Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Bu tədriciliyin ikinci istiqaməti; çağırılanların seçkis(n)i və onlar arasında güdülən sıra baxımındandır. Bilindiyi kimi Peyğəmbərimiz bütün insanlığa göndərildi. Onun çağırışı qətiliklə hər hansı bir qövmə, yerə və zamana məxsus deyil. Əslində son ikisi (yer/yeyər və zamanla məhdud olmamaq) ilkinə yəni hər hansı bir qövmə məhdud olmamağa söykən/dözər. Uca Allah belə buyurur: "Də ki: Ey insanlar, mən Allahın hamınıza göndərilmiş bir elçisiyəm. O ki, göylərin və yer üzünün suverenliyi özünə məxsusdur." (Ə'RAF, 158) "Bu Quran gərək sizi, gərəksə çatdığı hər kəsi xəbərdar edim deyə mənə vəhy edildi." (Ən'am, 19) "Biz səni bütün aləmlərə rəhmət olaraq göndərdik." (Ənbiya, 107)

Necə ki tarixin izah etdiyinə görə Peyğəmbərimiz İsrail oğullarından olan Yəhudilər ilə Ərəb olmayan Həbəşləri və Misirliləri İslama çağırdı. Ona inanan məşhurlar arasında Acem əslli Selman, Həbəş əslli müəzzini Bilal və Roma əslli Suheyb vardı. Onun peyğəmbərliyinin, zamanındakı bütün insanlığa şamil olduğu şübhəsizdir. Az əvvəl oxuduğumuz ayələr də ümumilikləri ilə bütün zamanlara və yerlərə şamildirler. Necə ki bu ayələr də peyğəmbərliyin ümumi olduğuna, bütün ölkələri və zamanları əhatə etdiyinə dəlalət edər: "Bu Quran əziz bir kitabdır. Nə keçmişdə, nə gələcəkdə ona batil qarışmaz. O hər işi yerində edən, tərifə layiq Allah tərəfindən endirildi." (Fussilət, 42) "Lakin O Allahın elçisi və peyğəmbərlərin sonuncusudur." (Əhzab, 40) Bu ayələrə bağlı detallı araşdırmaları bilmək istəyən kimsə, yerlərində ediləcək olan təfsirinə baxmalıdır.

Hər vəziyyətdə, peyğəmbərlik bütün insanlığa şamildir. Əgər insan İslami məlumatların və qanunların geniş diametrliliyini və İslamın ortaya çıxdığı günlərdəki dünyanın cəhalət qaranlığını, fəsad pisliyini və pozğunluğunu yaxşı düşünsə bütün dünyayla üz-üzə gəlmənin, şirk və fəsadı birdən birə top yekun qarşıya almanın mümkün olmayacağından şübhə etməz. Bunun yerinə hikmət baxımından lazımlı olan bu idi: İslam çağırışı işə bəzi insanlarla başlamalı və bu bəzi insanlar Peyğəmbərimizin öz qövmü olmalı, sonra İslamın bu kəslər arasına yerləşməsi ilə başqalarına açılmalı idi. Necə ki belə oldu. Uca Allah buyurur ki: "Biz hər peyğəmbəri mesajımızı açıqlaya bilsin deyə mütləq qövmünün dili ilə göndərdik." (İbrahim, 4) "Əgər biz Quranı ana dili Ərəbcə olmayan birinə endirsəydik də onu onlara oxusaydı, ona inanmazdılar." (Şuəra, 198-199) Çağırışın və xəbərdarlığın Ərəblərlə olan əlaqəsini vurğulayan ayələr, onların çağırışın və xəbərdarlığın əlaqəli olduğu kəslərin bir parçası olduqlarından kənar bir mesaj vermirlər.

Quranın meydan oxuması haqqında enən ayələrə gəlincə, bəzi ayələrdə bu meydan oxuma sırf bəlağət baxımından isə bu, Quranın möcüzəvi xüsusiyyətinə söykənən meydan okuyuşunun bir istiqamətini bəlağətinin təşkil etməsindəndir. Yoxsa bu meydan oxuma İslam çağırışının yalnız Ərəb millətini hədəf aldığını isbat etməz. Bəli, şərhin reallaş-mesi üçün şəxsən Ərəb dili bilərək seçildi. Uca Allah belə buyurur: "Biz hər peyğəmbəri mesajımızı açıqlaya bilsin deyə mütləq qövmünün dili ilə göndərdik." (İbrahim, 4) "Biz bu Quranı vəhy etməklə sənə köhnə millətlərlə əlaqədar hekayələrin ən gözəlini izah edirik." (Yusuf, 3) "Heç şübhəsiz Quran Rəbbin tərəfindən endirildi. Onu, 'etibarlı ruh (Cəbrayıl)' endirdi, sənin ürəyinə. Xəbərdar edənlərdən biri olasın deyə. Açıq, sadə bir Ərəbcə ilə." (Şuəra, 192-195) Ərəb dili mənaları, zehini məqsədləri ən əskiksiz şəkildə açıqlayan bir dil olduğu üçün Allah bu dili digər dillər arasından əziz kitabı üçün seçdi və "Biz düşünüb idrak edəsiniz deyə bu kitabı Ərəbcə bir Quran etdik." (Zuxruf, 3) buyurdu.

Qısacası, Peyğəmbərimiz çağırış vəzifəsini boynuna götürüncə uca Allah özünə öz tayfas(n)ı ilə işə başlamasını əmr edərək "Ən yaxın tayfasını xəbərdar et" buyurdu. Peyğəmbərimiz bu ilahi əmr uyğun olaraq tayfasını yığaraq onları özünə gələn mesajı qəbul etməyə çağırdı və çağırışına ilk müsbət qarşılığı verənin özündən sonra xəlifəsi olacağını vəd etdi. Hz. Əli onun bu çağırışına müsbət cavab verdi. Peyğəmbər bunu ona təbrik etdi. Tayfasının digər mənsubları Hz. Əlini lağ etdilər. Bu məlumatlar səhih rəvayətlərdə, tarix və siyer kitablarında vardır. [23] Arxasından Peyğəmbərimizin ailəsindən bir neçə adam da məsələn bərabər/yoldaşı Xədicə, əmisi Həmzə və Şiənin rəvayət etdiyinə görə əmisi Əbu Talib, Hz. Əliyə qatıldılar. Əbu Talibin iman etdiyinə bağlı onun şeirlərində açıq və emalı dəlillər vardır. [24] <file:///Z:\com_caislabs_ebk\Al_Mizan_Cilt_4.htm> (İman etdiyini elan etməmiş olması Peyğəmbərimizi himayə edə bilmək için idi.)

Arxasından uca Allah, Peyğəmbərimizə bütün qövmünü çağırışının əhatəsinə al/götürməsini əmr etdi. Bunu aşağıdakı ayələrdən açıqca anlayırıq: "İşdə beləcə sənə Ərəbcə bir Quran vəhy etdik ki, ana şəhəri (Məkkəni) və ətrafındakıları xəbərdar edəsin." (Şura, 7) "Səndən əvvəl özlərinə xəbərdarlıqçı gəlməyən bir cəmiyyəti, doğru yola gəlsinlər deyə, xəbərdar etməyin üçün enmişdir." (Səcdə, 3) "Bu Quran, gərək sizi gərəksə çatdığı hər kəsi xəbərdar edim deyə mənə vəhy edildi." (Ən'am, 19) Bu son ayə diqqətə çarpan bir şəkildə göstərir ki, İslam çağırışı yalnız Ərəblərlə məhdud deyil. Müəyyən bir hikmətə və faydaya söykənən olaraq onlardan işə başlamışdır.

Uca Allah daha sonra İslam çağırışının dünyadakı kitab əhli olan və olmayan bütün millətlərə yaymasını əmr etdi. Yuxarıda oxuduğumuz ayələr buna dəlildir. Uca Allah belə buyurur: "Ey insanlar, mən sizin hamınıza göndərilmiş bir Allah elçisiyəm." (Ə'RAF, 158) "Lakin o Allahın elçisi və peyğəmbərlərin sonuncusudur." (Əhzab, 4) Yuxarıdakı digər ayələr də bu gerçəyi göstərir.