Eksperimental

Hissiyotlar - bu juda murakkab psixik hodisalar. Ahamiyatga ega bo’lgan hissiyotlarga quyidagi emotsional holatlar turlarini kiritish mumkin: hissiyot affektlari, kayfiyatlar, ehtiroslar, stresslar, frustratsiyalar, hissiyotlarning emotsional toni, emotsional munosabat.
Affekt - sub’ekt uchun dolzarb bo‘lgan hayotiy sharoitlarining keskin va kutilmaganda o‘zgarishi bilan bog‘liq ravishda paydo bo‘ladigan va aniq ifodalangan harakatli visseral (ichki organik) namoyon bo‘lish birga kuzatiladigan kuchli va nisbatan qisqa muddatli emotsional holat. Affektiv holat ongli faoliyatning tormozlanganligi bilan ifodalanadi, sub’ekt hulq-atvorini ongli nazoratining izdan chiqishida namoyon bo‘ladi. Affekt real sharoitlarda sub’ektning xavfli, ko‘p hollarda kutilmaganda paydo bo‘lgan vaziyatlardan mutanosib holda chiqib ketish yo‘lini topa olmaslik layoqatsizligida rivojlanadi. Affektga misol tariqasida kuchli g‘azab, achchig‘lanish, dahshat, shiddatli quvonch, chuqur qayg‘u, umidsizlik kabilarni keltirish mumkin. Affektning eng asosiy xususiyatlaridan biri ushbu emotsional ta’sirlanishning engib bo‘lmas darajada odamga qandaydir faoliyatning bajarish zaruriyatini bog‘lashdan iborat, lekin bunda odamda voqelik hissi yo‘qoladi.
Tug’ma, shakllangan va o’zlashtirilgan xamda o’zgaruvan xissiyotlar.
Tuyg'ular insonda tug'ilishidan oldin ham paydo bo'ladi. Besh-olti oylik homilada zavqlanish va norozilik hissiy reaktsiyalari allaqachon kuzatilganligi aniqlandi.
Boshlang'ich maktab yoshidagi bolalar juda Yuqori emotsionallik bilan ajralib turadi, ular hali ham o'zlarining hissiy holatlarini qanday boshqarishni bilishmaydi. Ammo asta-sekin ular ko'proq cheklangan va muvozanatli bo'lishadi. Ushbu yoshdagi bolaning intellektual hissiyotlari uning o'sib borayotgan qiziqishini qondirish va bilimga to'ymas chanqoqligi bilan bog'liq. Bolalar o'qishni, televizor ko'rishni yaxshi ko'radilar, ular tobora ko'proq yangi bilim va taassurotlarni olishga intilishadi. Ushbu davrda estetik tuyg'ularni rivojlantirish, estetik didni tarbiyalash uchun qulay sharoitlar yaratiladi.
Bolalarda va axloqiy tuyg'ular sohasida chuqur o'zgarishlar Yuz beradi. Ushbu yoshdagi bolalar uchun ularning harakatlarini va boshqa odamlarning harakatlarini har xil baholash, shuningdek ular haqidagi hukmlar juda xarakterlidir.
O'smirning markaziy va o'ziga xos neoplazmasi - bu endi u bola kabi paydo bo'ladigan o'zi haqidagi tushunchadir - u o'zini kattalardek his qila boshlaydi, kattalar bo'lishga intiladi. O'spirinlar mustaqillikka, ma'lum bir mustaqillikka intilishadi, ular kattalarning baholariga, ularning qadr-qimmati va huquqlarini kamsitishga juda sezgir. Ularga "kichkina" deb qarash ularni haqorat qiladi va kattalardan qaytaradi. Shu bilan birga, qizlar kattaroqdir.O'smirlik davridagi hissiy reaktsiyalarning ba'zi xususiyatlari gormonal va fiziologik jarayonlarga asoslangan. Shu bilan birga, o'smirlarning emotsional reaktsiyalari va xatti-harakatlarini, o'spirinlarni aytganda, faqatgina gormonal siljishlar bilan izohlash mumkin emas. Ular, shuningdek, ijtimoiy omillarga va tarbiya sharoitlariga bog'liq, chunki individual- tipologik farqlar ko'pincha yoshga qarab ustun turadi.
Emotsiyani shaxsga ta’siri. (Tomkins
Mimik geribildirim nazariyasi - Jeyms va Lanjning hissiyot nazariyasining zamonaviy versiyasi. Ushbu nazariyaning muallifi Silvan Tomkins.
Nazariya shundan iboratki, nafaqat hislar beixtiyor reaktsiyalarni keltirib chiqaradi, balki ixtiyoriy Yuz ifodalari ham hissiyotlarni keltirib chiqaradi - teskari aloqa. U yoki bu hissiyotni tasvirlashga urinib ko'rgan odam ongsiz ravishda uni boshdan kechira boshlaydi. Tomkins tashqi Yuz ifodalaridan olingan mulohazalar hislar va hissiyotlarni anglashga aylanadi, deydi. Silvin Tomkins mimik komplekslarni hissiy tarkibiy qismlarning muhim tarkibiy qismlaridan biri deb atagan.
Biroq, ko'pincha Yuz ifodalarining tashqi ko'rinishi odamning ongiga ta'sir qilmaydi, hissiyotlarni keltirib chiqarmaydi. Shuningdek, dominant hissiyot unchalik kuchli bo'lmagan boshqa birovning harakatiga zulm qiladi. Masalan, qiziqish odamda faol faoliyatni rag'batlantiradi, pessimizm va passivlik kabi tuyg'ularni namoyon bo'lishiga yo'l qo'ymaydi.
Shunday qilib, ushbu nazariya bilan rozi bo'lmaslik mumkin, ammo qisman, chunki sun'iy ravishda uyg'otilgan his-tuyg'ular hanuzgacha ongga kirmaydi va insonning haqiqiy holatiga aylanmaydi deb ta'kidlash mumkin emas.
Hissiyot va bilish jarayonlari.
Hissiyotlar va tuyg’ular sezgi, idrok, tasavvur, inson bilishi va faoliyati tashqarida mavjud bo’lmaydilar. Hissiyotlar va sezgilar ob’ekt va sub’ektning juda murakkab bo‘lgan o‘zaro munosabatlarida Yuzaga kelib, Yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan jismlarning xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladilar. Hissiyotlar va sezgilarning o‘ziga xosligi insonning ehtiyojlari, motivlari, intilishlari, tilaklari, iroda, xarakter xususiyatlari bilan belgilanadi. Hissiyotlar va sezgilar tabiatini tushunish ularni inson hayotiy faoliyatida ko‘rib chiqishni taqazo etadi. Emotsional holatlar paydo bo‘lishining asosini insonning ehtiyojlari va motivlari tashkil etadi. Ularni qondirish maqsadni ko‘zlash, hayotiy masalarni hal etishni taqazo etadi. Ehtiyojlarni qondirishga yo‘naltirilgan, ko‘zlangan maqsadlarga erishish amalga oshiriladigan real hayotiy sharoitlar emotsional kechinmalarning turli tumanligiga sabab bo‘ladi. Hissiyotlar ko‘pchilik ko‘rsatkichlari, ya’ni, sifati (ijobiy va salbiy), jadalligi (kuchli va kuchsiz), davomiyligi (qisqa muddatli va barqaror), anglanganligi, chuqurligi, irsiy manbasi, murakkabligi, bajaradigan vazifalari, organizmga ko‘rasatadigan ta’siriga qarab farqlanadi.
Hissiyotning fiziologik tuzilmalari
Hissiyotlarning kelib chiqish nazariyasini ko'rib chiqib, hissiyotlarning fiziologik tuzilishini ko'rib chiqishga to'xtalamiz. Xayme Peipets miya tuzilmalarida "emotsional qo'zg'alish aylanishi" haqidagi ilmiy kashfiyotni tasdiqlashga muvaffaq bo'ldi. Tuyg'ular, Peypezining kontseptsiyasiga ko'ra, ba'zi miya tuzilmalari bilan bog'liq. U psixikamizning emotsional holatini belgilaydigan va bir vaqtning o'zida ko'plab o'zaro bog'liq miya tuzilmalarini hissiy reaktsiyalarga jalb qiladigan "Peipets doirasi" ni alohida ta'kidladi. "Peipets doirasi" quyidagi tuzilmalarni o'z ichiga oladi:

1. 
   Gipotalamus
   
2. 
   Talamusning oldingi ventral yadrosi
   
3. 
   Girul gingulasi
   
4. 
   Gipokampus
   
5. 
   Gipotalamusning mamilyar yadrolari
   

Limbik tizim neokorteks bilan o'zaro bog'liq bo'lib, uning old, vaqtinchalik va parietal loblari, shuningdek miya sopi retikulyar shakllanishi bilan. Temporal mintaqa ma'lumotni vizual, eshitish va somatosensor korteksdan amigdala va gipokampusga etkazish uchun javobgardir. Frontal mintaqa limbik korteks faoliyatini tartibga soladi. Retikulyar shakllanish limbik tizimga Yuqoriga qarab ta'sir qilish faolligini oshiradi. Aynan shu aloqalar orqali ongli boshqarish, hissiyotlarning ko'rinishi va namoyon bo'lishi amalga oshiriladi. Biror kishi boshdan kechirgan tuyg'u qanday bo'lishidan qat'iy nazar - kuchli yoki deyarli ifoda etilmagan - bu har doim uning tanasida fiziologik o'zgarishlarni keltirib chiqaradi va bu o'zgarishlar ba'zan shunchalik jiddiyki, ularni e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi.
V.Vundtning "assotsiativ" tuyg'ular nazariyasi.
Tuyg'ular - bu hissiyotlarning spektakllar jarayoniga bevosita ta'siri bilan tavsiflangan ichki o'zgarishlar. Vundt "tana" reaktsiyalarini faqat hissiyotlarning natijasi deb biladi. Vundtning fikriga ko'ra, Yuz ifodalari dastlab hissiyotlarning emotsional ohangining aksi sifatida elementar hislar bilan bog'liq holda paydo bo'lgan; keyinchalik rivojlangan Yuqori, murakkab hissiyotlar (emotsiyalar) Biroq, odamning ongida hissiyot paydo bo'lganda, u doimo sabab bo'ladi assotsiatsiya tomonidan tarkibiga yaqin, unga mos keladigan pastki tuyg'u yoki hissiyot. Aynan shu hissiyotlarning hissiy ohangiga mos keladigan taqlid harakatlarini keltirib chiqaradi.