Амин Бабайев, Вцгар Бабайев

Təbiət-cəmiyyət münasibətləri  
İctimai-ekoloji münasibətləri 
İradəvi 
xarakter 
daşıyır  
Ekosistemin 
komponentləri 
üzərində qurulur 
«İstismar» 
məqsədindən başqa 
digər maraqların da  
olması  
Xüsusi subyekt 
kimi dövlət 
çıxış edir 
Ətraf mühitin mühafizəsi  
Ekoloji tarazlığın təmin olunması  
Sərvətlərin bərpası və artırılması  
Şəkil 1. Təbiət-cəmiyyət münasibətlərinin mahiyyəti
 

---

 
15
Təbiətdən istifadə münasibətləri yalnız ətraf mühitlə  əlaqədə olan obyektlər 
üzərində qurulur. Bu əlaqələr həmin obyektlərin yaranmasının və mövcud-
luğunun spesifik xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla qurulur. Təbii obyektdən 
müxtəlif məqsədlər üçün suyun götürülməsini mətbəxdəki krandan su götür-
məklə müqayisə etsək, birinci halda təbiətdən istifadə, ikincidə isə sadəcə 
olaraq məişətdə sudan istifadə təşkil etmiş olar. 
3. Bu 
münasibətlərə xüsusi subyekt tərkibinin olması xasdır. Belə ki, bütün icti-
mai-ekoloji münasibətlərdə bir subyekt kimi dövlət iştirak edir. Həmin müna-
sibətlərdə dövlət xalqın adından çıxış edərək onun maraqlarını təmsil edir.  
4.   Sırf «istismar» məqsədi ilə yanaşı, aşağıdakı  məsələlərin həlli də qarşıda 
durur: 
•  istifadə ilə yanaşı, ətraf mühitin mühafizəsinin həyata keçirilməsi; 
•  ekosistemlərdə və təbii komplekslərdə ekoloji balansın (tarazlığın) təmin 
olunması; 
•  istifadə ilə yanaşı, təbii sərvətlərin bərpasının və artırılmasının təmin 
olunması. 
Təbii ehtiyatlar (sərvətlər) anlayışına bütün təbii maddələr və enerji, əlverişli 
iqlim şəraiti, torpaq, bitki və heyvanlar aləmi su, mineral və yanacaq xammal və s. 
aiddir.  
Təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə  cəmiyyətin tələbatını  və istehsal qüvvə-
lərinin inkişafını  təmin etmək məqsədi ilə ekosistemlərin və digər təbii obyekt-
lərin istifadəsinin davamlı inkişaf konsepsiyası prinsipləri  əsasında - indiki və 
gələcək nəsillərin maraqları naminə  həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Bu 
konsepsiyaya əsasən səmərəli istifadənin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi ekosistem-
lərin mühafizəsi, bərpası və yaxşılaşdırılması çıxış edir.  
Yer üzərində  əhalinin sayının az, təbii sərvətlərin isə bol olduğu dövrlərdə 
cəmiyyət-təbiət münasibətlərinin təbiətə  təsiri də  zəif idi və bir o qədər nəzərə 
çarpmırdı. Təbiətdən istifadə yalnız təbii sərvətlərin istismarı istiqamətində, 
təbiətdən nəyisə «qoparmaq», əvəzində ona heç nə qaytarmamaq prinsipi əsasında 
həyata keçirilmişdir. Belə münasibət XX əsrin ortalarına kimi davam etmişdir.  
XX  əsrin ikinci yarısında  əhalinin sayının durmadan artması demoqrafik 
partlayışla, Elmi-Texniki Tərəqqi isə texniki inqilabla nəticələndi. İstehsal vasitə-
lərinin sürətlə inkişafı  və onların böyük texniki (dağıdıcı) qüvvəyə çevrilməsi 
təbiətdən istifadəni təhlükəli bir həddə gətirib çıxardı.  
Bu gün qarşılaşdığımız təhlükənin reallığı ondan ibarətdir ki, Yer kürəsində 
antropogen amillərin təsiri nəticəsində ekoloji tarazlığı pozulmamış guşə qalma-
mışdır. Təbii sərvətlərdən istifadə elə sürət almışdır ki, onların tükənməsi gözlə-
nildiyindən daha tez baş verə bilər.