Əlavə 5a xəzər suitisi haqqında hesabat
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
V. İ. Krılov və
başqa müə llifl ə r ə gör
ə
(1990) piy toxumasında pestisidlə rin (DDT v ə onun metabolitl ə ri, alfa- v ə qamma-
heksaxlorsikloheksan) akkumulyasiyası yaşdan, cinsdə n v
ə tutulma sah ə
ən asılı olaraq toxuma kütlə sind
ə 6.05-64.3 mq/kq ətrafında də y işir. Ş . Tanabe v ə N. Kajivaraya gör ə (ECOTOX 2002, 2008) 2000 v ə 2001-ci ill ə rd
qeyri-adi d ə r ə c ə d ə tez- tez baş ver
ə n kütl
əvi ölüm halları ə rzind
ə suyun X ə z
r sahill ə rin ə
çıxardığı Xə z ə r sutil ə rinin qara ciy ə r
ə polixlorbifenill ə r, dibenzo-p-dioksinl ə r v
ə dibenzofuranlar, xlororqanik pestisidl ə r v
ə
qalaylı üzvi birl əşmə
l ər aşkar olunmuşdur.
ə ki t
ədqiqatı əsasında tədqiq olunmuş üzvi xlor birləşmə l əri arasında 3.1 -d ə n 560 nq/q-ya q ə d ə r konsentrasiyalara malik DDT çirkl ə ndiricil
ə ri üstünlük t əşkil etmişdir. Dalğaların İran sahill
ə rin
ə
çıxardığı Xə z ə r suitil ə rind
ə üzvi xlor birl əşmə l
r regionlarda sahil
ə
çıxardığı suitilə r ə nisb ə t ən daha az olmuşdur. Bununla belə, dalğaların İran sahillə rin ə
çıxardığı suitilə rd ə pi y qatı ə h ə
ə tli d
ə r ə c ə d ə
daha qalın olmuş və X ə z ə r suitil ə rind
ə
çirkl ə ndiricil
ərin konsentrasiyası və
piy qatının qalınlığı arasında neqativ ə laq ə
müşahidə edilmişdir.
nm ə v ə tük tül
ə m ə mövsümünd ə n sonra nazikl əşdiyinə gör
ə piy qa
tında mövsümi d əyişiklik aşkar olmuşdur. Nə tic ə d ə suitil
ə rin üzvi xlor birl əşmə l
rinin t ə siri il ə
ə laq ə dar olaraq yazda daha yüks ə k risk ə m
əruz qalmaq ehtimalı çox olmuşdur. 2000 və 2001-ci ill ə rd
X ə z ə r suitil ə rind
ə
aşkar edilmiş üzvi xlor birləşmə l ə rinin s ə viyy
ə l ə ri epizootik x ə st ə likl
ə r ə tutulmuş digə r d
niz m ə m əli heyvanlarındakı üzvi xlor birləşmə l ə rinin s ə viyy ə l ə rin ə
oxşar olmuşdur. X ə st ə X ə z ə r suitil
ə rind
ə dibenzo-p-dioksinl ər /dibenzofuranlar konsentrasiyaları digə r regionlardan olan suitil ə
ə ki ko
nsentrasiyalardan daha aşağı olmuşdur və bu o dem ə kdir ki, bu çirkl ə ndiricil
ə rin
toksik t ə sirl ə ri daha z əif olmuş və
onların suitilə rin kütl ə vi ölümü il ə
ə laq əsi olmamışdır. Suitilə rd ə
toksik ekvivalent (TE) s ə viyy ə sinin nisb ə t
X ə z ə r suitil ə rind
ə
mü ə yy ə nl əşdirilmiş polixlor bifenillə r v ə
ə r il
ə çirkl
ə nm ə nin cari v ə ziyy ə ti
immunitetin z ə ifl ə m əsi riskini yaradır. Suitilə rin qara ciy ə rind ə butilin birl əşmə l
ki əsasında 0.49-dan 17 nq/q-ya q ə d ə r d
əyişmiş v
ə
analiz olunmuş bütün nümunə l ə rd ə oktiltin (oktilqalay) birl əşmə
l ə ri aşkarlanma limitindən aşağı olmuş və X
ə z ə r suitil ə rind ə üzvi qalay birl əşmə l
ri il ə
çirkl ə nm ənin daha az olduğunu göstərmişdir.
Ovlanma v ə çirkl
ə nm ə y ə
ə lav
ə olaraq X ə z
sirin ə m əruz qalır. Suitinin ə sas qida m ə nb ə l ə rind ə n biri uzun müdd ə t kiçik v ə yüks
ə k d
ə r ə c ə d ə bol kilk ə
(Clupeonella) olmuşdur. Son onillik ə rzind
ə kilk
ə
ehtiyatı müxtə lif s ə b ə bl ə r ə gör ə
ə h ə miyy ə tli
d ə r ə c ə d ə
azalmışdır: 2001 -ci ild
ə kütl
ə vi ölüm; 1990-2000-ci ill ə rd
ovlanma h əcminin çoxalması; ktenoforun (Mnemiopsis leidyi) müdaxil ə si. Balalama v ə balaya qulluq ə rzind
ə
narahatlıq və h ə y ə can suitil ə r üçün dig ə r bir t
ə hlük
ə y ə çevrilmiş v ə
bu, yalnız son illə rd ə qiym ə tl əndirilmişdir.
Suitil ərin sayında eyni kə skin azalma X ə z
rin Türkm ənistan sektorunda da baş vermişdir. Bizim h əmkarlarımıza görə 1980 – 1990- cı illə rd ə V. İ. Krılov bir neçə t ədqiqat aparmış (İstinad 25 – 1982,
İstinad 27 –
1983, İstinad 26 – 1984, 1990) v ə
Oqurçinski adasında 12,000 - ə q ə d ə r suiti saymışdır, amma P. Yeroxinə gör
ə son 4 v ə ya 5 il ə rzind
ə bolluq 2,000 nümun ə d
n çox olmamışdır, yəni aydındır ki, yataq yerlə rind ə
ərin populyasiyası 6 də f ə aza lmışdır.
T ə z ə
doğulmuş küçüklərin sayı nda da k əskin azalma olmuşdur.
Qazaxstanda da oxşar tendensiya vardır, amma bizim Qazax həmkarlarımız yataq yerlə rind ə
suitil əri yalnız son vaxtlar tə dqiq etm ə y ə
başlamışlar. Odur ki, real azalma miqyası aydın deyil; amma ə g ə r ə vv ə ll ər Qazaxıstannın adaları və
süni adalarında suitilə rin bolluğu on minlə rl ə
t əsvir olunurdusa hazırda onların sayı daha azdır. İran sektoruna gə ldikd ə
yerl əri olmamışdır və orada yataq yerl əri yaratmaq üçün hazırda süni adalar inşa etmə k layih
ə l ə rin ə
baxılır.
1997-ci ild ə n 2001-ci il ə q
ə d ə r X ə z ə r suitil ə rinin qeyri-adi sayda c ə s ə dl ə ri X ə z ə r sahilind ə
müşahidə
olunmuşdur. Halbuki ə vv ə ll ə r mü
ə yy ə n sayda suiti c ə s ə dl ərinin yalnız Abşeron Yarımadasının şimal sahilində
tapılmasına rəğmə n bu ill ə rd ə çoxlu sayda suiti c ə s
dl ə ri Qazaxsta nın sahilyanı sahə sind ə
ə ni bir
ə sr
ə rzind
ə bel
ə
halların qeyd olunmadığı yerdə qeyd ə
alınmışdır. Xə z ə rin q ə rb sahill ə rind
ə d ə qeyri-adi d ə r ə c ə d ə çoxlu suiti c ə s ə dl əri olmuşdur. 1997-ci ild
ə bu r
ə q əm yalnız bir ay (iyul) ə rzind ə t ə xmin
ə n 10 min t əşkil etmiş və
onların tə qrib ə n 6 mini Az ə rbaycan sahill ə rind
ə
olmuşdur (İstinad 32 – T. M. Heyb ə tov, 1997). 2000-2001-ci ill ə rd ə suiti
c ə s ə dl ərinin sayı hə tta daha qeyri- adi olmuşdur.
Qısa müddə t ə rzind ə Qazaxstan ə razisind
ə
yalnız r əsmi şə
kild ə qeyd ə
alınmış ölmüş suitilə rin sayı 10 mində n çox v ə X ə z ə rin h ə r t ə r ə find ə 30 mind ən çox olmuşdur (İstinad 30 – Heyb ə
ə rin kütl ə vi ölümünün ə sas s
ə b ə bi ilk önc
ə it taun virusunün tör ətdiyi epidemiya olmuşdur. Mümkündür ki, bu virus Xə z ə r suitil ə rind ə
ə vv ə ll ə r d
ə
olmuşdur, amma kütlə vi epidemiya bir neç ə v ə ziyy
ə tin
(balıq ehtiyatlarının kə skin
azalması, Xə z əryanı dövlə tl ə rin k ə nd t
ə s ərrüfatında geniş şə kild ə istifad ə olunan DDT il ə kütl
ə vi
z ə h ə rl ə nm ə , aktiv neft-qaz k əşfiyyatı və
hasilatı ilə ə laq ə dar olaraq h ə m d
ə nizd
ə , h
ə m d
ə yataq
yerl ə rind ə suitil
ə r üçün kütl əvi narahatlıqlar, çoxlu sayda heyvanların tora düşdüyü nə zar
ə t olunmayan balıq ovu və s.) üst-üst ə
düşmə si il
ə
bağlı olaraq bu müddə t ə rzind ə
baş vermişdir. Şərq sahilində tapılmış suiti cəsədlərinə gəldikdə bu, əvvəllər orada belə tədqiqatların apar ılmaması faktı ilə izah olunur. Belə tədqiqatlar Neft Şirkətinin
suitilərə marağı yarandıqdan sonr a aparılmışdır ( Əlavə 1
- ə də bax
). 2 Xəzər suitisinin ekologiyası 2.1 Ekoloji monitorinq Az ə rbaycanda heç bir t əşkilat suitilə rin sistemli t ədqiqatlarını aparmır. Bizim qrupumuz (mə rhum D. V. Hajiyev – dünyaca m əşhur paleontoloq və antropoloq) v ə T. M. Heyb ə tov öz
ə l t
əşə bbüs
əsasında (kompleks osteologiyanın inkişafı üçün) suitilə ri d
ə niz m
ə m ə li heyvanla rının modeli kimi
t
dqiqatlar heç vaxt dövl ə t t əşkilatları tə r ə find ə n maliyy ə l əşdirilməmişdir. Dostluq
ə laq
ə l ə rind ə n istifad ə edil
ə r ə k m əlumatlar balıqçılardan, neftçilə rd ə
ə vertolyot pilotlarından ə ld ə olunmuşdur. Bizim qrupumuz tə r ə
ən toplanmış böyük skeletlər kolleksiyası (600-d
ə n çox) v ə X
ə z ə r suitil ə rinin çoxlu sayda k ə ll ə sümükl ə ri Prof essor Hacıyevin bir çox illə r ə rzind ə Biologiya v ə
Genetika kafedrasının müdiri olduğu Az ə rbaycan Tibbi Universitetind ə
saxlanır . Biz suitil ər haqqında havadan ə sas m əlumatları növbə l ə r ə ged
ə n neftçil əri Çilov Adası və
Neft Daşlarına daşıyan vertolyot pilotlarından ə ld ə edirik. Bizim laboratoriyamızın ə m əkdaşları 1971 -ci ild ə n bu gün ə q ə d ər suların Xə z ə
ə s ə dl ə rinin Abşeron Yarımadasının şimal sahilinə
çıxarılma dinamikasının monitorinqini aparırlar. Suiti c ə s ə dl ərinin nadir basdırılma yerinin coğrafi mövqeyi ilə ə laq ə dar olaraq bu vaxt ə rzind
ə X
ə z ə r sahill
ə rind
ə , xüsus
ə n d
ə
Abşeron Yarımadasının şimal sahilində münt ə z ə m t
ə dqiqatlar aparılmışdır. Monitorinq ə sahild
ə suitil
ərin hesablanması, məkana yayılması, cins - yaş tə rkibi v ə
ölümün potensial s ə b ə bl əri daxil olmuşdur. Daha münt ə z ə m v
ə müf
ə ss ə l t ədqiqatlar aparılmış ə sas monitorinq sah əsi Şimal Elektrik Stansiyasının yanındakı Buzovna yaşayış qə s ə b ə sind ə
çim ə rlikd
ən başlanan 10 km sahil zonasıdır. Uzunmüddətli müşahidə l ə r göst ərmişdir ki, bu zon ada dalğaların sahilə çıxardığı suiti cə s ə
ərinin dinamikası Şimali Abşeronun bütöv 100 km sahilyanı zonasında ölmüş suiti cə s ə
ə ri il
ə
bağlı orta rə q ə m ə
uyğun gə lir (bax: əsas monitorinq hesabatları: İstinad No: 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36 və eyni zamanda layih ə d
: X ə z ə r d
ə nizinin Az ə rbaycan
sularında Xə z ər suitisi populyasiyasının və ziyy əti haqqında milli hesabat. KaspEko layihə si, T. M. Heyb
ə tov, K. M. Rüst ə mova, 2010, s ə h. 14
–
İstinad 17). 17-19 sentyabr 2009-cu il tarixind ə
h ə rind ə (Qazaxstan) X ə z
sr olunmuş Beynəlxalq Seminar keçirilmişdir: "X ə
ə r suitil ərinin mövcudluğu üçün tə hlük
ə l ə r. Ə ld ə
olunmuş göstə ricil ə r, t ə l ə b olunan t ə dqiqatlar v ə t ə sirazaltma t ə dbirl ə ri". Seminar X ə z
r Beyn ə lxalq Suiti T ə dqiqat qrupu (XBST), Darvin X ə z ə r Suiti Layih ə sinin t ədqiqat qrupları ilə birlikd
ə Agip KCO neft şirkə ti v
ə eyni zamanda X ə z
r suitisinin monitorinqin ə c əlb olunmuş Xə z əryanı dövlə tl ə rin nümay ə nd ə l ə ri t ə r ə find
ə n t
əşkil edilmişdi (İstinad 20). Xə z ə rin Az ə rbaycan suları üçün Darvin T əşə
bbüs layih ə si ç ə rçiv
ə sind
ə X ə z ə r Suitisinin t ə dqiqat qrupunun r ə hb
ri kimi m ə n Az ə rbaycanda X ə
ə r suitisinin monitorinq t ədqiqatlarının nə tic
ə l ə rini t ə qdim etdim. Darvin T əşə
bbüs layih ə si ç ə rçiv
ə sind
ə t
ə dqiqatlar 1 iyul 2006- cı il tarixind
ə
başlanmış və 1 iyul 2010-cu il tarixind ə
nin n ə tic ə l ə ri qism ən çap olunmuşdur (İstinad 36 –
Vilson S., Heyb ə tov T. v
ə
başqaları, 2014) və ya elmi jurnalların redaktorlarının ofislə rind ə
Ə vv ə lki ill ə rd ə
aparılmış tədqiqatlar aşağıdakıları müə yy ə nl əşdirmişdir:
1. 2005-ci ild ə n bu gün ə q
ə d ər Şimali Xə z ə rd ə
qışda suitilə rin buz yataq yerl ə rind ə
balaladığı müdd ə t ə rzind
ə
aparılmış aeroçəkilişlə r göst ərmişdir ki, hamil ə
dişi suitilə rin v
ə
buna uyğun küçükl ərin ümumi bolluğu 1990 - cı il ilə müqayis ə d ə 4 d
ə f ə azalmışdır: hazırda onların sayı 20,000 nümun ə
ə likl
ə, hazırda Xə z ər suitisi populyasiyasının bolluğu 100,000 -110,000 nümun ə
civarındadır (XBST qrupunun hesabatı).
2. Eyni zamanda, aşkar olunmuşdur ki, 2006 - cı ildə
n 2009-cu il ə q ə d ə r olan son üç ild ə
doğulmuş küçükl
ərin sayı 60% azalmışdır, daha də qiq des
ə k suitil ər populyasiyasının ümumi azalması ilə
yanaşı, doğum faizi hətta daha çox aşağı düşmüşdür (İstinad 20 – XBST qrupunun hesabatı, 2009, Atrau); 3. O da mü ə yy
bu da buzun üstünd ə
balalayan suitil ərin bolluğuna tə sir edir (2015-ci ild ə L. Dmitriyeva t ə r ə find ə n hesabat). Moskvada görüş . 12-13 mart 2015-ci il "X ə z
r suitisi: cari v ə ziyy ə t v
ə qorunub saxlanma v ə istifad ə il
ə
bağlı probleml ə r" 4. Qanunsuz balıq ovu (brakonyerlik) ə rzind ə
ə rin kütl ə vi ölümün ə v
ə profilaktik t ə dbirl
ə r ə xüsusi diqq ət yetirilir. Hazırda belə bir inam var ki, X ə z
rd ə suitil ə rin kütl
ə vi ölümünün ə sas s
ə b ə bi balıqların tor ilə
ovlanmasıdır. Torların içə risind ə ölüm h əmişə suitil
ə rin ölümünün ə sas
s ə b ə bl ə rind ən biri hesab olunmuşdur; bu mə s ə
ə faktiki olaraq bütün görüşlə rd
müzakir ə
edilmişdir, amma SSRİ dağıldıqdan sonra balıq ovuna müvafiq nə zar
ətin olmaması nə tic
ə sind
ə
bütün X ə z əryanı dövlə tl ə rd ə
geniş miqyaslı qanunsuz balıq ovu müşahidə olunmuşdur (İstinad 17, 21, 22, 30, 31, 32)
5. Aşkar olunmuşdur ki, ə slind
ə bütün X ə z
tl ə rd ə suitil
ə rin qeyri- qanuni ovlanması mövcuddur. Görüşdə birinci d ə f ə m əlumat verilmişdir ki, Xə z ə
ə nizinin Rusiya sektorunda lisenziyalaşdırılmış kommersiya balıq ovu ilə
yanaşı Dağıstanda (İstinad 12 v ə
İstinad 19) suitilə rin
qanunsuz ovlanması və
kommersiya emalı da baş vermişdir ( A. Kondakov t ə r ə find
ə n r
ə hb ə rlik edil
ə n Rusiya t ədqiqat qrupunun hesabatı, 2009; 2015 -ci ild
ə bu m
ə lumat t
əsdiq olunmuşdur:
İ lya Yermolin v ə Linas Svolkinas – Rusiyan
ın Dağıstan Respublikasında Xə z ər suitisinin ovlanması v ə suiti m əhsullarının istifadə
olunması). Eyni zamanda, Kondakovun qrupu Xə z ə r d ə nizinin Rusiya sahilind ə
aşkarlanmış ölmüş suiti cə s ə dl ərinin monitorinqini aparmağa başlamışdır və bu, ə
ə
olunmuş gö st ə ricil ə rin Az
ə rbaycan v ə
s ə dl ərinin sayı ilə g ə l ə c ə kd ə müqayis ə
olunmasına imkan yaradacaqdır.
6. İranlı həmkarların bir qrupu torların içə risind ə
ə rin ölümü il ə mübariz
ə t ə dbirl ə ri, o cüml ə d ə n profilaktik işlər (balıqçıla r v ə
əhali arasında maariflə ndirm
ə
kampaniyaları, İstinad 21) haqqında məlumat vermişlə r. Seminarda suitil ə r üçün t ə hlük
ə siz torlar layih ə l
ölk ə l ə rind
ə n olan h
əmkarların tə crüb
ə si d
ə müzakir
ə
olunmuşdur. Abşeron yarımadasının sahilind ə v ə X
ə z ə r d ə nizinin Az ərbaycan sektorunda Abşeron adası və
Bakı arxipelaqında aparılmış monitorinq 2005 -ci ild ə n sonra daimi yataq yerl ərinin olmadığını mgöst
ərmişdir. Müv
ə ə ti yataq sah ə l əri yalnız şimaldan cənuba yaz miqrasiyası ə rzind
ə (aprel ayından may ayına qə d ə r) v ə c ənubdan şimala payız miqrasiyası ə rzind
ə (oktyabr-dekabr aylarında) müşahidə olunur. Bu müv ə qq
ti yataq sah ə l ə rin
ə
yalnız Cə nib dili v ə
Çilov adasındakı Urunosda, o cüml ə d
Çilov adaları arasındakı kiçik adalarda (Malaya Plita, Bolshaya Plita, Podplitochny v ə Dardanella, Coltush, Baklaniy v ə s.) rast g əlinir. Şahdilidə daha yataq sah ə
ə ri v
ə ya yataq yerl əri yoxdur. (İstinad 17. Xə z ə r d ə nizinin Az ərbaycan sularında Xə z ə r suiti populyasiyasının və ziyy əti haqqında mi lli hesabat. KaspEko layih ə si, T. M. Heyb ə tov, K. M. Rüst ə
ə h: 14). Bu hesabatda suitil ərin baş çə kdiyi suiti yataq yerl ə ri v ə sah
ə l ərinin koordinatları və el ə c ə d
ə
Şahdilidə suitil ərin olmamasının sə b ə
ə ri verilir. Az ə rbaycan
ə razisind
ə daimi yataq yerl ə rinin
olmaması v
ə
hazırda suitilə rin adalarda müv ə ə ti yataq sah ə l
m ə ntiq ə
uyğundur. Güclü urbanizasiya n ə tic ə sind
ə -
sahil zonasında geniş miqyaslı tikinti, sahil zonasında əhalinin artımı, kommersiya daşımaçılığına
qatılmış gə mil ərin sayının kə skin sur ə td ə
çoxalması və neft şirkə tl ə
ə aliyy
ə ti, o cüml ə d
nçoxlu sayda yaxtalar v ə güclü müh ə rrikl
ə ri olan motorlu qayıqların peyda olması n ə tic ə sind ə suitil
ə r sahil
ə
çıxış sahə l ərini itirmişlə r. 2009-cu ild ə vert
olyot pilotları Xə z ə r suitisinin X ə z ə rd ə erk ən miqrasiyasını aşkar etmişlə r. Suitil ə rin birinci böyük qrupu (300-500 nümun ə) aprel ayının 1 -d ə
ə nub dili sah ə sind
ə v ə Pirallahı və Çilov adalarında yerləşə n adalarda (Malaya Plita, Bolshaya Plita, Podplitochny v ə Dardanella) aşkar olunmuşdur (İstinad 30 – T. M. Heyb ə tov. X ə z ə r suitisi (Pusa Caspica Gmel.) – X ə z ə rin endemik növü. Az
ə rbaycan Milli Elml ər Akademiyasının Xə b ə rl ə ri, Geoelml ə r, No: 4, 2010s ə h: 151-169. Son 35 ild ə suitil ə rin monitorinqi g ə mil
ə rd ə n istifad ə
olunaraq aparılmışdır; müşahidə l ə r d ə niz platformalarının işçilə ri v
ə
Çilov adasının sakinlə ri t ə r ə find
ən qeyd olunmuşdur. Bundan başqa, Abşeron yarımadasının şimal sahillə rind ə, Şahdili və Çilov adasında müşahidə l ə
ə qeyd
ə
alınmışdır. 1997 -ci ild ə n sonar bu göst ə ricil
ər vertolyot pilotları tə r ə find ən aparılmış xüsusi müşahidə l ə rl ə d ə st ə kl ənmişdir. Bu monitorinqin nə tic ə
ə rin
ə
ə sas ə n suitil ərin yaz miqrasiyası heç
vaxt 2009-cu ild ə
olduğu kimi erkən başlanmamışdır. Adə t ə n suitil ər Abşeron arxipelaqı sahə sind
ə
aprelin sonu v ə
mayın ə vv ə lind ə v
ə
arabir mayın sonunda görünmüş və dalğaların kütlə vi suiti c ə s ə dl ərini şimal sahilinə
çıxarması ə sas ə n may v ə
iyun aylarında müşahidə olunmuşdur.
Bununla bel ə , 2009-cu ild ən başlayaraq bu tendensiya d əyişmiş və son vaxtlara q ə d
r davam etmişdir. Mə s: 2011 v ə 2014-cü ill ə rd ə suitil ər Abşeron arxipelaqında aprelin 1 -d ə
ə Az
ə rbaycan
sularında martın 20 -d ə görünmüşlə r. Bu müdd ə tl ə rd ə ölmüş suiti cə s ə
əri şimal sahilinda daha tez peyda olmuşdu r. Kütl ə vi ölümün çoxlu s ə b ə bl əri vardır. Hər şeydə n ə
əl Abşeron yarımadası X ə z ə r suitil ə rinin nadir t ə bii q
əbiristanıdır – bu,
Şə rq ə doğru uzanır və
Şimali xə z ə rd ən axınların ə sas istiqam ə tl ə ri v ə kül ə kl ə r gülü ölmüş suiti cə s ə
ə rini onun azacıq maili sahill
ə rin
ə g
ə tirir
(İstinad 30 – Heyb
ə tov, 2010). Birinci ölüml ə rin
ə sas s
ə b ə bl əri balıq ovu torlarıdır və
ə
ə n bir
yaşlı cavan suitilə r v
ə yet
ə rinc
ə
qidalandırıcı maddə ə ld ə ed
ə bilm
ə y ə n küçükl ə r bu torlara düşürlə r.
Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|