Elektrotehnika va elektronika

vektor diagramma
 
deb ataladi
.
Kuchlanish va tokning oniy qiymatlarni
u(t), i(t)
uzil kesil aniqlash uchun ularning amplituda, 
burchak chastota va boshlang‘ich fazasi kabi uch parametrining hammasini aniqlash kerak(2.4-rasm). 
Ma’lumki 
u=Usin
ω
t
va 
i=Isin
ω
t
kuchlanish va tokning oniy qiymatlarini ifoda etadi.
O’zgaruvchan tok o’tkazgichda ma’lum vaqt ichida qanday miqdorda issiqlik chiqargan bo’lsa, shu 
vaqt ichida o’shancha issiqlik chiqargan o’zgarmas tokning ish bajaradigan qiymati uning 
effektiv 
qiymati
deyiladi [2] . 
2
m
I
I
(2.2) 
Bu qiymat sinusoidal tokning effektiv qiymati deb yurtiladi. EYuK va kuchlanishning effektiv 
qiymatlarini ham shu tarzda yozish mumkin. 
2
m
E
E
2
m
U
U
(2.3) 

---

29 
2.3. Aktiv qarshilikli, induktiv va sig’im elementli zanjirlardagi tok va kuchlanishning vektor 
tasvirlari. 
Aktiv qarshilikli zanjir. 
Zanjirning toki va kuchlanishi
. Zanjir faqat 
R
– 
aktiv qarshilikga ega 
bo‘lgandagi holatni o’rganamiz. Bunda zanjirning o’zgarmas tokdagi qarshiligi 
R
ga teng bo’lsa, shu 
zanjirdan o’zgaruvchan tok o’tganda uning qarshiligi ortadi va qiymati biror
R
/
 
ga teng bo’ladi. Tajriba 
o’zgaruvchan tok chastotasi ortishi bilan 
zanjirning qarshiligi ortishini
ko’rsatadi(2.5-rasm). 
2.5-rasm. Aktiv qarshilikli zanjir va uning vektor diagrammasi 
Rezistorli zanjir qisqichlariga sinusoidal o‘zgaruvchi kuchlanish beriilganda 
u = U
M
sin 
ω
t;
(2.4.) 
o’z navbatida Om qonuniga ko‘ra tok 
i = u/r = U
M
sin 
ω
t/r = I
M
sin 
ω
t;
(2.5.) 
tokning amplituda qiymati 
I
M
= U
M
/r;
(2.6.) 
Amplituda qiymatini 
2
ga bo‘lib quyidagi bog‘liqlikni olamiz: 
r
U
I
M
M
2
2
; yoki
I = U/r.
(2.7) 
Bundan, tokning ta’sir etuvchi qiymati zanjir qisqichlaridagi kuchlanish qiymatini uning qarshiligiga 
bo‘linganiga teng bo’lishi ko’rinadi.
Amaliyotda o’tkazgichning o’zgarmas tokdagi omik qarshiligidan farqlash maqsadida aynan shu 
o’tkazgichning o’zgaruvchan tokdagi qarshiligi