxluqdur demə,  
(Mənim Quranı tələffüzüm də məxluqdur demə),  
De ki: Allah qullarına açıq-aydın görünəcəkdir,  
Gizlənməyən  on  dördüncü  ay  kimi,  hətta  Rəbbin  daha  açıq 
görünəcəkdir,  
O, doğmamış, doğulmamış,  
                                                
240
 “Şəzərətuz Zəhəbi” 2/273.  

 
152 
Onun  bənzəri  də  yoxdur.  Ucadır,  hər  cür  əskiklikdən 
münəzzəhdir.  
Cəhmi olan birisi bunu rədd edə bilər, lakin yanımızda  
Söylədiklərimizi təsdiq edən açıq aydın hədis vardır.  
Bunu Cərir, Muhəmmədin sözü olaraq rəvayət etmişdir.  
Sən də onun dediyi kimi söylə ki, qurtulasan.  
Yenə Cəhmi olan birisi Onun sağ əlini inkar edə bilər,  
Lakin Onun hər iki əli də sağdır, ondan istədiyi kimi lütf edər.  
Hər gecə Cabbar olan Allah enər,  
Keyfiyyətsiz  olaraq  hər  cür  tərifə  layiq  olan,  bir  və  tək  olan 
Allah Ucadır.  
Dünya səmasına enər və lütfünü yayar.  
Səmanın qapıları açılar.  
Deyər ki: Yoxmu məğfirət diləyən, məğfirət edənlə qarşılaşır,  
Xeyir, bağışlanma diləyən, ruzi istəyən yoxmu ona verilir,  
Bunu hədisləri rədd olunmayan bir topluluq rəvayət etmişdir.  
Diqqət  et!  Onları  yalan  sayan  bir  toplum  xüsrana  uğrayar  və 
çirkin bir iş edər.  
Bütün  səhabələr  haqqında  ən  xeyirli  sözü  söylə,  tənqid  etmə, 
eyib  və  qüsurlarını  dilə  gətirmə.  Peyğəmbərin  - sallallahu aleyhi və 
səlləm – səhabələrini sevmək fərzdir, Onları tərif etmək yaxınlıq və 
fərzdir.  
Təqdir edilmiş Qədərə iman et!  
Cahillik  edərək  Munkər  və  Nəkiri  inkar  etmə,  Hovuzu  da, 
Mizanı da.  
Qulu Musa - əleyhissəlam - ilə danışdığına,  
O əzəldən bəri hər şeyi tədbir edən, hakimdir.  
Onun  kəlamı  da,  sözü  də  Əzəlidir  və  O  böyük  Ərşin 
üzərindədir.  
İman saleh əməllərlə artdığı kimi, kimi zaman asiliklərdən ötrü 
əskilər.  
Səhabələrin  fəzilətlisi  Sıddıqdır,  Ondan  sonra  gözəl  əxlaqlı 
Ömərdir.  

 
153 
Bizə  gələn  səhih  xəbərlərdən,  insanlar  arasında  yayılanlardan, 
Rəbbimiz heç şübhəsiz enər,  
Hər gecə səmaya, hər hansı bir hədd və keyfiyyət olmadan,  
O hər cür əskiklikdən munəzzəh, muqtədir və lətifdir.  
Bizlər Onu gözlərimizlə görəcəyik,  
Qiyamət günündə izdiham olmadan, Bulud olmayan havada on 
dördüncü ayın görülməsi kimi,  
Qəbrin qəbirdəkiləri sıxması da, Munkər və Nəkirin sorğu sual 
etməsi də (haqdır),  
De ki: Böyük Allah lütfüylə çıxardır,  
Cəhənnəmdə yanaraq kömürə dönmüş bir qrup kimsələri,  
Firdovsda olan çaya salınırlar və dirilirlər suyula,  
Heç şübhəsin Allah Rəsulu Şəfaət edəcəkdir,  
Qəbir əzabı da bir haqdır,  
Namaz qılanlara kafir demə, asi olsalar belə, 
Çünki hamısı da üsyan etmişdir, Ərşin sahibi əff edər.  
Xariciləri  görüşünə  inanma,  çünki  bu  görüşdə  olan  rəzil  olub 
həlak olar.  
De  ki:  İman  həm  söz,  həm  də  niyyətdir,  Həm  də  əməldir. 
Peyğəmbərin  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  sözüylə  bu  açıq  ifadə 
edilmişdir.  Bəzən  üsyanlar  səbəbilə  əskilər,  bəzən  də  itaətlərlə 
artar.  
Allah Rəsulunun - sallallahu aleyhi və səlləm – sözü daha təmiz və 
qəlbi daha çox rahat edər,  
Bu  qəsidə  təvatür  yolu  ilə  gəlmişdir.  əl-Acurri  –  rahmətullahi 
aleyhi  –  rəvayət  etmiş  və  ona  şərh  də  yazmışdır.  İbn  Batta  “əl-
İbanə”  əsrində  rəvayət  etmişdir.  İbn  Əbu  Davud  –  rahmətullahi 
aleyhi  –  dedi  ki:  “Bu  mənim  və  atamın  görüşüdür. 
Müəllimlərimizin  də  görüşüdür.  Görmədiyimiz  elm  əhlinin  də 
görüşü budur. Kim başqa şey söyləyərsə yalan söyləmişdir
241
.  
                                                
241
 Zəhəbi “Siyer” 18/81-83.  

 
154 
Nəsr əl-Məqdisi 
– rahmətullahi aleyhi – 
 
Əbul  Fəth  Nəsr  İbn  İbrahim  İbn  Nasr  İbn  İbrahim  İbn  Davud 
Əbul  Fəth  əl-Məqdisi  ən-Nablusi,  zahid,  Şam  diyarında  Şafiilərin 
başı, bir çox əsərlərin müəllifirdir
242
.  
 
Uca  Allahın  bir  və  tək  olduğuna,  ortağı  və  şəriki  olmadığına, 
Saməd  olduğuna,  doğmamış  və  doğulmamış,  heç  kimsənin  Onun 
bənzəri 
də 
olmadığına 
inanmaqdır. 
Aləmi 
yaratmış, 
Peyğəmbərləri,  Rəsulları  göndərmiş,  kitabları  nazil  etmiş,  qulları 
üçün  şəriətlər  göndərmiş,  onlara  əmr  və  qadağalar  qoymuşdur. 
Onların hamısını (vaxtı çatdıqda) öldürər, sonra da Qiyamət günü 
dirildər və nə etdiklərindən ötrü onları hesaba çəkər. Hər bir şeyin 
qarşılığını  onlara  verir.  Onun  kitabları  nə  deyirsə  haqq  odur. 
Rəsulları  nəyi  bildirdisə  doğru  da  odur.  Heç  bir  kimsənin  Uca 
Allahın  əmrinə  müxalif  olmağı  və  əmrini  aşması  doğru  deyildir. 
Kitabında  və  Peyğəmbərinin  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  dili  ilə 
özünü necə vəsf etmişsə biz də Onu belə vəsf edər və bunda həddi 
aşmarıq.  Ona  bir  şeylər  əlavə  etməz,  ağıllarımızla  başqasını  Ona 
qiyas  etmərik.  Əksnə  bu  işi  Ona  həvalə  edər  və  təslimiyyət 
göstərərik. Xeyir əldə etmək üçün Ona təvəkkül edərik.  
İman – söz, inanc və əməldir, itaətlə artar, asiliklə azalar.  
Quran  Əziz  və  Cəlil  olan  Allahın  kəlamı  vəhy  və  nazil  etdiyi 
kitabıdır.  Yaradılmamışdır,  nə  cür  oxunursa  oxunsun,  yazılırsa 
yazılsın.  
Xeyri və şərilə, şirini və acısıyla Qədər Allahdandır. O, qulların 
bütün  əməllərini  təqdir  edib  hökmünə  bağlamışdır.  Onların 
əməllərini  yaratmadan  öncə  bunu  etmişdir.  Onlar  da  özləri  üçün 
etmələrini  təqdir  edib  hökmünə  bağladığı,  yazdığ  və  etibar  etdiyi 
şeyləri  edərlər.  Bu  Onun  təqdirini  aşmaz  və  Onun  tərtibindən 
                                                
242
 “Şəzərətuz Zəhəbi” 3/395.  

 
155 
ayrılmaz.  Onun  elmindən  kənarda  qalmaz  və  hökmündən 
ayrılmaz.  
Bu  ümmətin  ən  xeyirlisi  Peyğəmbərdən  -  sallallahu  aleyhi  və 
səlləm – sonra  Əbu  Bəkr əs-Sıddıq, sonra  Ömr İbn  əl-Xəttab,  sonra 
Osman  İbn  Əffan,  sonra  Əli  İbn  Əbu  Talibdir – Allah onlardan razı 
olsun  -.  Bunlar  Peyğəmbərin  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  itaət 
etmələrini  əmr  etdiyi  və  müxalif  olmağı  qadağan  etdiyi  Rəşidi  və 
hidayət Xəlifələridir.  
Peyğəmbərin  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  Cənnətlik  olduqlaına 
şahidlik  etdiyi  on  kişinin  biz  də  Cənnətlik  olduğuna  şahidlik 
edərik. Onlardan başqa haqlarında xəbər verildiyi və ya etdiyi hər 
hansısa bir əməl, səbəbilə Cənnət vəd edilən kimsələr haqqında da 
eyni  sözü  söyləyirik.  Peyğəmbərin  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  – 
səhabələrinin  hamısını  Rəhmətlə  yad  edir,  onların  fəzilətlərini 
yayarıq.  Aralarında  baş  verən  anlaşmasızlığı  xırdalamadan  tərk 
edərik.  
Uca  Allah  Ərşi  üzərinə  İstiva  etmişdir.  O,  yaratdqlarından 
ayrıdır. Əziz və Hakim olan Allah buyurdu: “Allahın hər şeyi elm 
(Öz  əzəli  elmi)  ilə  ehtiva  etdiyini  biləsiniz  deyə”.  (ət-Talaq  12). 
“(Allah) onlarda olanların hamısını (peyğəmbərlərin əhvalatını və 
bütün  əməllərini  Öz  elmi  ilə)  ehtiva  etmişdir.  O,  hər  şeyi  bir-bir 
sayıb  yazmışdır  (təsbit  etmişdir)!".  (əl-Cinn  28).  “Onun  heç  bir 
bənzəri  yoxdur.  O,  Eşidəndir,  Görəndir”.  (əş-Şura  11).  Uca  Allah 
Axirətdə  görüləcəkdir.  Möminlər  onu  gözləriylə  görəcəklər. 
Kafirlər isə onu görməkdən məhrum ediləcəklər.  
Cənnət haqdır, Cəhənnəm haqdır. Hər ikisi də yaradılmışdır və 
əbədiyyən  yox  olmazlar.  Mizan  haqdır,  Peyğəmbərə  -  sallallahu 
aleyhi və səlləm – ikram olaraq verilən hovuz haqdır, Şəfaət haqdır, 
Tövhid  əhli  olan  kimsələr  Cəhənnəmdən  çıxarılacaqlar.  Orada 
qəlbində  imandan  bir  şey  olan  heç  kimsə  qalmayacaqdır.  Qəbr 
əzabı  haqdır,  Munkər  və  Nəkir  haqdır,  Kiramən  Katibin  haqdır, 
böyük  günah  edən  kimsələrin  halı  Allahın  diləməsinə  qalmışdır. 
Qiblə  əhlindən  heç  kimi  hər  hansı  bir  günahı  səbəbilə  təkfir 

 
156 
etmərik.  Əksinə  onların  mömin  olduqlarına,  möminlərə  aid 
hökümlərlə  hökm  edərik.  Batində  olanlarını  isə  Allaha  həvalə 
edərik.  
Həcc,  ümrə,  cuhad,  cümə,  namazla  və  bütün  itaətlərin 
müsəlmanların imamları ilə birlikdə Qiyamət gününə qədər yerinə 
yetrilməsi  görüşündəyik.  Uca  Allaha  itaət  olan  xüsuslarda  əmr 
sahiblərinə itaət edər, əmirlərini dinləyərik.  
Allah  bizə  də sizədə  Onu  razı salacaq  şeyləri etməyə  müvəffəq 
etsin.  Sevdiyi  və  razı qaldığı xüsuslarda  bizə əməl  etdirsin.  Çünki 
biz yalnız Onunla bunları edə bilər və Ona qaytarılacağıq.  
AbdurRahman  əl-Ammi,  atasından,  o  da  babasından,  o  da 
Tabiindən  qırx  kişidən,  onlar  da  Rəsulullahın  -  sallallahu  aleyhi  və 
səlləm  –  səhabələrindən  rəvayət  edirlər  ki,  Peyğəmbər  -  sallallahu 
aleyhi  və  səlləm  –  buyurdu:  “Doqquz  şey  Sünnətdəndir,  cəmaat 
olmaq da bunları içərisindədir. Bunlardan kənara çıxan cəmaatdan 
ayrılmışdır.  Qiblə  əhli  olna  kimsə  haqqında  küfr,  şirk  və 
münafiqdir  deyə  şahidlik  etmərik.  Onların  batinini  Allaha  həvalə 
edin,  qiblə  əhlindən  ölənin  cənazəsini  qılın.  Beş  vaxt  namaz  və 
cümə  namazlarını  cəmaatla  birlikdə  qılın.  Pis  və  ya  yaxşı  imamla 
birlikdə bunları qılın. Hər Xəlifə ilə bərabər müşriklərlə cihad edin. 
Sizin  cihadınız  sizin  lehinizə,  günahları  da  onların  əleyhinədir. 
İmamlara qarşı qılıncla çıxmayın. İstər zülm etsinlər, islah olmaları 
üçün  dua  edin.  Onlara  bəd  dua  etməyin.  Bütün  bidətlərdən  uzaq 
olun, çünki onların əvvəlidə axırı da batildir”.  
 
Xatib əl-Bağdadi 
– rahmətullahi aleyhi – 
 
Əbu  Bəkr  əl-Xatib  Əhməd  İbn  Əli  İbn  Sabit  İbn  Əhməd  İbn 
Mehdi  əl-Bağdadi.  Hafiz,  elm  adamlarındandır.  H.  392-ci  ildə 
Cumədəl  Axir  ayında  dünyaya  gəlmişdir.  İbn  Məhkul  – 
rahmətullahi aleyhi – dedi ki: “Daraqutnidən sonra Bağdadlılar onun 

 
157 
kimi  elm  adamı  görməmişlər”.  “Tarixi  Bağdad”  əsərinin 
müəllifidir. H. 463-cü ildə dünyasını dəyişmişdir
243
.  
 
Bizə Hafiz Əbul Fadl Muhəmməd İbn Nasr İbn Muhəmməd İbn 
Əli  əl-Bağdadi  dedi  ki:  Bizə  Əbu  Huseyn  əl-Mubarək  İbn 
AbdulCabbar  İbn  Əhməd  əs-Sayrafi  494-cü  ildə  Şəvval  ayında 
xəbər  verdi  ki:  Əbu  Bəkr  Əhməd  İbn  Əli  İbn  Sabit  əl-Xatib  xəbər 
verdi  ki:  Bizə  Əbu  Mənsur  Muhəmməd  İbn  İsa  əl-Bəzzar  xəbər 
verdi ki: Bizə Saleh İbn Əhməd əl-Hafiz dedi ki: Mən Abdullah İbn 
İshaq İbn Siyamerdə belə deyərkən dinlədim: Mərvəzi ilə Tasusda 
qarşılaşdım. Ona Ey Əbu Bəkr dedim: Sən Əbu Abdullahın Quran 
barəsində nə söylədiyini  dinlədin:  Bəli, o  belə  deyərkən  dinlədim: 
Quran  Allahın  kəlamı olub,  məxluq  deyildir.  Hər  kim  Məxluqdur 
deyərsə  kafir  olur”.  Mən:  “Bəs  bu  barədə  heç  bir  şey  söyləməyib 
qərasız qalan kimsə haqqında nə eşitdin” dedim. O: “Belə birisi pix 
insandır.  Onun  da  Quranın  yaradılmışdır  görüşünə  dəvət 
edəcəyindən qorxulur”. Mən: “Ey Əbu Bəkr, Əbu Abdullahın Ləfz 
haqqında nə dediyini dinlədinmi?” dedim. O: “Quran tələffüzünün 
məxluq  olduğunu  söyləyən  bir  kimsə  Cəhmidir”.  Allahın  İsim  və 
Sifətləri  barəsində  Sələfin  izlədiyi  yol  onları  qəbul  etmək,  onları 
zahiri  üzərə  dəyərləndirmək,  sifətlərin  keyfiyyət  və  təşbihlərini 
rədd etməkdir.  
 
Əhməd İbn Muhəmməd Ət-Tahavi 
- rahmətullahi aleyhi -  
 
Əbu  Cəfər  Əhməd  İbn  Muhəmməd  Sələmə  İbn  Sələmə  İbn 
Abdulməlik  əl-Əzdi  əl-Misri  ət-Tahavi  əl-Hənəfi.  Hənəfi 
məzhəbinin 
dahilərindəndir. 
Misirdə 
Səid 
bölgəsindəki 
qəsəbələrdən  Tahaya  nisbət  edilmişdir.  H.  228-ci  ildə  (H.  239) 
dünyaya  gəlmişdir.  Əsərlərindən  Şərh  əl-Məani  əl-Asar,  Şərhu 
                                                
243
 “Şəzərətuz Zəhəbi” 3/311-312.  

 
158 
Muşkilil Asar, Muxtəsər Tahavi, Əqidətul Təhaviyyə və s. H. 321-ci 
ildə Zul Qədə ayında Bənul Əşas qəbristanlığında dəfn edilmişdir.  
 
Rahman  və  Rəhim  olan  Allahın  adıyla.  Həmd  aləmlərin  Rəbbi 
olan  Allaha  məxsusdur.  Ən  gözəl  sonluq,  hər  bir  pisliklərdən 
çəkinən möminlərindir. Xeyir dualar, Pyğəmbərimiz Muhəmməd - 
sallallahu aleyhi və səlləm – və onun bütün ailə əhlinin üzərinə olsun. 
İmam Təhavi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: “Bu kitab Əbu Hənifə 
Numan İbn Sabit  əl-Kufi, Əbu Yusuf Yaqub İbn İbrahim əl-Ənsari 
və  Əbu  Abdullah  Muhəmməd  İbn  Həsən  əş-Şeybaninin 
məzhəbinə:  Aləmlərin  Rəbbi  Allaha  olan  imanları  və  yaşadıqları 
etiqad əsaslarına uyğun olaraq Əhli Sünnə Vəl Cəmaatın etiqadını 
açıqlamaqdan ibarətdir. Allahın bizi müvəffəqiyyətə çatdıracağına 
qəti  olaraq  inanaraq  deyirik  ki:  “Allah  birdir  və  heç  bir  şəriki  də 
yoxdur.  Oxşarı  və  bənzəri  də  yoxdur,  Onu  aciz edəcək  də  heç  bir 
şey  yoxdur.  Ondan  başqa  ibadətə  layq  haqq  ilah  yoxdur.  Allah 
başlanğıcı olmayan Qədim
244
 və sonu olmayan şəkildə davamlıdır. 
Allahın  varlığı  heç  bir  şəkildə  son  olmaz  və  yox  olmaz.  Ancaq 
Onun  dilədiyi  olur.  Qorxular  və  zənlər  Ona  aid  edilməz. 
Düşüncələr Onu idrak etməz. Allah heç ölməyəcək Həyy (Diri), heç 
yatmayan Qayyumdur. Yaratdığı şeylərə ehtiyac olmadan yaradan 
və  yaratdıqlarının  ruzisini  çətinə  düşmədən  verəndir.  Allah 
qorxuya  qapılmadan  öldürən  (Mumit)  və  heç  bir  gücə  düşmədən 
yenidən  dirildəndir.  Allah  yaratdıqlarından  öncə  də  sifətlərilə 
                                                
244
 Qidəm – qədim sözündəndir. Bəqa - əbədilikdir. Sələflər bu ismi qəbul eməmişlər. Çünki 
Quranda  dəlili  yoxdur.  Allah  barəsində  Xəbər  formasında  gəlmişdir.  Əsməul  Husnədən 
deyildir. Allahın İsimi olan Əvvəl və Əxir vardır ki, bu daha gözədlir. Əzəli - Əbədi - əvvəli 
olmayana  deyilir.  Peyğəmbər  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  buyurdu:  “...Allahım!  Sən 
Əvvəlsən,  Səndən  əvvəl  heç  nə  yoxdur.  Sən  Axırsan,  Səndən  sonra  heç  nə  yoxdur.  Sən 
Zahirsən, Səndən üstə heç nə yoxdur. Sən Batinsən, Səndən iç üzdə heç nə yoxdur! Borcumu 
ödə və məni yoxsulluqdan qurtarıb zənginləşdir!”. İbn Məcə 3831, Tirmizi 3481, İbn Hibban 
966,  əl-Albani  “Səhih”.  Çünki  Qədim  köhnə  oln  bir  şeyə  də  deyilir.  “Nəhayət,  o  tədricən 
dönüb xurma ağacının qurumuş (Urcunul Qadim) budağı kimi əyri olur”. (Yəsin 39) İkincinin 
varlığı zamanına qədər qala bilər, yenisi ortaya çıxan kimi birincisinə qədim deyilir. “Onlar 
bununla doğru yola gəlmədikləri üçün: "Bu, köhnə yalandır!"– deyəcəklər”. (əl-Əhqaf 11). Bu 
söz ən çox kəlam əhli araında məşhur olan bir kəlimədir. Sələflər bu sözü işləməyiblər. 

 
159 
birlikdə  Qədim  idi.  Allahın  sifətlərindən,  öncə  yox  ikən  sonradan 
məxluqatın  xəlq  edilməsilə  var  olan  heç  bir  sifəti  yoxdur.  O, 
sifətlərilə əzəli olduğu kimi eyni şəkildə bu sifətləri üzərə əbədidir. 
Allah  məxluqatı  xəlq  etdikən  sonra  Xaliq  ismini,  yoxdan  var 
etdikdən  sonra  Bəri  ismini  almamışdır.  O,  bundan  əvvəl  də  Xaliq 
və  Bəri  idi.  Allah  heç  bir  şeyə  möhtac  deyildir.  Allahın  heç  bir 
bənzəri  yoxdur.  O,  Səmi  və  Bəsirdr.  Hər  şeyi  haqqıyla  eşidir  və 
görür.  Allah  məxluqatı  əzəli  elminə  uyğun  olaraq  yaratmışdır. 
Allah  məxluqatın  qədərini  təyin  etmiş,  onlar  üçün  müsəyyən 
ölçülər  qoymuşdur.  Məxluqatın  əcəllərini  də  təyin  etmişdir. 
Yaradılmışlar yaradlmamışdan öncə etdikləri əməllərindən heç bir 
şey Allaha gizli qalmamışdır. Allah məxluqatı yaratmamışdan öncə 
onların  etdikləri  şeyləri  bilir.  Bununla  bərabər  Allah  onların  itaət 
etmələrini və Ona qarşı günah (üsyan) etməkdən də qadağan etdi. 
Hər  şey  Onun  diləməsi  ilə  meydana  gəlir.  Allahın  diləməsindən 
başqa  qulların  heç  bir  iradəsi  yoxdur.  Allahın  insanlar  üçün 
dilədiyi olur, diləmədiyi isə olmaz. Allah özündən bir fəzilət olaraq 
dilədiyini doğru yola yönəldir, qoruyur və afiyət bəxş edər və yenə 
də  ədalətli  olaraq  dilədiyini  yardımdan  məhrum  edər,  imtahan 
edər  və  azdırar.  Bunların  hamısı  Allahın  məşiəti  (istəməsi) 
altındadı.  Allah  ona  zid  və  bənzər  ola  biləcək  şeylərdən  çox  çox 
Uca  və  Böyükdür.  Allahın  qəzasını  rədd  edə  biləcək,  hökmünü 
təxira  salacaq  və  əmrinə  üstün  gələn  heç  bir  kimsə  yoxdur.  Biz 
bunların  hamısına  iman  etdik  və  hamısının  Allah  tərəfindən 
olduğuna kəsinliklə iman etdik. Tövhiddə olduğu kimi deyirik ki: 
Muhmməd Allahın seçdiyi qulu, nəbisi və razı olduğu Rəsuludur. 
Muhəmməd  Peyğəmbərlərin  sonuncusu,  Muttəqilərin  imamı, 
Peyğəmbərlərin  lideri  və  aləmlərin  Rəbbi  olan  Allahın  Xəlilidir. 
Onun  Peyğəmbərliyindən  sonra  kim  Peyğəmbərlik  iddiası  edərsə 
sapıqlıq və nəfsə uymaqdır. Muhəmməd - sallallahu aleyhi və səlləm 
– cinlərin və insanların hamısına göndərilmiş haqq və hidayət, nur 
ilə  gələn  iki  cahan  Peyğəmbəridir.  Quran  Allahın  kəlamıdır  və 
Ondan  necəliyi  bilnmədən  söz  olaraq  çıxmış,  Allahın  bunu 

 
160 
Peyğəmbərinə  vəhy  olara  endirmiş  və  möminlər  də  bu  minvalla 
təsdiq  etmişlər  və  Quranın  Allahın  kəlamı  olub  Məcaz
245
 
olmadığına  iman  etmişlər.  Kim  Quranı  dinləyib  və  dinlədiyi 
Quranın insan sözü olduğunu iddia edərsə küfrə girmiş olar. Allah 
bu  cür  iddia  sahibini:  “Mən  onu  Səqərə  salacağam”  (əl-Mudəssir 
26).  deyərək  qınamış,  ayıblamış  və  onu  Cəhənnəmlə  təhdid 
etmişdir.  Allah  Quran  üçün:  “Bu,  adi  insan  kəlamıdır!”.  (əl-
Mudəssir  25)  deyəni  Cəhənnəm  ilə  təhdit  edib  o,  kimsənin 
Cəhənnəmlik  olduğunu  bildikdə  biz  başa  düşürük  ki,  Quran 
bəşərin  yaradıcısının  sözüdür  və  insan  sözü  Qurana  əsla 
                                                
245
 Məcaz – İbn Qeyyim “Səvaqul Mursələ”, İbn Teymiyyə “İman”, “Məcaz” kitablarına bax. 
Əbul  Həşim  əl-Cubbəi  ilk  olaraq  məcazdan  danışıb.  Mötəzilə  olub.  Bütün  bu  bidətlər, 
fəlsəfə, məntiq Abbasi Xəlifəsi əl-Məmunun dövründə Yunan fəlsəfə kitablarının ərəb dilinə 
tərcümə  edilməsi  ilə  başladı.  Bu  da  Kəlam  (məntiq)  elminin  yayılmasına,  müsəlmanlar 
arasın  firqə  və  məzhəblərin  yaranmasına  səbəb  oldu.  Bu  cəmaat  məntiqə  Quran  və 
Sünnədən  daha  çox  üstünlük  verirlər.  Bu  isə  Peyğəmbərin  və  səhabələrin  olduqları  yola 
ziddir. Bütün Sələf  alimlər  Kəlamdan insanları  çəkindirmişlər.
 
Yunan fəlsəfə  kitabları  ərəb 
dilinə tərcümə olunadan sonra kəlam elmi ilə bərabər ortaya Quranda Məcaz vardır deyilən 
fikirlərdə  ortaya  çıxdı.  Kəlam  2  qismdir:  1)  Birinci  qoyulan  məna  üçün  -  Həqiqət.  2)  İkinci 
qoyulan  məna  üçün  isə  -  Məcaz  deyiblər.  Həmçinin  ilk  ağla  gələn  məna  məs:  İnsanın 
ağzında Diş görüb  və  adını  diş  qoyublar,  sonra  da  açarın  dişlərini  görüb  adını  yenə  də Diş 
qoyublar və deyiblər ki: İlk qoyduğumuz həqiqət, ikinci isə məcaz. Həmçinin vəhşi heyvan 
üçün  deyiblər  Əsəd,  sonra  cəngavəri  gördükdə  ona  da  Əsəd  deyiblər.  Buna  da  məcaz 
deyiblər.  Bu  iddianın  heç  bir  əsası  və  dəlili  yoxdur.  Bunun  əksini  də  iddi  etmək  olar  Məs: 
Birinci  İnsana  Əsəd  deyiblər,  sonra  isə  şirə  Əsəd  deyiblər.  Bəziləri  deyiblər  ki:  Quran  və 
Sünnədə  yoxdur,  lakin  qramatikada  var.  Bəziləri  deyiblər  ki,  heç  birində  yoxdur.  İbn 
Teymiyyə  -  rahmətullahi  aleyhi  -  deyir  ki:  “Bütün  cumhurun  əksəriyətinin  rəyidir  ki,  heç 
birində  yoxdur”.  Hicrətin  ilk  3  əsrində  Heç  bir  qramatika  aliminə  rast  gəlməzsən  ki, 
Məcazdan  danışsınlar.  Sibaveyh  kimi  qramatikanın  atası  bu  barədə  bilməyib?  Məs:  Allah 
Qurani  Kərimdə  buyurur:  “Kəddən  soruş?”.  Bu  həqiqətdir  məcaz  deyil?  Nə  üçün?  Ərəb 
dilinin  qrammatikasında  olan  cümlə  üzvlərinə  görə  İrab  (təhlil)  etdikdə  Lə  İləhə  İlləllah  – 
beş  sözdən  (kəlmədən)  ibarətdir.  Əslən  isə  Lə  İləhə  İlləllah  –  kəlməsi  dörd  kəlmədən 
ibarətdir. Bəs Haqq – kəliməsinin ərəb dilində gizlədilməsinə səbəb nədir? Ərəb dilində (Lə 
Nəfiyə  Lil  Cins  -  Babında)  Xəbər  (Haqq  –  kəliməsi)  gizlədildikdə  məna  Ərəblərə  aydın 
olduğu üçün bu şəkildə söyləmək olar. Yalnız və yalnız Ərəb dili qrammatikasında söhbətin 
nədən getdiyi aydın olduqda xəbər gizlədilir. Həm də bizim dilimizdə də var: “Kəndə xəbər 
çatdır”, yəni kəndin əhlinə. Digər bir ayədə Allah buyurur: “Həblullah – Allahın ipi”. Onlar 
ip dedikdə ağıllarına ilk gələn bizim gördüyümüz ipdir. Lakin, Vallahi ki, Allahın ipi vardır. 
Quran  və  Sünnə,  Lə  İləhə  İlləlah.  Allah daha doğru bilir! 
246
 Müəllif  bu  mövzuda  İmam  Əbu 
Hənifənin  görüşünə  tabe  olmuşdur.  Həqiqətdə  isə  insanlar  imanda  bir-birilərindən 
fərqlidirlər.  

 
161 
bənzəməz.  Kim  Allahı  insanda  olan  sifətlərlə  vəsf  edərsə  küfrə 
girər.  
Cənnət  əhlinin  Möminlərin  Allahı  görməsi,  Rəbbimizin 
Quranda:  “O  gün  neçə-neçə  üzlər  sevinib  güləcək,  Öz  Rəbbinə 
baxacaqdır!”.  (əl-Qiyəmə  22-23).  buyurduğu  kimi  əhatə  və 
keyfiyyət  olmadan  haqdır.  Bu  ayənin  təfsiri  Allahın  murad  etdiyi 
və  bildiyi  şeydən  ibarətdir.  Peyğəmbərdən  -  sallallahu  aleyhi  və 
səlləm – bu barədə varid olan səhih hədislər kimi. Bunların mənası 
Peyğəmbər  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  bunlardan  nə  qəsd  etdisə 
ondan  ibarətdir.  Bu  barədə  görüşlərimizlə  təvil  edərək  və  zənn 
edərək girmərik. Çünki dini məsələlərdə salamat olan kimsə Allah 
və  Rəsuluna  təslim  olan  və  bu  məsələni  daha  yaxşı  bilənə  həvalə 
edən  kimsədir.  İslamın  varlığı  ancaq  təslimiyyət  və  itaət  ilə 
mümkün olur.  
Merac  səfəri  haqdır,  Peyğəmbərin  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  – 
gecə  səfərinə  ruhu  və  cəsədilə  çıxmasıdır.  Daha  sonra  Allahın 
dilədiyi Uca məqamlara çıxarıldı. Allahın Peyğəmbərinə - sallallahu 
aleyhi  və  səlləm  –  bir  rahmət  olaraq  ikram  etmiş  olduğu  Hovuz 
haqdır.  Ümməti  Muhəmməd  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  üçün 
hazırladığı  şəfaət  də  hədislərdə  deyildiyi  kimi  haqdır.  Allahın 
Adəmdən  və  zurriyətindən  almış  olduğu  Misaq  haqdır.  Allah 
əzəldən bəri Cənnətə və Cəhənnəmə girənlərin sayını bilir və elmi 
ilə əhatə  etmişdir. İnsanların  edəcəkləri əməlləri də Allah  əzəldən 
bilir.  Hər  kəs  özü  üçün  yaradılan  işləri  etməyə  imkan  verilir. 
Əməllər isə son edilən əmələ görə dəyərləndirilir. Allah bir şeyi nə 
üçün belə yaratdı deyə souşan kimsə kitabın hökmünü rədd etmiş 
olardı.  Kitabın  hökmünü  rədd  edən  isə  artı  kafirlərdən  sayılır. 
Lövhi  Məhfuza,  Qələmə  və  orada  yazılanların  hamısına  iman 
edərik.  Məxluqatın  hamısı  bir  yerə  toplansalar  belə  Allahın  Lövhi 
Məhfuzda  var  olacağını  yazdığı  şeyin  yox  olması  üçün  çalışsalar 
belə  gücləri  çatmaz.  Yenə  də  Allahın  var  olmasını  yazmadığı  bir 
şeyin  olması  üçün  toplansalar  belə  müvəffəq  olmazlar.  Qiyamətə 
qədər olacaq şeyləri qələm yazmışdır.  

 
162 
Allahın Quranda bəyan etmiş olduğu Ərş və Kursi haqdır. Uca 
Allahın Ərşə və aşağı olan şeylərə ehtiyacı yoxdur. Allah İbrahimi - 
əleyhissəlam - dost  etdiyi  kimi, Musa  - əleyhissəlam - ilə  danışdığına 
da  iman,  təsdiq  və  təslimiyyət  olaraq  ifadə  edərik.  Mələklərə, 
Peyğəmbərlərə  və  Peyğəmbərə  nazil  olan  kitablara  iman  edərik. 
Quran  barəsində  müadələ  etmərik.  Bilrik  ki,  Quran  Aləmlərin 
Rəbbinin  kəlamıdır.  Onu  Ruhul  Əmin  olan  Cəbrail  - əleyhissəlam - 
endirmiş  və  Peyğəmbərlərin  seyyidinə  Muhəmmədə  -  sallallahu 
aleyhi  və  səlləm  –  öyrətmişdir.  Əhli  Qiblədən  heç  kimsəni  günahı 
halal saymadığı müddətdə təkfir etmərik. Möminlərdən saleh əməl 
edən  kimsələri Allahın  əff  etməsini  və onları  Rəhməti  ilə  Cənnətə 
salmasını  umarıq.  Onlar  haqqında  əmin  olmarıq  və  Cənnətə 
girmələrinə şəhadət etmərik. Günah edənlərin əff edilməsini dilər, 
onlara görə qorxar və ümüd edərik. Qul onu iman dairəsinə salan 
şeyləri  inkar  etməklə  imandan  çıxar.  İman  –  Allaha,  mələklərinə, 
kitablarına,  peyğəmbər-lərinə,  axirət  gününə,  öldükdən  sonra 
dirilməyə,  Xeyir  və  şərin,  acı  və şirin hər  bir şeyin Allahın qədəri 
ilə  olduğuna  iman  etməkdir.  Biz  bunların  hamısına  iman  edər  və 
Allahın  Peyğəmbərlərindən  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  heç  birini 
digərindən ayırd etmərik. Allahdan gətirdiyi şeyləri təsdiq edərik. 
İman təkdir, iman edən kimsələr də imanın əslində bərabərdirlər
246
.  
Əhli  Qiblədən  olan  hər  bir  yaxşı  kimsənin  arxasında  namaz 
qılmağı  və  bunlardan  ölənlərin  cənazə  namazını  da  qılmağı  caiz 
görərik.  Əhli qiblədən heç  kimsəni  nə Cənnətə,  nə  də Cəhənnəmə 
salmarıq.  Onlardan  şirk,  küfr,  nifaq  kimi  bir  şey  meydana 
çıxmadığı  müddətdə  kafir  olduqlarına,  şirk  qoşduqlarına  və 
münafiq olduqlarına şəhadət etmərik. Onların gizli qalan hallarını 
Allaha  buraxarıq.  Üzərimizə  təyin  edilmiş  idarəçilər  zülm  etsələr 
belə  onlara  qarşı  çıxıb  üsyan  etmərik.  Onlara  itaət  etməkdən  əl 
çəkməz,  günah  etməyi  əmr  etmədikləri  müddətdə  onlara  itaət 
etməyi  Uca  Allaha  itaət  etmək  kimi  fərz  bilərik.  Onların  islah 
                                                
246
 Müəllif  bu  mövzuda  İmam  Əbu  Hənifənin  görüşünə  tabe  olmuşdur.  Həqiqətdə  isə 
insanlar imanda bir-birilərindən fərqlidirlər.  

 
163 
olmaları və düzəlmələri üçün dua edərik. Sünnətə və Əhli Sünnət 
cəmaatına  uyar,  ayrılmaqdan,  ixtilafdan  və  parçalanmaqdan 
qaçarıq.  Hədisdə  deyildiyi  kimi  səfərdə  və  muqim  ikən  corablar 
üzərinə məsh etmək caizdir.  
Həcc  və  Cihad  müsəlmanların  imamlarından  istər  yaxşı,  istər 
facir olsun Qiyamətə qədər davamlı olaraq ediləcək iki fərzdir. Bu 
iki  fərz  ibadətini  heç  bir  şey  ləğv  etməz  və  qaldırmaz.  Kiramən 
Kətibin  mələklərinə  və  Allahın  onları  üzərimizə  qoruyucu  və 
etdiklərimizi  yazan  şərəfli  varlılıqlar  olaraq  təyin  etdiyinə  iman 
edərik.  Bütün  canlıların  ruhlarını  almaqla  görəvli  olan  ölüm 
mələyinə  iman  edərik.  Qəbr  əzabına,  qəbirdə  ölüyə  Munkər  və 
Nəkir mələklərinin Rəbbindən, Dinindən və Peyğəmbərindən sual 
vermələrinə iman edərik. Qəbr ya Cənnət baxçalarından bir baxça, 
ya  da  Cəhənnəm  çüxurlarından  bir  çüxurdu.  Öldükdən  sonra 
dirilməyə,  Qiyamət günü  əməllərin  qarşılığının veriləcəyinə, əməl 
dəftərlərinin  oxunmasına,  savaba,  əzaba,  Sırata  və  Mizana  iman 
edərik.  Cənnət  və  Cəhənnəm  yaradılmış  olub  əbədiyyən  yox 
olmaz. Allah Cənnət və Cəhənnəmi məxluqatdan öncə yaratmışdır. 
Bu  ikisinə  girəcək  olanları  da  yaratmışdır.  Beləki  bu  kimsələrdən 
dilədiyini  fəzilətilə  Cənnətə  salar,  dilədiyini  də  ədalətilə 
Cəhənnəmə salar. İnsanlar da onlar üçün təqdir edilmiş Cənnət və 
ya  Cəhənnəmi  haqq  edəcək  əməlləri  edərlər.  Allah  qulları  ancaq 
gücü  çata  biləcək  şeylərdən  məsul  tutar.  Onlar  da  Allahın  onları 
müqtədir etdiyi şeylərə gücləri çatır. Bu da Lə Həulə Vələ Quvvətə 
İllə  Billəh  –  sözünün  təfsiridir.  O  hər  cür  pislik  və  zülmdən 
uzaqdır.  Hər  cür  ayıb  və  qüsurdan  uzaqdır.  Allah  etdiklərindən 
soruşulmaz, qulları isə etdiklərində məsuldurlar. Kim Allahdan bir 
an  belə  mustəğni  qalacaq  olarsa  küfrə  girər  və  xüsrana  uğrayar. 
Allah  həm  qəzəb  edər  həm  də  razı  qalır.  Onun  qəzəbi  və  rızası 
insanların qəzəb və razılığına bənzəməz.  
Peyğəmbərin  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  səhabələrini  sevər, 
onlardan  heç  birindən  uzaqlaşmaz  və  sevgidə  həddi  aşmarıq. 
Onlara  nifrət  edənlərə,  ağız  əyənlərə  biz  də  nifrət  edərik.  Biz 

 
164 
səhabələri  yalnız  xeyirlə  yad  edərik.  Onları  sevmək  din,  iman  və 
səmimiyyətdir.  Onlara  nifrət  isə  küfr,  nifaq  və  azğınlıqdır.  Allah 
Rəsulundan  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  sonra  Ümməti 
Muhəmmədin  ən  fəzilətlisi  və  öndə  olanı  Əbu  Bəkr,  sonra  Ömər, 
sonra  Osman.  Sonra  da  Əlidir  – Allah onlardan razı olsun  -.  Bunlar 
Rəşidi  Xəlifələri  və  insanları  hidayətə  yönəldən  imamlardır. 
Peyğəmbərin  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  Cənnətlik  dediyi  və 
müjdələdiyi  on  kişinin  Rəsulullahın  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  – 
şəhadəti üzərində Cənnətə girəcəklərinə şahidlik edərik. Bu barədə 
Peyğəmbərin  -  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  – sözü  haqdır.  Bu  on  kişi: 
Əbu  Bəkr,  Ömər,  Osman,  Əli.  Təlhə,  Zubeyr,  Sad,  Səid, 
AbdurRahman  İbn  Auf,  Əbu  Ubeydə  İbn  Cərrahdır  –  Allah 
onlardan  razı  olsun  -.  O,  bu  ümmətin  əminidir.  Səhabə,  Tabiin  və 
onlardan sonra  gələn  xeyir  və əsər  sahibləri olan  Sələf  alimləri  də 
yalnız  xeyirlə  yad  edilir.  Kim  onları  pisliklə  yad  edərsə  doğru 
yoldan çıxmış olar. Övliya qullarını heç bir Peyğəmbərdən – Allah 
onlardan  razı  olsun  -  üstün  tutmarıq.  Bizə  görə  bir  Peyğəmbər  – 
Allah  onlardan  razı  olsun  -  bütün  vəlilərdən  üstündür.  Dəccəlin 
çıxması,  İsanın  -  əleyhissəlam  -  göydən  enməsinə  iman  edər  və 
Qiyamət  əlaməti  olaraq  günəşin  batdığı  yerdən  çıxacağına  və 
Dəbbətul  Ardın  çıxmasına  iman  edərik.  Allahdan  İslam  üzərində 
davamlı  qalmağımızı  və  son  nəfəsimizi  İslam  ilə  yaşamağımızı 
diləyir,  batil  istəklərdən,  səhf  fikirlərdən,  Müşəbbihə,  Mutəzilə, 
Cəhmiyyə,  Qədəriyyə  saparaq  Əhli  Sünnə  Vəl  Cəmaatdan 
uzaqlaşmaqdan  Allaha  sığınırıq.  Biz  onlardan  uzağıq,  onlar  bizə 
görə sapıqdırlar”
247
.