Elektr energetikasi

Transformator – o’zgaruvchan tok kuchlanishini o’zgartiradigan (bu jarayonda chastota f = const) statik (aylanuvchi qismi bo’lmagan) elektromagnit o’zgartgichdir. Lekin transformatorning ishlash printsipi ham elektr mashinalariniki singari elektromagnit induktsiya hodisasiga asoslanganligi va o’zgaruvchan tok mashinalaridagi fizik jarayonlar ko’p jihatdan transformatordagiga o’xshaganligi uchun ushbu kursda transformatorlar nazariyasi asoslarini o’rganish, o’zgaruvchan tok mashinalari nazariyasining yanada chuqurroq tushunib olishga imkon beradi.

Elektr mashinalari quyidagicha tasniflanadi, ya’ni quvvatiga ko’ra:
1)R_N500 Wt. gacha– elektr mikromashinalari;
2) 0,5 R_N10 Wt. – kam quvvatli;
3)10R_N 200 Wt.– o’rta quvvatli;
4) quvvati R_N200 Wt. – katta quvvatli;

aylanish chastotasiga ko’ra:
a) n = 300 ayl/min. gacha – kichik tezlikli;
b) n_N = =300  1500 ayl/min – o’rta tezlikli;
v) 1500 n_N 6000 ayl/min– katta tezlikli;
g) n_N 6000 ayl/min– o’ta katta tezlikli elektr mashinalari.
Elektr mashinalarida rotor va stator hosil qilgan magnit maydonlarining bir biriga nisbatan o’zaro qo’zg’almas ekanligi hamda elektr mashinalarining generator va motor rejimlarida ishlash mumkinligi elektr mashinalari nazariyasining asosiy qoidalaridir.

3.Ishni bajarish tartibi.
1.Transformatorni tuzilishi bilan tanishib, uni asosiy ma’lumotlari yoziladi.
2.10-rasmda keltirilgan elektr zanjiri yigiladi, transformatorni salt ishlash rejimida tajriba o’tkaziladi. Buning uchun ikkilamchi chulgamlar ochiq qoldirilib, birlamchi chulgamga nominal kuchlanish beriladi. SHu paytdagi o’lchov asboblarining ko’rsatishlari quyida keltirilgan jadvalga yoziladi.
3.SHu sxemani o’zgarishsiz qoldirib, unga ajratkich yordamida yuklamani ulaymiz. Transformatorni tashqi xarakteristikasini olish uchun qarshiliklarni o’zgartirish bilan uni turli darajada yuklaymiz va natijalarni jadvalga yozamiz. Bunda yuklanishlar koeffitsenti quyidagicha olinishi kerak; =0,2; 0,4; 0,6; 0,8; 1;
4. Quyidagi boglanishlar grafigi chizilsin. U = f (I)
jadval-7

O’lchashlar				Xisoblashlar
	U1	I1	U2		I2	S1	S2	Ku
0
0,2
0,4
0,6
0,8

1
5-rasm. Bir fazali transformatorni tekshirish printsipial sxemasi.


4.Xisoblash fo’rmulalari.
1. S=I₁ U₁ BA 2. S=I₂ U₂ BA 3. K_U=U₁ / U₂ 4. =S₂ / S₁


NAZORAT SAVOLLARI.
1.Transformator nimaq
2.U qanday printsipga asosan ishlaydiq
3. K_u qanday aniqlanadiq

TAJRIBA ISHI 2
UCH FAZALI IKKI CHO’LG’AMLI TRANSFORMATORLARNI TEKSHIRISH.
ISHNING MAQSADI.
Transformatorlarning ulanish guruxlari to’g’risidagi nazariy ma’lumotlarni eksperimental tasdiqlash va uch fazali transforma-torlarning ulanish guruxlarini tajriba orqali aniqlashning amaliy


.ISHNING DASTURI.
1. Transformatorning tuzilishi bilan tanishish, uning pasport ma’lumotlarini, shuningdek, fazometr va volьtmetr ma’lumotlarini yozib olish.
1,a-rasmda ko’rsatilgan sxemani yig’ish va transformatorning ulanish guruxini fazometr va volьtmetr usulida eksperimental aniqlash: shunday tarzda 3.1, b, v va g-rasmlarda ko’rsatilgan sxemalar bo’yicha transformator ulangandagi ulanish guruxlarini aniqlash.
1-rasmda keltirilgan sxemalarga mos ravishda, ulanishning to’rt guruxi uchun, chiziqli kuchlanishlarning topografik diagrammalarini ko’rish; ular orqali diagrammaning v va V nuqtalari orasidagi kuchlanish U_bV ni aniqlash va uni, volьtmetr bilan o’lchangan transformatorning v va V qisqichlari orasidagi U_bV kuchlanish bilan taqqoslash.
Bajarilgan ish bo’yicha xulosalar qilish va xisobotni tuzish.