Konyak spirtinə verilən tələblər. Müxtəlif üsullarla alınmış
konyak spirti çoxillik yetişdirilməyə göndərilir. Alınan konyakın
keyfiyyəti həmin spirtin tərkib və keyfiyyətindən asılıdır.
Təzə qovulmuş spirtə aşağıdakı tələblər verilir. Onlar rəngsiz
və şəffaf olmaqla heç bir kənar qarışığa malik olmamalıdır. Ətirdə
təmiz şərab, bəzən isə çiçək tonlu, aydın bilinən aldehid-efir və
sivuş tonu olmadan, kənar iysiz olmalıdır. Dadı təmiz, yüngül
sabun tonlu, kənar tamsız olmaqla, ümumi qiyməti 6-7 baldan
aşağı olmamalıdır.
Əgər dəmir və mis yol verilən miqdardan çox olarsa, həmin
spirtin qaralması və yaxud qonurlaşması baş verir. Belə spirtləri
309
yetişdirməyə qoyana qədər sarı qan duzu ilə işləmək lazımdır.
Yuxarıda göstərilənlərdən əlavə, bir çox maddələr də vardır
ki, onlar konyak spirtinin keyfiyyətində əsaslı rola malikdir. Bu
maddələr hazırda öyrənilməkdədir.
Konyak spirti əsasən aşağıdakı göstəricilərlə xarakterizə
olunur (cədvəl 3.1).
Cədvəl 3.1
Konyak spirtinin əsas tərkib göstəriciləri
Etil spirti h.% 20
0
C
60-70
Ali spirtlər izoamil spirtinə çevrilməklə, mq/100 ml susuz
spirtdə
180-600
Doymuş efirlər, sirkə etil efirinə çevrilməklə, mq/100 ml
susuz spirtdə
50-250
Aldehidlər, sirkə aldehidinə çevrilməklə, mq/100 ml
susuz spirtdə
50
Uçucu turşular, sirkəyə çevrilməklə, mq/100 ml susuz
spirtdə
80
Furfurol, mq/100 ml susuz spirtdə
3
Metil spirti, həcm %-lə
0,15
Sulfit turşusu (ümumi), mq/dm
3
maksimum
20
Mis, mq/dm
3
maksimum
8
Qalay, mq/dm
3
maksimum
3-5
Dəmir, mq/dm
3
1-ə
qədər
Konyak spirtinin yetişdirilməsi. Konyak spirti yarımməhsul
olub, xüsusi dad keyfiyyətləri ilə fərqlənmir. Ondan yüksək
keyfiyyətli konyak almaq üçün palıd qablarda uzunmüddətli
yetişdirmə tələb olunur. Yalnız belə yetişdirmə prosesində cavan
konyak spirti lazım olan bütün ətir və dad keyfiyyətini qazanmış
olur. Ona görə də tədqiqatçılar yetişdirmə zamanı gedən prosesləri
təbii olaraq palıd taxtası ilə əlaqədəndirirlər. Bu baxımdan konyak
spirti palıd çəlləklərdə və yaxud daxilinə palıd taxtası
quraşdırılmış emal olunmuş rezervuarlarda yetişdirilir. Yetişdirmə
zamanı dərin fiziki və kimyəvi proseslər getməklə burada spirtin
310
tərkib maddələri ilə yanaşı, palıd taxtasının maddələri də fəal
iştirak edir.
Palıd taxtasının kimyəvi tərkibi çox mürəkkəb olmaqla, bir
çox komponentlərinin təbiəti hələ də tam aydınlaşdırılmamış qalır.
Müəyyən olunmuşdur ki, bu kimyəvi tərkib palıdın növündən və
yayıldığı torpaq-iqlim şəraitindən asılıdır (cədvəl 3.2).
Cədvəl 3.2
MDB ölkələrində palıd taxtasının orta kimyəvi tərkibi
(N.İ.Nikitinə görə %-lə)
Sellüloza-
35,74
Pentozanlar-
20,07
Metilpentozanlar-
0,47
Qalaktan-
0,12
Uronturşusu-
5,29
Aşımaddələri-
7,3
Suda həll olan maddələr (aşı maddərsiz)-
3,61
Liqnin-
21,51
Efirdə həll olan-
0,22
Tədqiqatçılar müəyyən etmişlər ki, Kazan və Qarabağ palıd-
larından hazırlanmış palıd çəlləklərdə yetişdirilən konyak spirti,
Belorus və Lənkəran palıdına nisbətən daha yüksək keyfiyyətli
olur. Bunun əsas səbəbi birincilərin daha çox miqdarda liqninə,
ikincilərinisə az liqninə və çoxlu taninlərə malik olmasıdır.
Alimlər belə güman edirlər ki, palıd taxtası konyakın forma-
laşmasında ikili rol oynayır. Belə ki, o, konyakı bəzi kompo-
nentlərlə zənginləşdirməklə bərabər, həmdə kimyəvi proseslərə
katalizator təsiri göstərir.
Konyak spirtini yetişdirdikdə, aldehid və asetalların miqdarı
artır. Bunu cədvəl 3.3-dən də görmək olar.
Aldehid və asetallar spirtə müəyyən ətirlilik xüsusiyyəti verir.
Bu məqsədlə istifadə olunan təzə çəlləklər təmiz su ilə 10-12
gün müddətində yuyulur. Su əvvəlki 3-4 gündə hər gün, sonra isə
2-3 gündən bir dəyişilir. Bundan sonra çəlləyə 4-5 dal qaynanmış
su tökülür. Ağzı möhkəm bağlanır, o tərəf, bu tərəfə çevirməklə
311
möhkəm çalxanır. 15-20 dəqiqə qarışdırdıqdan sonra çəllək su ilə
sonrakı günə qədər saxlanır. Sonrakı gün həmin əməliyyat təkrar
olunur. Buxar verilməsi o vaxta qədər davam etdirilir ki, çəlləkdən
çıxan su tam rəngsiz olur. Sonra 2-3 dəfə təzə soyuq su ilə
yaxalanıb, istifadə olunur.
Cədvəl 3.3
Spirtin yetişdirilməsi prosesində aldehid və asetalların
dəyişməsi (V.M.Maltabar və Q.İ.Fertmana görə)
Spirtin yaşı, illər
Miqdarı mq/dm
3
aldehidlər
asetallar
1
5
10
10-40
17-65
40-76
6-13
20-35
25-43
Çəlləklər, ağac, yaxud dəmir-beton tirlərin üzərində 3
mərtəbədə və ya tərəcələrdə 6-8 mərtəbədə (təbəqələrlə)
yerləşdirilir. Spirt çəlləklərdə ağzı 1,5-2% yarımçıq olmaqla
yetişdirilir. Bu zaman spirt üzərində daim müşahidə aparılmaqla,
onun rəngi, ətri və dadı təyin edilir.
Yetişdirmə vaxtı spirtdə ardıcıl olaraq sortlaşdırılma aparılır.
Beşillik yetişdirilənlərdə 2-3 ildən bir, onilliklərdə beş ildən bir bu
əməliyyat həyata keçirilir. Sortlaşdırmada daha keyfiyyətli spirtlər
markalı konyaklar üçün sonrakı yetişdirilməyə, az keyfiyyətlilər
isə ordinar konyaklar almaq üçün göndərilir.
Çəlləklərdə konyak spirtinin yetişdirilməsi az məhsuldar olub,
ağır əmək və itki ilə səciyyəvidir. Bütün bunları nəzərə alan
alimlər iri həcmli rezervuarlarda yetişdirmə üsulunu işləyib
hazırlamışlar.
İri rezervuarlarda keyfiyyətli konyak spirti yalnız palıd
çəlləkdəki şəraitə yaxın şərait yaradıldıqda alına bilər. Bunun üçün
emal olunmuş rezervuarlara palıd taxtası düzmək lazım gəlir. Bu
yolla konyak spirtini yetişdirmək üçün bir sıra üsullar təklif
olunmuşdur.
Metal rezervuarlarda konyak spirtinin yetişdirilməsi ordinar
312
konyaklar istehsalında tətbiq olunur. Rezervuarlara qeyd etdiyimiz
kimi, əvvəlcədən palıd taxtalar düzülür. Həmin taxtaların
uzunluğu 60-115, eni 6-15 və qalınlığı 1,8-3,6 sm olmaqla
əvvəlcədən təzə çəlləklər kimi işlənmiş olur. Taxtanın düzülməsi
1 litr spirtə 80-100 sm
2
hesabı ilə aparılır.
Spirt rezervuara doldurularkən tutumun 50%-i qədər hava
boşluğu saxlanılır. İldə 1-2 dəfə spirtin oksigenlə doydurulması
aparılır.
3.3. Eynil
əşdirmə
v
ə
ekspertiza
3.3.1. M
ə
hsulun q
ə
bulu
, nümunə
götürülmə
si v
ə
sınaq metodları
Məhsulun qəbulu, nümunə götürülməsi və sınağı konyak,
konyak spirti və şərab materialları üçün qəbul edilmiş standarta
uyğun yerinə yetirilir. Partiya adı altında keyfiyyət göstəricilərinə
görə eynicinsli olan və bu keyfiyyəti əks etdirən sənədlə rəsmi-
ləşdirilən istənilən miqdarda eyni adlı məhsul başa düşülür. Hər
bir məhsul vahidi (dəmir yol sisterni, avtosistern, çəllək yaxud
qutular) doldurmanın və markalanmanın düzgünlüyünü yoxlamaq
məqsədilə nümunə götürülərkən xarici görünüşünə görə yoxlanıl-
malıdır. Butulkaya doldurulmuş məhsuldan nümunənin götürül-
məsi məhsulun xarici görkəmcə növünü, orqanoleptik, fiziki-
kimyəvi, mikrobioloji göstəricilər və təhlükəsizliyini təyin etmək
məqsədilə aparılır.
Əsas nümunədə qüsurlu butulkaların sayı qəbul edilən ədəd-
dən az yaxud ona bərabər olarsa partiya qəbul edilir (cədvəl 3.4).
Xarici görünüşə qiymət verildikdən sonra əsas nümunədən
hər birinin tutumu 0,7-0,8 dm
3
olan 4 butulka, yaxud 0,5 dm
3
olan
6 butulka ayrılaraq orqanoleptik və fiziki-kimyəvi göstəricilər
təyin edilir. Hər butulka möhürlənir, yaxud sulğuclanır, üzərinə
lazımi yazılar əks etdirilən etiketlə təmin olunur. 0,7-0,8 dm
3
313
tutumlu iki butulkadan yaxud 0,5 dm
3
olan üç butulkadan birgə
nümunə təşkil olunaraq analizə göndərilir, qalanlar isə 3 ay
saxlanır.
Cədvəl 3.4
Nümunə hissəciklərinin həcmi
Partiyanın həcmi, butulka
Nümunə hissəcik-
lərinin sayı,
butulka
Qəbul edilən
ədəd, butulka
150-yə qədər (150 də daxil
olmaqla
8
0
151-500
20
1
501-1200
32
2
1201-3200
50
3
3201-10000
80
5
10001-35000
125
7
35000-dən çox
200
10
Sistern və çəlləyə doldurulan məhsuldan nümunənin
götürülməsi xüsusi nümunə götürəndən, liver yaxud borudan
(sifon) istifadə edilməklə hər sistern və çəlləkdən ayrıca olmaqla
yerinə yetirilir.
Çəlləklərdən nümunələr liver yaxud sifonun köməyi ilə hər
çəlləyin yuxarı, orta və aşağı qatlarından hər dm
3
-a 0,5-1,0 sm
3
miqdarında götürülür. Konyak spirti, yaxud konyakdan nümunə
götürülməsi onun çəlləyə doldurulmasından ən azı 4 gün sonra
aparılır.
Sistern yaxud çəlləklərdən nöqtələr üzrə götürülən nümunə his-
səcikləri bir yerdə qarışdırılaraq birləşdirilmiş nümunə yaradılır ki,
onun da həcmi ən azı 6 dm
3
olmalıdır.
Sonrakı sınaqları aparmaq üçün birləşdirilmiş nümunə tutumu
0,7-0,8 dm
3
olan 6 butulkaya yaxud 0,5 dm
3
olan 9 butulkaya
doldurularaq, tıxacla bağlanır, mumlanır, möhür vurulur yaxud
sulğuclanır.
Nümunə götürülməsinə dair aşağıdakı məlumatları əks etdirən
akt tərtib olunur:
314
Aktın tərtib olunma tarixi və yeri;
Nümunə götürülməsində iştirak edən şəxsin soyadı və
vəzifəsi;
Göndərən və qəbul edən müəssisə;
Nümunə götürülən məhsulun adı və miqdarı;
Keyfiyyətə dair sənədin adı və sayı (nömrəsi);
Nümunə götürülməsində iştirak edən şəxslərin imzaları;
Birləşdirilmiş nümunədən götürülmüş butulkaların miqdarı və
tutumu;
Birgə nümunə ilə möhürlənmiş butulkaların möhür, yaxud
sulğucunun təsviri.
Birləşdirilmiş (əsas) nümunəli hər bir butulkaya üzərində
yuxarıdakı son iki bənd istisna olunmaqla bütün rekvizitlər əks
etdirilən etiket yapışdırılır (belə rekvizitlər yuxarıda baxdığımız
butulkaya doldurulmuş məhsullara da yerləşdirilir).
Sınaq aparmaq üçün 0,7-0,8 dm
3
tutumu olan iki yaxud 0,5 dm
3
olan 3 butulka istifadə olunur. Eyni sayda butulka 3 ay müddətində
təkrar analiz üçün və həmin sayda da butulka qəbul ediciyə
göndərilmək üçün ayrılır.
Konyakın birgə nümunəsi qaranlıq binada 8
0
C-dən aşağı
olmayan temperaturda saxlanır.
Sınaq metodları konyakın aşağıdakı keyfiyyət göstəricilərinin
müəyyən edilməsini nəzərdə tutur: etil spirti, şəkərlər, metil spirti,
dəmir, mis, butulkaya doldurulma səviyyəsi.
Etil spirti. Metod məhsulun əvvəlcədən istilə qovulmasına və
sonra alınan destilyatda areometrlə spirtin təyininə əsaslanır.
Şəkər. Analiz olunan məhsulda onun miqdarından asılı olaraq
Bertran yaxud birbaşa titrləmə ilə müəyyən olunur.
Bertran metodu. Metod İnvert şəkərlə mis oksidin reduksiya
edilməsi və sonra dəmir oksidin sulfat turşusunun köməyilə
yenidən əvvəlki oksid formasına çevrilməsinə əsaslanır. Əmələ
gələn dəmir oksidi kalium permanqamatla titrləşdirilir və cədvəl-
dən ona uyğun gələn invert şəkərin q/100 sm
3
-la miqdarı təyin
olunur.
315
Birbaşa titrləmə metodu. Metodun mahiyyəti belədir: misin
oksid forması (Felinq məhlulu) invert şəkərlə reduksiya olunur.
Felinq məhlulu ilə metilen abısı indiqatoru iştirakı ilə titrləmə
aparılır və titrləmənin köməyilə reaksiyanın başa çatması
müəyyən olunur və xüsusi formulla invert şəkərin kütlə qatılığı
hesablanır. Şəkərin məhsulda miqdarı 100 sm
3
-da 1 qramdan çox
olan hallarda bu metoddan istifadə olunur.
Metil spirti. Metod metil spirtinin turş mühitdə kalium perman-
qanatla formaldehidə qədər oksidləşməsi reaksiyasına əsaslanır.
Spirt kolorometrik yolla təyin olunur.
Dəmir. Dəmir mavi rəngli kompleks birləşmə berlin abısı əmələ
gəldikdə aşkar edilir.
Dəmirin miqdarını həmçinin kolorometrik metodla da təyin
edirlər.
Mis. Kolorometriya metodu ilə sink dibenzilditiokarbomatla
həyata keçirilir.
Butulkanın doluluq vəziyyəti (QOST 23943-80). Tədqiq olu-
nan məhlulun həcminin ölçülü kolba ilə müəyyən edilməsinə
əsaslanır.
3.3.2. Orqanoleptik qiym
ə
tl
ə
ndirm
ə
Konyaklar, o cümlədən ixrac olunan konyaklar da daxil
olmaqla aşağıdakı tələblərə uyğun olmalıdır: dad və buket-həmin
tip konyaklar üçün səciyyəvi, kənar tamsız və iysiz; rəng – açıq
qızılıdan qızılı çalarlarla açıq qəhvəyiyə qədər; şəffaflıq-parlaq
şəffaf, kənar qarışıqsız.
Dequstasiya analizi otağın 20-25
0
C temperaturunda, tutumu
25 sm
3
olan xüsusi konyak qədəhindən yaxud xüsusi şarşəkilli
100-125 sm
3
tutumlu rəngsiz şəffaf şüşədən hazırlanan qədəhdən
istifadə edilməklə aparılır.
Qabın rəng və forması konyakın rəng çalarlarının, dad və
ətrinin obyektiv təyininə zəmin yaradır.
316
Rumka yaxud qədəhə 15-20 sm
3
içki tökülür, ağızda
ləngitməklə konyakın ətrinin bütün qammaları müəyyən olunur,
sonra kiçik qurtumla dad yoxlanır, daddan sonrakı tam hiss olunur.
Dequstasiyaya verilən konyakın temperaturu 16-18
0
C olmalı-
dır. Əvvəlcə ordinar, sonra markalı konyaklar qiymətləndirilir.
Konyak şəffaflığa, rəngə, ətirə, buketə, dada görə
qiymətləndirilir. Yüksək keyfiyyətli konyaklar üçün açıq-kəhraba
rəngi uzun illər saxlananlar üçün daha tutqun, kristal şəffaflıq,
mürəkkəb buket və ətir, harmonik dad, yağlıtəhər konsistensiya
xarakterikdir.
Saxtalaşdırılmış konyaklarda intensiv vanilin, essens, meyvə
ətri hiss oluna bilər.
Konyakı orqanoleptik qiymətləndirdikdə onun bütün
xüsusiyyətlərini səciyyələndirmək üçün əlavə üsullardan istifadə
olunur: ovuc arasına bir neçə damla konyak tökülərək ətri təyin
edilir; qədəhin divarına bir neçə damla yaxılır, kağız vərəqlə ağzı
bağlanır və bir müddətdən sonra açılaraq iylənir.
Bir neçə konyak markası dequstasiya olunduqda ağızı hər dəfə
isti çayla yaxalayırlar.
Konyakın
orqanoleptik
keyfiyyət
göstəricilərinin
qiymətləndirilməsi 5 əsas elementlərə görə 10 bal sistemi ilə
aparılır: dad, buket, rəng, şəffaflıq, tipiklik.
Keyfiyyət elementlərinin maksimum qiymətləri belə paylanır:
dad-0,5; buket- 3,0 ; rəng – 0,5 ; şəffaflıq – 0,5 ; tipiklik – 1,0.
Konyakda aşağıdakı nöqsanlar aşkar edilir.
Koler tamı. Yüksək temperaturda hazırlanan kolerdən istifadə
olunan içkilərdə təsadüf edilir.
Palıd tamı. Palıd taxtasından konyak spirtinə xeyli miqdarda
az oksidləşən aşı maddələr keçməsi ilə əlaqədardır.
Sivuş və efiraldehid tonu. Baş fraksiyası tam ayrılmamış
konyak spirtindən istifadə olunduqda meydana çıxır.
Kömür tonu. Asılqan hissəciklərin miqdarı çox olan şərab
materialının qovulmasında, həmçinin aparatların vaxtında
yuyulmamasından əmələ gəlir.
317
Dəmir kassı. İçkinin rənginin dəyişməsi və tünd-göy rəng al-
ması konyakda 1,5 mq/dm
3
-dan çox dəmir olduğuna dəlalət edir.
Törənmə səbəblərindən asılı olaraq nöqsanların aradan
qaldırılması üçün müxtəlif üsullardan istifadə olunur:
metalsızlaşdırma, yapışqanlanma, kupaj.
Məhsul aşağıdakı dequstasiya qiymətləri ilə buraxıla bilər və
realizə oluna bilər (balla):
5 ilə qədər orta müddətdə yetişdirilən spirtdən konyak
8,4
YK konyak qrupu
8,8
YKYK konyak qrupu
9,0
KK konyak qrupu
9,5
Brendi
8,2
Göstərilənlərdən aşağı qiymət alan (7,0-dən aşağı olmamaqla)
məhsul həmin ad altında realizə oluna bilməz.
Həmin içkilər normativ tələblərə uyğun qaydada əlavə işlənmə-
lərə məruz qoyulur, keyfiyyətcə daha aşağı kateqoriyalı məhsulla
kupaja verilə bilər, başqa məmulatlar hazırlanması üçün sənaye
emalına, o cümlədən şərab yaxud meyvə spirti üçün istifadə edilə
bilər.
7,0 baldan aşağı qiymət alan məhsulun xammal və qida əlavəsi
kimi istifadə olunması yol verilməz olub, texniki məqsədlər üçün
tullantıya verilməlidir.
3.3.3. Fiziki-kimy
ə
vi keyfiyy
ət göstə
ricil
ə
ri
Fiziki-kimyəvi keyfiyyət göstəricilərinə görə konyak 13741-
91 saylı QOST-un tələblərinə uyğun olmalıdır (cədvəl 3.5).
Ordinar və markalı konyaklar üçün etil spirtinin həcmdə payı,
şəkərlərin kütlə qatılığı və konyak spirtinin yetişdirilmə müddəti
texnoloji təlimata uyğun hər konyak adı üçün ayrıca müəyyən
olunur.
318
Konyaklarda normadan aşağıdakı kənara çıxmalara yol verilir:
şəkərlərin kütlə qatılığına görə ±2,0 q/dm
3
; butulkada etil spirtinin
həcmdə payı ±0,3%, emal olunmuş (işlənmiş) konyaklarda -
0,2.....+0,3%.
Cədvəl 3.5
Konyakın fiziki-kimyəvi tərkib göstəriciləri
Göstəricilər
Konyaklar üçün norma
Ordinar
Markalı
üç ulduz
beş
ulduz
xüsusi
adla
YK YKYK KK
Etil spirtinin həcmdə payı,
%
40
42
40
40-42 40-45 40-57
Şəkərlərin kütlə payı,
q/dm
3
15
15
7-15
7-12
7-25
7-20
Metil spirtinin kütlə payı,
mq/dm
3
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
Misin kütlə payı, mq/dm
3
5,0
5,0
5,0
5,0
5,0
5,0
Dəmirin kütlə qatılğı,
mq/dm
3
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
1,5
İxrac üçün nəzərdə tutulan konyaklara cədvəldə nəzərdə tutulan
fiziki-kimyəvi tələblər qoyulur (cədvəl 3.6).
Sifarişçi xarici ticarət təşkilatlarının tələblərinə uyğun olaraq
konyakların tündlüyünün dəyişdirilməsinə yol verilir.
Butulkaya doldurulmuş konyakda (brendi) normadan
aşağıdakı kənara çıxmalara yol verilir. Spirtliyə görə ±0,3%,
şəkərin kütlə qatılığına görə ±2 mq/dm
3
.
Konyakda mikrobioloji analizlər aparılmır.
319
Cədvəl 3.6
İxrac olunan konyakların fiziki-kimyəvi göstəricilərinə tələblər
Göstəricilər
Konyaklar üçün norma
Ordinar
Markalı
üç
ulduz
dörd
ulduz
beş
ulduz
Xüsusi
adla
YK YKYK KK
Tündlüyü, %
40
41
42
40
40-42 40-45 40-57
İnvert şəkərə çevirməklə
şəkərin kütlə qatılığı,
q/dm
3
15
15
15
15
7-12
7-25
5-20
Metanolun həcmdə payı,
%
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
Misin kütlə payı, mq/dm
3
5,0
5,0
5,0
5,0
5,0
5,0
5,0
Dəmirin kütləə qatılığı,
mq/dm
3
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
Dostları ilə paylaş: |