Elektrotexnika va elektronika asoslari

ELEKTRON LAMPALAR — elektronlar oqimi maxsus elektrodlar (toʻrlar) yordamida boshqariladigan elektr vakuum asboblar; ikki, uch va koʻp elektrodli xillari bor. Ikki elektrodli oddiy Elektron lampalar — diod bir tomonlama oʻtkazuvchanlikka ega; undan detektor va kenotron sifatida foydalaniladi. Uch elektrodli Elektron lampalar — triodt boshqaruvchi toʻrning potensiali bir oz oʻzgarsa, anod tok kuchi anchagina oʻzgaradi. Koʻp elektrodli Elektron lampalar (mas, pentod) yordamida chastotasi bir necha oʻn MGs gacha boʻlgan elektr tebranishlar generatsiyalanadi (hosil qilinadi) hamda ularning kuchlanish va quvvati kuchaytiriladi. Elektron lampalar signallarni qabul qiluvchikuchaytiruvchi yoki tebranishlarni generatsiyalovchi (generatorli Elektron lampalar) turlarga boʻlinadi. Elektron lampalar radiotexnika, elektrotexnika, elektronikala, fan va texnikaning boshqa koʻp sohalarida qoʻllanadi.


Yarim o‘tkazgichli diodlar 
 
Eng ko‘p ishlatiladigan yarim o‘tkazgichlarga kremniy va germaniy 
elementlaridan tashkil topgan diodlar kiradi. Bu diodlar o‘zlarining konstruktiv 
tuzilishlariga qarab har xil ko‘rinishlarga ega. Bulardan tashqari ularning 
materiallari va toklari hamda kuchlanishlari ham har xil bo‘lishi mumkin. 
Konstruktiv tuzilishlariga qarab ularni yassi hamda nuqtali diodlarga bo‘lish 
mumkin.
Nuqtali diodlar asosan elektron o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan yarim 
o‘tkazgichli yupqa plastinkalardan iborat bo‘lib, bir uchi metall asosga 
payvadlangan, ikkinchi uchi esa indiy yoki alyuminiy bilan qoplangan bo‘lib 
volfram sim bilan bog‘langan. Shu bois r va n yarim o‘tkazgichlar orasida 
elektron teshikli o‘tish paydo bo‘ladi. Namlik hamda chang zarrachalaridagi kirlar 
p- o‘tishini sekinlashtirishi mumkin. Shuning uchun diodlar shisha yoki metall 
ballon ichiga joylashtiriladi. Nuqtali diodning p-n o‘tishining sig‘imi kichik 
bo‘lganligi uchun ularni yuqori chastotali avtomatika va radiotexnika qurilmalarida 
keng ishlatiladi.
Yassi diodlar asosan tok to‘g‘rilagichlarida keng ishlatiladi.
Yarim o‘tkazgichning toki asosan uning qutblariga berilayotgan musbat va 
manfiy kuchlanish orqali ifodalab yarim o‘tkazgichli diodning volt-amper 
xarakteristikasini quramiz. Bu xarakteristika 17-rasmda ko‘rsatilgan. 
Ko‘p elektrodli lampalar 
 
Uch elektrodli lampa ayrim nuqsonlarga ega. Masalan, boshqarish setkasi 
bilan anod ma’lum miqdorda kandensator plastinkalarini tashkil qiladi va bu sig‘im 
5-10 pF orasida bo‘ladi. Bu ovoz chastotasining tebranishiga katta qarshilik 
ko‘rsatmaydi.
Lekin yuqori chastotali tebranishlarda bu sig‘imning yomon taraflari ham 
mavjud. Misol uchun yuqori chastota energiyasi anod zanjiridan setka zanjiriga 
o‘tishi mumkin. Buning oqibatida parazit qayta aloqa paydo bo‘lishi va 
kuchaytirgich yaxshi ishlamasligi mumkin. 
Kuchaytirish koeffitsiyentini oshirish va kirish sig‘imini kamaytirish uchun 
birinchi setka bilan anod o‘rtasiga ikkinchi setka kiritiladi va bu lampani tetrod lampasi deb yuritiladi. Kiritilgan ekran setkasi yordamida boshaqarish setkasi bilan 
anod orasidagi sig‘im kamaytiriladi. Ekran setkasiga ham doimiy musbat 
kuchlanish beriladi va bu kuchlanishning qiymati anod kuchlanishidan kamroq 
bo‘ladi hamda u 0,5-0,8 v ni tashkil qiladi. Bu setkani himoya setkasi deyiladi. 
Himoya setkasi lampaning ichida katod bilan ulangan. Unga anodga nisbatan 
manfiy potensial beriladi va harakati susaygan elektronlarni anod tomon tezlatadi. 
I

O’QUVCHILARNING O’ZLASHTIRISHINI BAHOLASH MYEZONLARI

Mavzu: Elektrоn lаmпаlаrining tuzilishi, ishlаsh jаrаyoni vа ishlаtilishi. Ikki elektrоdli elektrоn lаmпа-diоd, vоlt аmper tаvsifi, аmpermetrlаrni ishlаtish sоhаlаri, uch elektrоdli elektоn lаmпа-triоd.