Əlisahib ƏROĞUL

HaĢiyə  -  4:  Bizim  qonĢu  erməni  kəndindən        Dolanlardan  olan  Tiqran 
dədə-baba  qonaqçılarımızdan,  daha  doğrusu,  erməni  kirvələrimizdən  biriydi.  Özü 
demiĢkən,  DaĢkənd,  Orconekidze  Ģəhərlərində  evləri  olsa  da,  hal-hazırda  Bakı 
Ģəhərində yaĢayırdı. Son vaxtlar Dolanlar kəndində də ikimərtəbəli ev tikdirmiĢdi. 
Yaydan-yaya  gəlib  5-10  gün  kənddə  dincəlirdi.  Özü  də  tək  qalırdı.  Bizimlə  də 
görüĢürdü.  1963-cü  ilin  yayı,  avqust  ayının  son  günləri  idi.  Mən  həmin  il  kənd 
səkkizillik  məktəbini  bitirib  Bakıya  gəldim.  Bakı  Politexnikumuna  daxil  olub  bir 
həftəliyə kəndə qayıtdım. Sentyabrın 1-də dərslər baĢlayırdı. Bu gün - 31 avqustda 
Ģəhərə  yola  düĢürdük.  Tiqranla  birgə.  Onda  Tiqran  çox  yaĢlaĢmıĢdı  və  çox  ağır 
tərpənirdi.  Topal  barmaqlarına  baxanda  adam  üĢənirdi.  Tiqran  30-cu  illərdə 
Cəbrayıl rayonunda əmanət kassasının müdiri iĢləmiĢdi. RĠK-nin sədri Mirqəniyev 
(həyat  yoldaĢı  erməni  qızı  olub)  trotskiçi  kimi  tutulanda,  daha  doğrusu,  enkevede 
dustağı  olanda  təzyiqlərə  davam  gətirmir.  Nə  var,  nə  sorurlar,  hə  deyir,  bir  çox 
idarə  rəhbərləri  haqqında  yanlıĢ  ifadələr  verir.  O  cümlədən  rayon  milis  Ģöbəsinin 
rəisi Xanlar Səmədovun gizli müsavat təĢkilatında çalıĢdığını, Tiqran Qriqoryanın 
isə daĢnaksutyuna xidmət etdiyini bildirir. Adı çəkilən idarə, müəssisə rəhbərlərini 
də istintaqa cəlb edirlər. Tiqran deyirdi ki, barmaqlarıma döyməkdən məni bu günə 
saldılar.  Lakin  heç  bir  Ģey  boynuma  qoya  bilmədilər.  Mirqəniyevi  elə  günə 
salmıĢdılar  ki,  yazıq  əməliyyatçı  görəndə  qaçıb  çarpayının  altına  girir  və  nə 
soruĢsalar, nə desələr təsdiqləyirdi. Getsin o günlər, gəlməsin, çətin zamanlar idi. 

---

19 
 
Tiqran  Bakıya  avtobusla  getməyi  xoĢlamırdı.  Çox  zaman  Dağtumas  kəndindən 
Akara  dəmiryol  stansiyasına  enər,  buradan  qatara  minərdi.  Bu  dəfə  də  avqustun 
son  günü  Bakıya  birgə  yola  düĢdük.  Mənim  tələbə  olmağımı  bilincə  isə  ev 
ünvanını  verdi.  Evlərinə  gəlib-getməmi,  ehtiyacım  olanda  onlara  müraciət 
etməyimi  dönə-dönə  tapĢırdı.  Nəsə,  bir  gün  tələbə  dostum  türkanlı  Ġsrafillə 
Tiqrangilə  getmək qərarına  gəldik. Ġnqilab küçəsindəki ev  ünvanına  getdik. YaxĢı 
yadımdadır,  erməni  məktəbi  ilə  üzbəüz,  Ġnqilab  44-də  yaĢayırdı.  Ġnsafən  bizi  pis 
qarĢılamadı. Həyat yoldaĢı çoxdan vəfat etmiĢdi. Özü-özünə xidmət edirdi. Bizə də 
yaxĢı  bir  süfrə  açdı.  ĠĢtahla  yeyirdik.  Ancaq  hər  Ģey  Tiqranın  bacısı  SiranuĢ 
hardansa gəlib bizi içəridə stol baĢında oturan, yeyib-içən görəndə baĢladı. SiranuĢ 
əlindəki  bağlamaları  bir  küncə  qolazladı.  Addımlarını  ora-bura  ata-ata  qabağına 
keçən  ayaqqabıları  ayağının  ucunda  oynadırdı,  sağa-sola  itəliyə-itəliyə  ermənicə 
donquldanır,  tez-tez  tork-tork  deyə-deyə  vurnuxurdu.  Hər  baĢını  çevirib  bizə 
baxanda  gözlərini  bərəldirdi.  Onun  kirimədiyini  görən  Tiqran  ayağa  qalxdı, 
ermənicə onu yamanladı, acıqlandı, yenə də sakitləĢmədiyini görüncə onu itələyib 
o biri otağa saldı. QayıdanbaĢ bizə üzrxahlıq etdi: «Ġnciməyin, bacımın baĢı xarab 
olub.  Ġrəvan  ermənisinə  ərə  getmiĢdi.  BoĢanıb  gələndən  sakitləĢmək  bilmir. 
Azərbaycanlı  da  görəndə  tork  deyib  durur.  Əsəbləri  pozulub.  Özündə  deyil. 
Bilmirəm  Ġrəvanda  buna  nolub?!»  Bir  onu  fikirləĢirəm  ki,  nə  yaxĢı  ki  bizi  ilk 
qarĢılayan SiranuĢ olmayıb. O biri otaqda da səsini kəsmək bilmirdi. Tiqran bizim 
rahatlaĢmağımıza  ha  çalıĢsa  da,  biz  özümüzü  naqolay  vəziyyətdə  hiss  edirdik. 
Ġsrafil  tez-tez  mənə  göz  basırdı  ki,  yeməyimizi  cəld  yeyib  qalxaq.  Tiqran  kiĢi 
bacısının qarasına danıĢa-danıĢa bizə bu təamdan, o təamdan da dadın deyir və az-
az  rumkalarımıza  tut  arağı  da  əlavə  edirdi.  Ġçin  deyirdi.  Əlbəttə,  mən  o  gündən 
sonra,  giley-güzar  etsə  də,  Tiqran  kirvənin  bir  daha  qapısını  açmadım.  Özüylə  də 
bir  daha  rastlaĢmadım.  Amma  bu  gün,  on  illər  sonra  Yazı        düzündə  SiranuĢu 
xatırlamağım, 
onu  xəyalımda  canlandırmağım  daĢnak  qadın  Gövhərlə 
rastlaĢmağımla bağlı oldu. Ġndi tam yəqin etdim ki, SiranuĢ da daĢnak qadını olub. 
O  da  gizli  fəaliyyət  göstərən  DaĢnaksutyun  partiyasının  üzvündən  baĢqa  bir  Ģey 
deyilmiĢ. Bəlkə  də  əri də  onu elə  bu səbəbdən boĢayıb.  ArtuĢ isə  daĢnak qadınla 
yaĢamağı  artıq  qəbul  etmiĢdi.  Nə  zülmlər  çəkdiyi  isə  göz  qabağındaydı.  Mənə 
maraqlı gələn bir cəhət də odur ki, Gövhərlə SiranuĢ xarici görünüĢcə,  qarayanız  
rəngdə  olmaları   ilə  bahəm  üst-üstə  düĢən hərəkətləri, həm də xəbis fikirləri ilə 
bir-birlərini tamamlayırdılar. Doğma bacı kimiydilər. 
...Nə  idi  daĢnak  qadınlarında  xarici  görünüĢlərindəki  bu  iyrənclik,  daxili 
aləmlərindəki  bu  bədnam  oxĢarlıq,  yaxınlıq  və  Ģizofrenik  əlamət,  eyniyyət? 
Sonralar isə məlum hadisələr zamanı özünü ortaya atan Silva Kaputikyanı görüncə 
bu daĢnak qadının Gövhəri, SiranuĢu təkrarlayan stereotipliyi mənim diqqətimi bir 
daha  çəkdi.  Nə  idi  bu  qadınları  büsbütün  bürümüĢ  murdarlığın,  axmaqlığın, 
idiotluğun səbəbi? Onlarda bu psixi pozuntu səviyyəsinə çatdırılmıĢ daĢnak əxlaqı 
və əxlaqsızlığı, türk düĢmənçiliyi, zooloji və heyvani həddə çatdırılmıĢ qeyri-insani 

---

20 
 
vəhĢanəlik,  nifrət  nədən  qaynaqlanırdı?  Silva  Kaputikyan  erməni  Ģairi  Ohanes 
ġirazın  arvadı  olmuĢdu.  Hər  ikisi  də  1948-ci  illərdə  daĢnak  elementi  kimi 
mühacirətdən  gəlmiĢdilər.  Ermənistana  köçənlərdən  idilər.  Silva  xanımın  hətta 
deyirdilər  ki,  qardaĢı  xaricdə  fəaliyyət  göstərən  DaĢnaksutyun  partiyası  MK-nin 
üzvüdür.  Ġrəvanda  gizli  fəaliyyət  göstərən  DaĢnaksutyunun  sıralarında  olan  Silva 
Kaputikyanın jizoitliyi, görünür, özünü aĢkar Ģəkildə göstərəndə artıq Ohanes ġiraz 
sözünün dalını-qabağını bilməyən bu daĢnak qadınla yaĢamaqdan imtina etmiĢdir. 
Bu  cür  qadınla  yaĢamaqdansa,  içib,  sərxoĢluq  edib  küçələrdə  gün  keçirməyi, 
daĢnak  Silvanın  murdar  sifətinə  baxmaqdan,  onunla  birgə  dolanmaqdan  üstün 
tutmuĢdu.  Onu  həyatından  çıxarmağa,  unutmağa  çalıĢmıĢdı.  Onu  boĢayıb, 
həyatının  sonuna  kimi  küçələrdə  yatmalı  olmuĢdu.  Silva  Kaputikyan  açıq-saçıq 
Ģəkildə,  jizoit-psixopatlıqla  bəyan  edirdi  ki,  erməni  xalqının  Ģəninə  bacardığımız 
qədər  yalan  mədhiyyələr  söyləyin,  qorxmayın,  bu  yalanlar  həqiqətə  dönəcək, 
hamının  etirafını  qazanacaq,  erməninin  dünyanın  hər  guĢəsində  anası,  atası, 
qardaĢı, uĢaqları, nəvələri olacaq. Silva Kaputikyanın Ģizofreniyasından belə çıxır 
ki,  dünya  baĢdan-baĢa  ermənilərlə  dolacaq,  dünya  erməniləĢəcək.  «Ermənistan 
damı»  adlı  əsərində  sayıqladığı  kimi  bu  dam  onların  baĢının  üstündə  səma  qədər 
geniĢlənəcəkdir.  Silva  Kaputikyanın  bu  eybəcər  «Ermənistan  damı»  əsəri  erməni 
ədəbi ictimaiyyətində «daĢnak resepti» kimi məcazi ad almıĢdı. Hay-küyçü, qara-
qıĢqırıq,  daha  doğrusu,  qaragüruhçuluq  salmaqda  usta  olduğuna  görə  o,  həmiĢə 
qabağa  itələnən  olub.  Öz  murdarlığı  ilə  siyasət  bataqlığının  diĢi  koramalı  adını 
qazanıb.  Silva  Kaputikyanın  baĢqasına  təcavüz  etməsi,  baĢqa  xalqlara  qara 
yaxması  onun  qadın  ləyaqətindən  uzaq  düĢməsinə  dəlalət  edir.  Milli  ədavətin 
qızıĢdırılması,  yanan,  yandıran  odun  üstə  su  əvəzinə  benzin  tökməsi  Silva 
Kaputikyanın  siyasi  fahiĢəliyinin  göstəricilərindən  biridir.  Silva  Kaputikyanın 
hərəkətlərini  və  xarici  görünüĢünü  ilk  dəfə  ittifaq  televiziyasında  gorüncə  bu 
qənaətə  gəlmiĢəm.  Rusdilli  qəzet  və  jurnallarda  haqqında  yazılanlardan  və 
yazdıqlarından  jizoit  olduğunu  müĢahidə  etmiĢəm.  Daha  bir  tanıdığım  daĢnak 
qadın  -  hadrutlu  Sovet  Ġttifaqı Qəhrəmanı Kasparyanın qızlığı Janna  haqqında  da 
eyni  fikirləri  təkrarlaya  bilərəm.  Mənim  aləmimdə  daĢnak  qadınlar  həm  zahiri 
eybəcərlikləri,  həm  də  daxili  iyrənclikləri  ilə,  öz  davranıĢlarına  nəzarət  edə 
bilməmələri, hərəkətlərinə  nəzarəti itirmələri ilə  seçilirlər.  Hər addımlarında jizoit 
qadın  olmaları  müĢahidə  edilir.  Mənə  belə  gəlir  ki,  daĢnak  qadınlardakı  bu  ruhi-
əsəb  pozuntusu  tarixə  məlum  olan  «erməni  xəstəliyinin»  klinik  formalarından 
biridir. Tanımadıqlarım, lakin hərəkət və davranıĢlarına görə DaĢnaksutyunun üzvü 
olmalarına hökm verdiyim qadınlar barədə son, yekun qənaətim, məncə, yanlıĢ ola 
bilməz. AĢağıdakı misallarla Azərbaycan qadınları ilə ermənilərin DaĢnaksutyunun 
üzvü olan və ya olmayan qadınlarını müqayisəli Ģəkildə üz-üzə qoymaq, bir araya 
gətirməklə fikrimi təsdiqlətmək, oxucularla bölüĢmək istərdim. 
Lap  elə  birincisi,  Ermənistanın  xalq  Ģairəsi  Silva  Kaputikyanla 
Azərbaycanın  xalq  Ģairəsi  Mirvarid  Dilbazinin  milli  ədavətə  münasibətlərindəki 

---

21 
 
fikir  ayrılığından  baĢlayaq:  Silva  Kaputikyan  bütün  siyasi  əxlaqsızlığı  ilə  bu 
ədavəti  qızıĢdırır.  Tribunalardan  düĢmür.  Erməni  xalqını  qırğına  səsləyir. 
M.Dilbazi  isə  Azərbaycan  xalqına,  xüsusilə  gənclərə  müraciət  edir.  Yaylığını 
çıxarıb araya atır, hər iki tərəfi ayıq-sayıq olmağa, mənasız qırğınlar törətməməyə, 
anaları  gözü  yaĢlı  qoymamağa  çağırır.  Bu,  iki  millətə  məxsus  olan  ağbirçəklərin 
müqayisəli davranıĢlarından bir nümunədir. 
Ġkinci  bir  müqayisə:  Ermənistanda  təbii  fəlakət  -  zəlzələ  baĢ  verən  zaman 
Azərbaycan Qadınlar ġurasının sədri Əzizə xanım Cəfərzadə Ermənistan Qadınlar 
ġurasının  sədri  Akopyana  aĢağıdakı  məzmunda  teleqram  vurur:  «Biz  qadınlar 
zəlzələ  nəticəsində  çoxsaylı  insan  tələfatından  dərindən  kədərləndiklərimizi 
bildiririk.  Zərərçəkənlərin  hamısına  dərin  hüznlə  baĢsağlığı  veririk».  Ermənistan 
Qadınlar  ġurasının  nümayəndələri  isə  Qanlı  yanvar  Bakı  qırğını  ilə  əlaqədar 
Azərbaycan  Qadınlar  ġurasının  ünvanına  aĢağıdakı  məzmunda  teleqram 
göndərirlər:  «Sizi  matəm  günü  münasibətilə  təbrik  edirik.  Sizə  bundan  sonra  da 
ağır matəmlər arzulayırıq. Sizin Allah sizin hamınızı məhv edəcək». 
Üçüncü  bir  müqayisə:  Avropa  ġurasının  DQ  üzrə  məruzəçisi  ermənilərin 
iĢğalı  altında  olan  ġuĢaya  gəlir.  Onun  qarĢısına  Silva  Kaputikyan  sifətli  yaĢlı 
erməni  qadını  çıxır.  O,  əlindən  tutduğu  10-15  yaĢlı  oğlan  uĢağını  qonağa  təqdim 
edir və deyir ki, bu uĢaq onu azərbaycanlı kiĢisinin zorlaması nəticəsində doğduğu 
bir uĢaqdır. DaĢnak terror qrupunun basqını zamanı girov düĢən, namusuna təcavüz 
edilən  azərbaycanlı  qadın  isə  özünə  sui-qəsd  edir.  Onun  cibindən  çıxan 
məktubunda oxuyuruq: «Məni ağlamayın, mənə yazığınız gəlməsin. Mən gavurlar 
tərəfindən murdarlanmıĢam. Bu murdarlıq altında yaĢaya bilmərəm. Özüm-özümə 
nifrət  edirəm.  Ġstəmirəm  ki,  millətim  mənə  baxıb  xəcalət  çəksin».  Bu  tip 
müqayisələrin  sayını  çox  göstərmək,  çəkmək  olar.  Mən  bunlarla  kifayətlənirəm. 
Erməni  qadını  ilə  Azərbaycan  qadınının,  bu  iki  xalqın  zərif  nümayəndələrinin 
sifətini, əxlaqını müqayisə etməyi, yekun nəticə çıxarmağı möhtərəm oxucuların öz 
ixtiyarına buraxıram. Mənə belə gəlir ki, o qadınlar DaĢnaksutyun partiyasına daxil 
olurlar  ki,  onlar  qadın  zərifliyindən,  qadın  incəliyindən,  qadın  ismətindən  uzaq 
düĢmüĢlərdi. Tanrının axmaqlıq damğasıyla qəhr etdiyi jizoitlərdir. Onlar uydurma 
daĢnak  ideologiyasını  gerçək  kimi  qəbul  etmək  istəyindən  həzz  alırlar.  ġərəfsiz, 
Ģizofrenik  bir  həyat  tərzi  keçirməyə  vərdiĢkar  olurlar.  Onlar  öz  bədxahlıqları  ilə 
seçilirlər.  Qadın  mərhəmətindən,  qadın  ülviyyətindən,  qadın  ləyaqətindən,  qadın 
mənəviyyatından  məhrum  olan  bu  miskin,  cılız  jizoit  qadınlar  nə  yazıqlar  ki, 
daĢnak  manqurtlarına  dönüb  daĢnak  təbliğatının  vintçikləri  rolunda  çıxıĢ  edirlər. 
Bəs daĢnak kiĢiləri haqqında nə demək olar?! Erkək cinsindən olan daĢnakları eyni 
bir  baĢlıq  altında  qruplaĢdırmaq  çətindir.  DaĢnak  erkəklərini  təbəqələrə  bölmək 
baĢqa bir bəhsin mövzusudur. Bu barədə ətraflı mülahizələr yürüdəcəyik. Mən isə 
Gövhər  xanımın  özünü  daĢnak  elan  etməsi  əhvalatından  sonra  «Ocaq»  kitabı  ilə 
maraqlanmağımdan söz açmaq istəyirəm. Mən həmin kitabı 1985-ci ilin payızında 
buzovnalı tanıĢım Ġsmayıl Xudaverdiyevin vasitəsi ilə əldə etdim. Hərzə-hədyanla, 

---

22 
 
iftiralarla  dolu  bu  kitabı  oxuyarkən  məndə  qəribə  hisslər  baĢ  qaldırdı.  Xatun 
nənəmin  sözləri  yadıma  düĢdü.  O,  həmiĢə  deyərdi  ki,  araq  içməyən,  siqaret 
çəkməyən,  ələlxüsus  mömin  bir  bəndənin  erməni  evində  oturması,  bu  evin 
naməhrəm  iyinə  duruĢ  gətirməsi  qəliz  məsələdir.  Hökmən  mədəsi  bulanacaq,  ödü 
ağzına  gələcək,  ürəyi  qalxacaq  və  öyüyəcəkdir.  Erməni  əlindən  çıxan  əĢyaya  əl 
vurdunuz, toxundunuz mütləq naməhrəm olacaqsınız. Babam Ġsrafil ağanın ölümü 
güclə  yadıma  düĢür.  Onda  mənim  beĢ  yaĢım  ancaq  olardı.  Babamın  ermənilər 
haqqında  dedikləri  də  ağızdan-ağıza  düĢmüĢdü.  EĢitdiyimi  yazıram.  Babam 
deyərmiĢ ki, yağıĢlı havada erməniylə salamlaĢıb əl tutmaq olmaz. YağıĢlı havada 
erməninin müsəlman evinə gəlməsinin özü də pis əlamətdir. Hər iki halda saf yağıĢ 
suyu  erməni  əlinə  dəyirsə,  öz  paklığını  itirir.  Erməni  naməhrəmliyi  birinci  halda 
əlinizə,  ikinci  halda  isə  erməninin  əl  vurduğu  əĢyaya  hopur.  Dərhal  qüsl 
etməlisiniz, əĢyanı da yaddan çıxarmayın. O da qüsllənməlidir. 
YaxĢı  yadımdadır,  qonĢu  erməni  kəndində  Təzəkənddə  (Dolanlar)  Məliset 
adında  bir  aĢnamız,  erməni  kirvəmiz  vardı.  Onun  hər  bizə  gəlib-getməsi  bir 
bəlaydı. Gedəndən sonra yemək yediyi qab-qacağı, əli dəyən çəngəl-bıçağı, qaĢığı, 
çay  içdiyi  stəkan-nəlbəkini,  ümumiyyətlə,  əl-ətəyi  toxunan  nə  olubsa 
qüsllənməliydi. Xatun nənəm məcbur edərdi ki, qab-qacaq küllənsin, aparılıb Dədə 
çinardakı  üçtağlı  aynalı  bulağın  Ģirnovu,  novları  altına  tutulsun,  qumla  sürtülsün. 
Yoxsa  yaxalamaqla,  səhəng  suyunun  altına  tutmaqla  erməni  naməhrəmliyini, 
erməni  iyini  qab-qacaqdan  götürmək,  itirmək  olmaz.  Məliset  kirvənin  gecə 
qalmağı isə ev xanımlarını ikiqat zülmə, əzab-əziyyətə salardı. Evi yır-yığıĢ etmək, 
yatdığı  yorğan-döĢəyi  təmizləmək,  çırpmaq,  günə  vermək  azı  bir  həftə  çəkərdi. 
Həmin  yorğan-döĢək,  yastıq-balınc  içinin  yunundan,  qaz  tükündən  belə  dibi-
dəhnədən  təmizlənməyincə  ümumi  yükdən  kənarda  saxlanardı.  Daha  doğrusu, 
içərisi  yuyulub,  döyəclənib,  qurudulub,  yenidən  didilməyincə,  kəfrəmi,  üzü,  ağı 
suda  qaynadılıb  sıxılmayınca,  ütülənib  dəyiĢdirilməyincə  fərməĢə  salınmaz,  yükə 
vurulmazdı.  Hətta,  bundan  belə  də  illərcə  ev  adamlarından  kimsə  həmin  yorğan-
döĢəkdə  yatmazdı.  Həmin  yorğan-döĢəkdən  ancaq  digər  erməni  kirvə  və  aĢnalar, 
habelə onlara bərabər tutulan araq, çaxır içən adamlar, xüsusilə kolxozda mühasib 
iĢləyən  atamın  rayondan  yoxlamaya  gələn  tanıĢ-biliĢləri,  qonaq-qaraları  üçün 
istifadə  olunardı.  Ulu  və  qüdrətli  türk  millətinin,  Tanrı  türkünün  ünvanına  hərzə-
hədyanlar  yazan,  dünyanın  insan  və  dil  yaranıĢının  fonunda  duran  türk  insanının, 
dünyəvi  türk  dilinin  qarasına  nəsə  yazmaq,  nəysə  demək,  danıĢmaq  böyük  xalq 
Ģairimiz  Səməd  Vurğunun  təbirincə  desək,  «ağılsız  köpəyin  ulduza  hürməsinə» 
bənzəyir.  Çilə  kürsəyi  kimi  quyruq-quyruğa  düyünləĢmiĢ  bu  daĢnak  cızma-
qaraçılarının  -  Z.Balayanla  S.Kaputikyanın  demoqogiyası,  Moskva  KĠV-lərində 
dələduzluqla  haray-həĢir  qoparmaları  siyasi  əxlaqsızlığın  təcəssümü  kimi  özünü 
göstərir,  bu  iki  məxluqatın  sahibsiz  və  yiyəsiz  olmalarından  xəbər  verir.  Mən 
Z.Balayanın  teatr  meydanında  hər  çıxıĢını  eĢidəndə,  təsvirini  ekranda  görəndə, 

---

23 
 
qəzet  səhifələrində  Ģəklinə  baxanda,  onun  bədxahlığının  və  qəddarlığının  fərqinə 
varanda damarlarımda qanım donur. Onu lənətləyirəm. 
Z.Balayan 20 ildir  ki, anqırır, Ġrəvanda, Xankəndində, Moskvada, Parisdə, 
dünyanın o üzündə, bu üzündə hərzə-hədyan söyləyir. Amma ona həddini bildirən 
yoxdur. Çünki Z.Balayan oturacağını qoyubdu gücünə gücümüz çatmayan, 200 il 
bizi əsarətdə saxlayıb, gözümüzün odunu alan Rusiyanın qucağına. Nəinki okeanın 
o  tayında,  elə  bu  tayında  da,  Ġrəvanda  da,  Xankəndində  də  rusca,  fransızca 
ünvanımıza  olmazın  böhtanlar  yağdırır.  Z.Balayanın  ağzına  torpaq,  gözünə  kül 
atan,  alnına  qurĢun  sıxan  qeybə  çəkilibdi.  Bizim  boz  qurdların  diĢləri  korĢalıb. 
Boğaz çeynəməyə halları yoxdu. Ətəksizdi, əlləri çatmır ki, bu məlunun anqırtısını 
biryolluq kəssinlər. Bizim milli demokratlar adlarını boz qurd qoysalar da, nə qurd 
kimi  qurdluqları  bilinir,  nə  də  ənik  olmaları.  Qurdun  qurdluğu  üç  günlüyündən 
bilinər. Günü bu gün də Z.Balayanın peĢinə düĢəni yoxdur. Zori Balayan öz təĢər 
və  həĢər  hərəkətləri,  anqırtısı  ilə  bizim  tövlədə  ağnayır,  bizim  boz  eĢĢəyi  xəlbirlə 
sulayır,  özü  də  manqurtlaĢıbdı.  Ruhi  xəstədir.  Bir  çox  siyasət  adamı  ona  siyasət 
əxlaqsızı deyir. Siyasi fahiĢə hesab edənlər də var. DaĢnak kimi tanıdığım və özünü 
daĢnak  adlandıran  nakəslərin  üzərində  müĢahidələr  apardım.  Hər  bir  daĢnak 
fərdinin,  kəsinin  əməlində,  alınlarında  mən  ancaq  manqurt  damğası  gördüm. 
Onların hər bir hərəkətini bu söz altında ümumiləĢdirmək və birləĢdirmək deyiliĢi 
və gəliĢi xoĢ söz deyil, reallıqdır. DaĢnak manqurtları abır-həya gözləmək, xəcalət 
təri  axıtmaq  kimi  insani  keyfiyyətlərdən  çox  uzaqdılar.  1987-ci  ildə  daĢnak 
müəllifi  S.M.Ayvazyanın  tərtib  etdiyi  fantastik  «Böyük  Ermənistan»  xəritəsinin 
sərhədləri 3 dənizi - Aralıq, Xəzər və Qara dənizin sahillərini əhatə edir. ġimaldan 
Qafqaz dağlarını, cənubdan Türkiyə və Ġranın geniĢ ərazilərini əhatə edən bu xəritə 
müəllif  tərəfindən  uydurma  erməni  adları  ilə  doldurulub.  Halbuki,  elmə,  habelə 
özünə hörmət edən, dünyada söz sahibi olan tarixçilər dəfələrlə belə bir «dövlətin» 
heç  zaman  mövcud  olmadığını  sübuta  yetiriblər.  BaĢqa  bir  daĢnak  ünsürünün 
mülahizəsinə  baxaq:  Sov.ĠKP  MK  katibliyi  səviyyəsində  keçən  fəallar 
yığıncağında  Arkadi  Manuçarov  deyir:  «Mənim  bir  gözəl  bacım  var.  Bakıda 
yaĢayır. Ərindən boĢanıb. Ġndi Bakıda boynu qalstuklu bir erməni tapa bilmirik ki, 
ərə  verək.  Bakıda  ermənilərin  hamısı  ya  pinəçidir,  ya  da  küçə  süpürür. 
Azərbaycanlılar onların tərəqqiyə,  mədəniyyətə doğru  yolunu çoxdan  və  möhkəm 
kəsiblər».  Burada  Azərbaycan  türkünün  yaxĢı  bir  sözü  var  -  Gözünün  içinə  kimi 
yalan  danıĢır!  On  minlərlə  azərbaycanlı  gənclər  erməni  millətindən  olan  qızlarla 
ailə həyatı qurmuĢlar. Hətta məlum hadisələr zamanı qarıĢıq izdivacların pozulması 
halları sıfır həddə olmuĢdu. Ġstər sovet dönəmində, istərsə də müstəqilliyimizin 15-
ci ilində belə erməni yeznəsi olan və ya dayısı erməni olan azərbaycanlılar kifayət 
qədər yüksək  hökumət postlarında  yer tutmuĢlar və tuturlar. Postsovet  məkanında 
isə ermənilərin Azərbaycan KP MK-dan tulmuĢ DTK-dək, partiya, sovet və hüquq 
mühafizə  orqanlarında  ən  yüksək  vəzifələrdə  oturan  olublar.  Təkcə  bir  faktı 
göstərmək  kifayətdir  ki,  qeyd  edək:  Məlum  Qarabağ  hadisələri  baĢlayanda 

---

24 
 
Azərbaycan  SSR  Ali  Sovetinin  29  deputatı,  Azərbaycan  KP  MK-nın  nıəsul 
iĢçilərindən  61-i  erməni  millətinin  nümayəndəsi  olmuĢdu.  Dövlət  məmurları  ilə 
yanaĢı  çoxsaylı  fabrik  və  zavodlarda,  maddi-texniki  təchizat,  yüngül  və  yeyinti, 
habelə  ticarət,  iaĢə  və  məiĢət  xidməti  müəssisələrində,  bir  sözlə,  gəlirli  vəzifələr, 
gündəlik  pul  gələn  postların  baĢdan-baĢa  erməni  iĢbazlarının  əlində  olması 
kimsəyə  gizli  olmayan  məsələdir.  Manuçarovun  özü  də  milyonlarla  dövlət 
əmlakına sahib durmuĢ qatı cinayətkar ünsürlərdən biri olmuĢdu. Bacısı haqqında 
onu  demək  olar  ki,  görünür,  jizoit  daĢnak  qadını  olmasından  xali  olmayan  bir 
kəsdir. Əlbəttə, bacısı varsa. Bu faktı tədqiq etməyə də ehtiyac yoxdur. Qoy bu da 
olsun  erməni  yalanlarının  milyonundan  biri.  Bircə  onu  qeyd  etmək  lazımdır  ki, 
özünü aborigen hesab edən qafqazlı kimsə, istər türk, istər gürcü, istər ləzgi, avar, 
çeçen  olsun,  Manuçarov  səviyyəsinə  enməzdi.  Mənliyi,  qüruru  yol  verməzdi  ki, 
Manuçarov sayaq danıĢsın. 
Ümumiyyətlə,  daĢnak  manqurtları  haqqında  danıĢanda  tarixi  «erməni 
xəstəliyinin»  bu  tip  insanlarda  özünü  ruhi-əsəb  xəstəsi  Ģəklində  göstərməsini 
danmaq  olmaz.  Günümüzün  reallığı  belədir.  Bu,  zəmanəmizin  ortaya  qoyduğu 
daĢnak  isteriyasıdır.  Əgər  belə  olmasaydı,  Ermənistan  Səhiyyə  Nazirliyinin  baĢ 
psixiatrı  Samvel  Torsyan  bu  günlərdə  yazmazdı  ki,  hər  4  ermənidən  biri  ruhi 
xəstədir, ermənilər arasında intihar halları 8 dəfə artmıĢdır. Dəqiq məlumata görə, 
12 deputatın və 4 nazirin ruhi xəstə olub-olmaması yoxlanmalıdır.