14
ekoloji prinsiplərə keçməyi tələb edir. Bu isə təbiətlə münasibətdə ekoloji
maraqların prioritet təşkil etməsi, üstün götürülməsi deməkdir.
Təbiətdən istifadə cəmiyyətin ətraf mühitlə bağlı bütün münasibətlərinin
cəmini əhatə edir. Təbiətdən istifadə ilə bağlı yaranan münasibətlər xüsusi
münasibət forması - ictimai - ekoloji münasibətləri təşkil edir (şəkil 1).
İctimai-ekoloji münasibətlərin səciyyəvi xüsusiyyətləri:
1. Bu
münasibətlər iradəvi xarakter daşıyır. Onların yaranmasını, dəyişdiril-
məsini və dayandırılmasını insanın iradəsi təyin edir. Məsələn, nəfəs almaq
havadan istifadəni təşkil etmir, çünki insanın iradəsindən asılı deyil. Bundan
fərqli olaraq, hava hövzəsinə (atmosferə) çirkləndirici maddələrin buraxıl-
ması isə ictimai - ekoloji münasibət olub, insan iradəsi ilə yaradılır, dəyiş-
dirilə və aradan qaldırıla bilər.
«Hər kəsin sağlam ətraf mühitdə yaşamaq hüququ vardır»
(Azərbaycan
Respublikasının Konstitusiyası. Maddə 39, 1-ci bənd). Təbiət-cəmiyyət
münasibətlərinin insanın yaşaması və normal həyat fəaliyyəti üçün zəruri
sağlam ətraf mühit amilləri ilə təmin olunması başlıca vəzifəsidir. Beləliklə,
sağlam mühitdə yaşamaq, təmiz havadan, sudan, torpaqdan və s. istifadə
etmək ictimai-ekoloji münasibət deyil, sadəcə olaraq hər bir vətəndaşın
konstitusiya hüququdur. Təbiətdən istifadə münasibətləri isə həmin hüququ
əldə rəhbər tutaraq onun təmin olunmasına xidmət etməlidir.
2. Bu münasibətlər müxtəlif ekoloji sistemləri təşkil edən komponentlər və ya
ətraf mühitin təbii obyektləri üzərində qurulur. Məsələn, vəhşi heyvanların
ovlanması təbiətdən istifadəni təşkil etdiyi halda, onların zooparkda saxlan-
ması təbiətdən istifadəni təşkil etmir. Birinci halda vəhşi heyvanlar təbii
mühitlə ekosistemlə əlaqədə olduğu halda, ikinci halda həmin əlaqələr
kəsilmişdir.
Dostları ilə paylaş: