Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Mən deyərəm ki: İlk rəvayət, İmam Sadiğə (ə.s) isnad edilmiş olaraq əl-Kafi adlı əsərdə iştirak etdiyi kimi, Əhli Sünnə kanallarından da rəvayət edilmişdir. Bu mənada başqa rəvayətlər də vardır. İkinci rəvayət, həm ayəs(n)i, həm də ölüm gəlib damın tərəfindən edilən tövbənin qəbul edilmədiyinə bağlı rəvayətləri açıqlayır. Ölümün eşiyinə gəlmənin ölümün fərqinə varmaq və axirət əlamətlərini müşahidə etmək mənasını verdiyini ifadə edir ki, o anda ediləcək tövbə etibarlı ola bilməz. Amma vəziyyətin fərqinə varmayan kimsəyə gəlincə, onun tövbəsinin qəbul edilməsinə maneə yoxdur. Bu mənada bəzi rəvayətlər aşağıda gələcəkdir.

Təfsir-ul Ayyaşidə, Zürare kanalıyla İmam Misin (ə.s) belə dediyi rəvayət edilər: "İnsanın nəfəsi -əli ilə qırtlağını göstərərək- buraya gəldiyində, alimin (öləcəyini bilənin) tövbəsi etibarlı olmaz. Amma cahil tövbə edə bilər." (c. 1, s. 228, h: 64)

et-Dürr-ül Mensur təfsirində Əhməd və Buxarinin öz tarixlərində tahriç etdiklərinə, Hakim və İbni Mürdeveyhin nəql etdiklərinə görə, Ebuzer Peyğəmbərimizin (s. a. a) belə buyurduğunu rəvayət edər: "Uca Allah, pərdə düşmədikcə qulunun tövbəsini qəbul edər və ya qulunu bağışlayar." Peyğəmbərimizə 'Pərdənin düşməsi nə deməkdir?' deyə soruşulunca; 'Adam müşrik olduğu halda can verər' deyə cavab verdi." (c. 2, s. 131)

Yenə et-Dürr-ül Mensur təfsirində İbni Cəririn Həsəndən belə bir rəvayət tahriç etdiyi nəql edilmişdir: Həsən "Peyğəmbərimizin belə buyurduğu mənə çatdı:" demişdir. "İblis Adəmin içinin boş olduğunu görüncə 'sənin ululuğuna and içərəm ki, canı bədənində olduğu müddətcə onun içindən çıxmayacağam' dedi. Uca Allah da "Ucalığım haqqı üçün canı bədənində olduğu müddətcə özü ilə tövbənin arasına girməyəcəyəm" buyurdu." (c. 2, s. 130)

əl-Kafi adlı əsərdə Əli Ahmesi kanalıyla İmam Misin (ə.s) belə dediyi rəvayət edilər: "Vallah günahlardan ancaq onları etiraf edən xilas olar." Ahmesi İmamın belə dediyini də əlavələr: "Peşmanlıq tövbə o-larak kifayətdir." (c. 2, s. 426)

Yenə əl-Kafi adlı əsərdə İbni Vehebə çatan iki kanaldan onun İmam Sadiqdən (ə.s) bu buyruğu duy/eşitdiyi nəql edilər: "Qul, geri dönülməz bir dayanıqlılıqla ürəkdən tövbə etdiyi zaman Allah onu sevər və günahları üzərinə örtü çəkər." İmama "Allahın günahlar üzərinə örtü örtməsi necə olar?" deyə soruşulunca sözlərinə belə davam etdi: "Uca Allah o qulun yanı başındakı iki mələyə yazdıqlarını unutdurar. Arxasından adamın bədəninin orqanlarına və yer/yeyər parçalarına 'bu adamın günahlarını gizli yapış' deyə vahyeder. Beləcə Allahın hüzur/dincliyinə çatdığında günahlarını ortaya tökəcək heç bir şahid ol/tapılmaz." (c. 2, s. 430 və 436)

Yenə əl-Kafi adlı əsərdə Məhəmməd b. Müslim, İmam Misdən (ə.s) belə rəvayət edər: "Ey Məhəmməd b. Müslim, mömin günahlarından tövbə edincə o günahları bağışlanılar. O halda mömin tövbədən və əfvdən sonra işə yenidən başlasın. Vallah, bu imtiyaz yalnız möminlər üçündür." Mən "Əgər adam tövbədən və üzr istəmədən sonra təkrar günah işləməyə dönər və yenə tövbə etsə" deyə soruşdum. İmam belə dedi: "Ey Məhəmməd b. Müslim, heç mömin qul günahından peşman olaraq Allahdan üzr istəyər və tövbə edər də Allah tövbəsini qəbul etməz mi?" Mən "Əgər adam bu işi dəfələrlə təkrarlasa, yəni bir çox dəfə günah işləyib sonra tövbə edər, üzr istəsə necə?" deyə soruşdum. İmam mənə bu cavabı verdi: "Mömin nə vaxt üzr istəməyə və tövbəyə dönsə, Allah da ona əfvlə yönələr. Allah bağışlayıcı və mərhəmətlidir, tövbəni qəbul edər və günahları bağışlayar/hədiyyələr. Əsla/çəkin möminlərin Allahın rəhmətindən ümid kəsmələrinə səbəb olma." (c. 2, s. 434)

Təfsir-ul Ayyaşidə iştirak etdiyinə görə Əbu Əmr Zubeyri, İmam Saydığın (ə.s) "Heç şübhəsiz tövbə edərək iman edib yaxşı əməllər işləyənlərə, sonra da doğru yoldan ayrılmayanlara qarşı bağışlayıcıyam." (Taha, 82) ayəs(n)i haqqında belə dediyini nəql edir: "Bu ayənin bir təfsiri var. Bu təfsir, Allahın ancaq ayənin bu təfsirinə bağlı olaraq ONun hüzur/dincliyinə gələn qulun əməlini qəbul edəcəyinə dəlalət edər. Allahın möminlərə şərt qaçdığı və "Allahın qəbulunu üzərinə al/götürdüyü tövbə ancaq, məlumatsızlıqla pislik edənlər... üçündür." buyurduğu sözündən bunu nəzərdə tutmuşdur: Qul, hər günah işlədiyində əgər etdiyi günahı bilsə belə cahildir. Çünki özünü Rəbbinə üsyan etmə təhlükəsinə atmışdır. Uca Allah, Hz. Yusufun qardaşlarına söylədiyi sözləri nəql edərək "Cahillik dövrünüzdə Yusufa və qardaşına nələr etdiyinizi xatırlayırsınızmı?" (Yusuf, 89) buyuraraq Yusufun qardaşlarına cahillik damğası vurur. Çünki onlar özlərini Allaha üsyan etmə təhlükəsinə atmışlar idi." (c. 1, s. 228, h: 62)