Elektr texnikasi, elektr mexanikasi va elektr texnologiyasi

Nazorat uchun savollar
1. Ta’minlovchi podstanSiyalarni optimal joylashtirish zonasini qanday qurish mumkin ?
2. EYUM ni koordinatalarini qanday aniqlash mumkin ?
3. Elektr yuklamasining kartogrammasi nimaga kerak ?
4. Kartogrammada yorug‘lik va elektr yuklama qiymatlari qanday tasvirlanadi?
5. Sexning quvvati va maydoni aniq bo‘lgan taqdirda aylananing radiusini qanday aniqlash mumkin ?
6. Ellipsning radiusi qanday aniqlanadi ?
7. BPP ni joylashish o‘rinlarini o‘zgartirish faktorlarini aytib bering ?
8 - L A B O R A T O R I YA I SH I


REAKTIV QUVVATNI KOMPENSASIYALASH


Ishning maqsadi: Ish hisob - kitob xarakterda bo‘lib, unda asinxron dvigatel uchun cos = f ( I ) bog‘lanishi hisobi va bu bog‘lanishni dvigatel iste’mol qiladigan reaktiv quvvatni kompensaSiya qilgandan oldin va keyin eksperimental ravishda aniqlab chiqiladi.


Nazariy qism
Elektr energiyasini iste’molchilarining eng muxim xarakteristikalaridan biri quvvat koeffiSiyenti bo‘lib , u iste’molchilarning reaktiv quvvatni sarflashini xarakterlar beradi. Reaktiv quvvat elektr energiyasi iste’molchilarida magnit maydoni xosil qilish uchun sarf bo‘ladi. Uning asosiy iste’molchilari asinxron dvigatellar ( AD ), transformatorlar, reaktorlar, indukSion o‘choqlar(pechlar) bo‘lib, ularda tok kuchlanishdan faza bo‘yicha orqada qoladi. Tok faza bo‘yicha oldinda bo‘ladigan qurilmalar reaktiv quvvat manbalari bo‘ladi. cos ni oshirish muxim xalq xo‘jalik ahamiyatiga ega bo‘lib, u elektr energiyasining tarmoqlardagi yo‘qotishni kamaytirish hisobiga elektrostanSiyalardagi generatorning quvvatini bo‘shatish, yenilgi sarfini iqtisod qilish, elektr uzatish liniyalari ( L E P ) o‘tkazish qobiliyatini oshirishga imkon beradi.
Asinxron dvigatellar reaktiv quvvatning keng tarqalgan iste’molchilardan bo‘lib ular reaktiv quvvatning 60 % qism ini ishlatadi.
AD nominal ishlash rejimidagi iste’mol qilayotgan reaktiv quvvatini pasportidagi berilgan ma’lumotlar asosida aniqlash mumkin:
( 1 )

Bu yerda: R_n - nominal quvvat, kVt

_n-nominal yuklanishdagi dvigatelning foydali ish koeffiSiyenti, nisbiy
tg(_n ) - burchakning nominal tangensi.
Bu quvvat dvigatelning asosiy magnit maydoni xosil qilish ( Q₀ ) va chetga tarqaluvchi magnit oqimi xosil Qilishga ( Q₀ ) sarf bo‘ladigan quvvatlardan tashkil topadi. Nominal rejimdan farq qiladigan rejimda reaktiv quvvatni iste’molini quyidagi ifoda bilan aniqlash mumkin:
( 2 )
Bu yerda - dvigatelning aktiv quvvat bo‘yicha yuklash
koeffiSiyenti, K₃ = 1,0 bo‘lgan da
( 1 ) va ( 2 ) ifodalarni solishtirib, dvigatelning yuklanish koeffiSiyenti kancha kichik bo‘lsa, quvvat koeffiSiyenti shuncha kichik bo‘lishini qurish kiyin emas. Eng kichik cos dvigatelning salt yurish rejimiga to‘g‘ri keladi.
Shuning uchun quvvat koeffiSiyenti cos oshirishning asosiy usullari quyidagilar:
1. Korxonadagi texnologik proSessni tartibga solish, kam yuklanish bilan ishlayotgan dvigatellarni kichik nominal quvvatlisi bilan almashtipish.
2. Dvigatellarni salt yurishini qisqartirish.
3. Agar texnik-iktisodiy nuqtai nazaridan uzini oklasa, asinxron dvigatellarni sinxron dvigatellar bilan almashtipish.
4. KompensaSiya qurilmalarini, shu jumladan kondensator batareyalarini o‘rnatish. Bu tadbirlar, ishlab chiqarilayotgan reaktiv quvvatini 25 % ni iste’mol qilayotgan, kuch transformatorlari va reaktorlarga ham taalluklidir. Shu narsani ta’kidlash kerakki, transformatorlar uchun iste’mol qilayotgan reaktiv quvvat (2) bo‘yicha hisoblanadi, asosiy magnit oqimini va chetga tarqalish oqimini xosil qilayotgan quvvatlar transformatorlar nominal quvvat, salt yurish toki va qisqa tutashuv kuchlanishini funkSiyasidir:

( 3 )

Bu ishda asinxron dvigatellarning yuklanish darajasini quvvat koeffiSiyentiga ta’siri, hamda quvvat koeffiSiyentini cos ni, sanoat korxonalarida reaktiv quvvatning manbai sifatida keng tarqalgan kondensator batareyalari yordamida oshirish imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi.

Ishni bajarish tartibi

a) Ishning tajriba qism i, reaktiv quvvatning asosiy iste’molchilari va manbalari bilan tanishilgandan keyin, asinxron dvigatel uchun cos= f( p )) bog‘lanishli stendda olish bilan boshlanadi , uning uchun V1 va V2 ( 1.1 - rasm ) uzgich bilan elektr energiyasi sexning elektr tarmog‘iga beriladi va magnit yurgizgich ( magnitli puskatel ) orqali asinxron dvigatel yurgiziladi. Mexanik ko‘l tormozi dvigatel yuklamasi salt yurishdan to 1, 1 nominal yuklanishgacha o‘zgartiriladi. Tok yuklamasining o‘zgartirish pag‘onasi 0,5 - 1,0 A. Dvigatelning ish rejimi zanjiriga tok transformatorlari orqali ulangan ampermetr, quvvat koeffiSiyentini qayd etuvchi fazometp hamda voltmetrlar yordamida kuzatiladi. Olingan natijalar asosida 8.1-jadval va bo‘yicha cos = f ( P ) bog‘lanishi quriladi.
Tajriba yo‘li bilan cos = f ( P ) yoki cos = f ( )bog‘lanishlari olingandan keyin, bu bog‘lanishlarni hisoblash yo‘li bilan ham qurish talab etiladi.
Hisoblash tartibi quyidagicha :
1. ( 1 ) formula yordamida ni aniqlanadi.
Bunda salt yurish quvvati

kVap

topiladi.
2. Dvigatelning salt yurish toki ( I_xx ) o‘lchash natijalaridan qabul qilinadi.
3. ( 2 ) ifodadan dvigatelning nominal yuklanishida Q_p hisoblab topiladi

4. ( 2 ) ifoda bo‘yicha Q₀ va Q_p ning ma’lum qiymatlari orqali  ni 0 dan to 1,1 gacha o‘zgartirish bilan xar xil yuklama rejimlarida topiladi. U asosida cos = f(p) bog‘lanishi quriladi. Hisobdash natijalari 2 - jadvalga kayd etiladi.
5. Hisoblash natijasi tajriba natijasi bilan solishtiriladi. Ishning oxirida tajriba yo‘li cos = f(p)bog‘lanishlari dvigatel zajimlariga kondensator batareyalari ulangan xolatda aniqlanadi. Olingan natijalarni taxlil qilish orqali qilingan ish bo‘yicha xulosa qilinadi.
b) Quvvat koefiSiyentinitarmoq kuchlanishi U ga bog‘liqligini tekshirish va cos = f(U) ni qurish uchun ma’lumotlar olish quyidagi amalga oshiriladi: Dvigatel ishga tushirilib, iste’mol qilinayotgan quvvat tormozi yordamida vattmetr bo‘yicha nominalga teng qilib qo‘yiladi. Bunda stator cho‘lg‘ami kuchlani volьtmetr bo‘yicha U=U_n=380V ga teng bo‘lishi kerak. So‘ngra kuchlanish qiymatini RNT regulyatori yordamida 1,1U_n dan to dvigatel to‘xtab qolguncha o‘zgartirib 5-6 ta nuqtada qiymatlari yozib olinadi. Tajribani shunday tugatib, cos ning shu nuqtalardagi qiymatlari hisoblanib, 8.3-jadvalga natijalar yoziladi. Jadval bo‘yicha cos = f(U) grafigi quriladi.
cos = f(U) grafigining ko‘rinishi bo‘yicha cos ning maksimal qiymatini

Topshiriqlar

1. Reaktiv quvvatning iste’molchi va manbalarining asosiy turlari bilan tanishing [ A 1,2 ].
2. Asinxron dvigatelning cos = f(p) bog‘lanishini tajriba yo‘li bilan aniqlang.
3. Asinxron dvigatelning cos = f(p) bog‘lanishini x i s o b l a sh yo‘li bilan aniqlang va uni tajriba orqali topilgani bilan solishtiring.
4. Asinxron dvigatel uchun kondensatorlar batareyalari ulangandagi xolati uchun cos = f ( I ) bog‘lanishni tajriba yo‘li bilan ko‘ring va uni ilgapi olingan natijalar bilan solishtiring.