Əlisahib ƏROĞUL

TARĠXĠ «ERMƏNĠ XƏSTƏLĠYĠNĠN» DAġNAK ĠSTERĠYASI 
 
Tarixdə  «erməni  xəstəliyinin»  mövcudluğu,  onun  etiologiyası,  patogenezi, 
klinik formaları və gediĢi haqqında yazılı məlumatlar və araĢdırmaların aparılması 
XVII  əsrdən  baĢlayır.  Elə  həmin  dövrlərdən  də  tibb  aləmində  bu  xəstəlik  elmi 
tədqiqat  obyektinə  çevrilib.  Bu  sahədə  görkəmli  alimlərdən  H.Holler,  Y.ġohar, 
M.Pare,  T.Lehman,  Y.Pednad,  S.Saqal,  Y.Tarayev,  V.Nosov,  O.Veneqradov  və 
baĢqaları  çalıĢmıĢlar.  Bu  xəstəliyə  «vaxtaĢırı  xəstəlik»  adı  da  verilib.  Həkimlərin 
qənaətinə  görə  bu  xəstəliyə  ancaq  erməni  millətindən  olan  adamlar  tutulur.  Bu 
xəstəliyə  tutulan  baĢqa  millətdən  olan  pasiyentlərin  nəsil  Ģəcərələri  sahəsində 
aparılan araĢdırmalar zamanı  onların da  ermənilərlə  qan qohumluğu olması aĢkar 
edilmiĢdir. Bu xəstəlik əvvəllər özünü 4 klinik formada - qarın, döĢ, oynaq ağrıları 
və  qızdırma  Ģəklində  göstərirdisə,  sonuncu  yüzillikdə  bu  xəstəliyin  5-ci  ruhi-əsəb 
forması  da  üzə  çıxmıĢdı.  Tarixi  «erməni  xəstəliyinin»  bu  millətin  genlərində 
mutasiya etməsi - bu növ xəstəliyə keçməsi, sözsüz ki, DaĢnaksutyun partiyasının 
yaranması və onun erməni xalqının həyatında oynadığı mənfur rolun nəticəsi kimi 
özünü  göstərir.  Bu  forma  daĢnak  isteriyası  kimi  xarakterizə  olunur.  Bu  forma 
«erməni  xəstəliyinin»  ən  təhlükəlisidir.  Əsas  klinik  əlamətləri  patoloji  yalançılıq, 
özünə  vurğunluq  ideyaları,  təqibetmə  sayıqlaması,  imperiativ  sayıqlamalar, 

---

25 
 
«erməni  sadizmi»,  məkr  və  hiyləyə  aludəçilik,  avantüristlik,  təhlükəli  və  fitnəkar 
həmlələrə meyillik, dolanbac hərəkətlərə vurğunluq Ģəklində özünü büruzə verir. 
Erkəkli, diĢili, yəni hər bir daĢnak manqurtu kiĢi və qadın olmasından asılı 
olmayaraq  bəri  baĢdan  demək  olar  ki,  isteroid  xasiyyəti  onda  oturuĢmuĢ  olur. 
DaĢnaklar  asanlıqla  təlqinə  gedir  və  ya  heysiyyatlarını  özünütəlqinə  məruz 
qoyurlar.  Ġsteriyaya  sanki  özlərindən  asılı  olmayaraq  tutulandılar  və  ya  bu  sayaq 
psixi  pozuntuya  xüsusi  münasibət  bəsləyirlər.  DaĢnak  olmaları  guya  onları  adi 
ermənilərdən  fərqləndirir.  Onlara  nəzərəçarpacaq  üstünlük  verir.  DaĢnak  olmaları 
ilə  fəxr  edirlər.  DaĢnak  olmayanlara  qarĢı  özlərini  mühafizəkar  ruhda  aparırlar. 
Özlərinə  hörməti  qorxu  altında  yaradırlar.  Qeyri-insani  davranıĢlarına  haqq 
qazandırırlar.  Bir  sözlə,  daĢnak  olmaq  onlara  xüsusi  zövq  verir.  Ġsterik  haldan 
çıxmaq  istəmirlər.  Psixoterapiyanı  qəbul  etməkdən  uzaq  düĢürlər.  Tük  üzü  içəri 
xislətlərini  millət  fədaini  (fədaisi)  olmaları  kimi  qiymətləndirir,  özündən 
müĢtəbehlik,  baĢqalarının  da  onun  kimi  düĢünüb-daĢınması  isteriyasına  qanuni 
tələb  kimi  baxırlar.  Bir-birlərini  təkrarlayırlar.  Tək  halda  deyil,  cəm  halda  hər  bir 
daĢnak psixi  xəstədir  -  manqurtdur. Xəstəni və  ya  xəstəliyi  müəyyən etmək üçün 
hər  hansı  bir  müayinə  və  ya  müĢahidə  aparmaq  lazım  deyil,  istənilən  daĢnakı  bu 
qəbildən  hesab  etmək  yetərlidir.  Fərq  ancaq  yuxarıda  sadaladığımız  isteriyanın 
kliniki əlamətlərindən hansının və ya hansılarının nə dərəcədə daĢnak manqurtunda 
özünü  qabartmasında,  təzahür  etməsindədir.  Bəri  baĢdan  deyək  ki,  daĢnak 
nıanqurtunda  beyin  silkələnməsindən  -  kommosiyalardan,  beyin  əzilməsindən  - 
kontuziyadan,  kəmağıllılıqdan,  daha  doğrusu,  beyində  üzvi  pozuntuların 
olmasından  -  epilepsiyadan  söz  gedə  bilməz.    DaĢnak  isteriyası  emosiyalar, 
intellektual  və  davranıĢ  qaydalarının,  xarici  mühitə  qarĢı  dərketmənin,  habelə 
özünü dərketmənin pozulması və  səbəbsiz,  məntiqsiz,  stereotiplik Ģəklində  özünü 
büruzə  verir.  DaĢnak  manqurtunun  isterik  hərəkətləri  kənardan  baxana  gülünc  və 
cəfəng  görsənir.  Xarici  görkəmində  qeyri-təbiilik  və  yöndəmsizlik  var,  qeyri-
adiliyi  ilk  baxıĢdan  müĢahidə  olunur.  DaĢnak  utancaqlıq  hissini  tam  itirmiĢ  olur. 
Onda  Ģəxsiyyətin  ixtilafı  və  ya  disharmoniyası  prosesi  gedir,  insani  keyfiyyətləri 
instinktiv  tələbatlarla  əvəz  olunur.  BaĢqa  sözlə,  daĢnak  isteroidi  manqurtlaĢır. 
Əlbəttə,  daĢnak  manqurtlarında  təfəkkür  pozuntusunun  baĢ  verməsi  danılmazdır. 
DaĢnak manqurtlarının psixi fəaliyyətində üstünlük təĢkil edən sayıqlamalar isterik 
sindrom kimi özünü qabarıq Ģəkildə göstərir. Məhz sayıqlama ideyalarından ibarət 
olan  daĢnak  ideologiyası  isterik  tutmalardan  baĢqa  nəyinsə  məhsulu  deyildir. 
Uydurma və Ģisirtmələrlə dolub-daĢan sayıqlamalar daĢnak manqurtunun davranıĢ 
və  rəftarında  qeyri-təbiiliyi  artırır.  Məsələn,  türk  düĢmənçiliyi  və  ya  türkfobiya 
hissiyyatı  daĢnak  manqurtunun  eqosentrizmində  -  ətraf  adamların  nəzər-diqqətini 
cəlbetmə  xüsusiyyətində  dominantlıq  təĢkil  edir.  DüĢüncəsində  qisas  və  intiqam 
əhvali-ruhiyyəsi  yaradır.  Məsələn,  Azərbaycan  Respublikasının  vətəndaĢı, 
Ermənistan  Respublikasının  prezidenti,  daĢnak  separatçısı  Köçəryan  deyir  ki, 
erməni  ilə  türk  düĢmən  etniklərdilər  və  belə  də  qəbul  edir.  Və  yaxud 

---

26 
 
DaĢnaksutyunun liderlərindən biri olmuĢ ġahan Natan (Hakop Ter-Hakopyan) isə 
yazır ki, qisasçı olmağı, türkdən intiqam almağı guya Tanrı özü buyurub erməniyə 
və s. Hər iki daĢnak manqurtunun sayıqlaması özü-özlüyündə tənqidi münasibətlər 
bəslənilməyən  fikirlərdi.  Bir  isteriyalı  pasiyent  kimi  hər  ikisi  türkə  qarĢı 
düĢmənçilik  hissi  bəsləyə  bilər.  Çünki  hər  ikisinin  sayıqlaması  səhv  nəticələr 
çıxarmaqla  təzahür  edən  təfəkkür  pozuntusudur.  Bəzən  adama  elə  gəlir  ki, 
daĢnaklardakı  türkə  düĢmənçilik  hissi  onlarda  anadangəlmə  keyfiyyət  halıdır. 
Bəlkə də bu hissin endogenliyini qəbul etmək olar. Çünki  daĢnak  manqurtları adi 
hallüsinasiyada  türkü  düĢmən  gözündə  görürlər,  lakin  irsi  amillərin  iĢtirakı 
olmadan da yaranması göz qabağındadır. Xarici vətəndaĢların, o cümlədən erməni 
millətindən olmayan qaradərili  muzdluların və  ya xristianlıq bayrağı altında digər 
ağdərililərin  Azərbaycanda,  Dağlıq  Qarabağda  türk  soyqırımı  törətmələri  göz 
qabağındadır. Endogenliyi inkar edir. 
Ümumiyyətlə, daĢnak manqurtlarında sayıqlama ideyaları sistemli xarakter 
alıb. Onlar yanlıĢ ideyalara, fantastik uydurmalara rəvac verirlər. Məsələn, daĢnak 
manqurtlarının Moskvada  çıxan «Armyanski vestnik» qəzetinin 10 oktyabr 1990-
cı  il  tarixli  sayındakı  yazılarında  müəlliflər  göstərirlər  ki,  9-cu  qalaktikada  da 
ermənilər  yaĢayır  və  onlar  da  Qarabağ  problemi  ilə  məĢğuldular.  Burada  onu  da 
qeyd etmək lazımdır ki, daĢnak manqurtlarında özünüböyütmə sayıqlaması onların 
ictimai  fəaliyyətlərində  özünəməxsus  yer  tutur.  DaĢnak  manqurtu  milləti  və  özü 
haqqında  ĢiĢirdilmiĢ,  reallıqla  uzlaĢmayan  ideyalar  söyləyir.  DaĢnak  ideoloqu 
Ruben  Darbinyan  yazır:  «Bizim  xalqımız  müstəqil  vahidlərin  cəmidir.  Digər 
xalqlar  isə  müstəqil  cəmin  sıfıra  bərabər  mənasız  bir  zərrəsidir».  DaĢnak 
ideoloqları iddia edirlər ki, erməni xalqı nadirdir.  Erməni millətini baĢqa heç bir 
millətə  bənzətmək  olmaz.  Dünyada  zaman  və  məkan  hüdudlarından  kənarda  heç 
bir  Ģey  baĢ  vermir,  bütün  xalqların  tarixi  də  bu  çərçivə  daxilində  cərəyan  edir, 
ancaq erməni xalqı yeganə xalqdır ki, onun qarĢısında zaman və məkan da acizdir. 
Bu fikirləri söyləmək yumor-lətifə söyləmək təsiri bağıĢlamırmı?! Bütün həyatı və 
vücudu  yaltaqlanmaqda,  yarınmaqda,  super  xristian  dövlətlərinin  paçasını 
dəsmallamaqda  və  yalvarmada  pərvəriĢ  tapan,  ömür  keçirən  daĢnak  A.Aharopyan 
isə  yazır:  «Erməni  baĢqa  heç  bir  millət  qarĢısında  baĢ  əyməz».  Bütün  ömrünü 
xidmət  iĢində  baĢ  əyməkdə  keçirən,  baĢının  dik  olduğu  bir  zamana  təsadüf 
edilməyən bir xalqı qeyri-erməni olan kim  və harda, nə vaxtsa tərif edib?! Qaraçı 
eĢĢəyinin tərifini göylərə qaldıran kimi millətin tərifini hansı mərtəbəyə qaldırmaq 
olar?!  Əlbəttə,  daĢnak  manqurtlarının  üzvi  əsası  olmayan  sayıqlama  pozuntusu 
erməni  xəstəliyinə  az-çox  bələd  olanlarda  qeyri-real  təsəvvür  yaratmır.  Ġxtiyari 
daĢnak manqurtunda özünə yer eləmiĢ isteriyanın ən açıq forması olan Ģizofreniya 
sayıqlaması erməni  millətinin zərif nümayəndələrində  qeyri-real təsəvvür  yaradır. 
Erkək  qismində  isə  qəddarlıqla  qarĢılaĢa  biləcəyi  fikri  formalaĢdırır.  Ətrafındakı 
türkə  qarĢı  inamsızlıq  və  Ģübhələrin  olması  -  qısqanclıq  və  paxıllıq  hissləri  üçün 
mühit  yaradır.  Özünün  yüksək  bacarıq  və  imkan  sahibi  olmağını  özləri  sübuta 

---

27 
 
yetirməyə  çalıĢırlar.  Ġsterik  tip  Ģəxsiyyət  pozuntusu  olan  daĢnak  manqurtları 
ağlagəlməz yalanlar danıĢır və  goplarının həddi-hüdudu olmur. Hətta bir artistlik 
məharəti  ilə  hamının  diqqətini  özlərinə  cəlb  etməyə  çalıĢırlar.  Söylədikləri  yalan 
fikirlərə  nəinki  baĢqaları,  hətta  özləri  də  inanır.  Ermənistan  SSR-in  xalq  yazıçısı, 
Sosialist  Əməyi  Qəhrəmanı  Sero  Xanzadyanın  1988-ci  ilin  yazında  Pribaltika 
mətbuatına göndərdiyi  yazısına diqqət yetirin:  «FaĢist cəlladları (azərbaycanlıları 
nəzərdə tutur  Ə.Ə.) Ģəhər xəstəxanasına və doğum evinə soxuldular, birkalara görə 
yenicə doğulmuĢ erməni uĢaqlarını müəyyən edir və pəncərələrdən atırdılar, doğuĢ 
gözləyən erməni qadınlarının isə qarınlarını cırırdılar». Sero Xanzadyan yazısıyla 
Ģahidlik edir ki, guya Sumqayıtda 450 erməni öldürülmüĢ və onların qollarına birka 
vurulmuĢ  cəsədlərini  morqda  öz  gözləri  ilə  görmüĢdür.  Halbuki  Sero  Xanzadyan 
ömründə  heç  vaxt  Sumqayıt  Ģəhərində  olmamıĢdır.  ġahid  ifadəsində  və  SSRĠ 
Prokurorluğunun  rəsmi  məlumatında  isə  bildirilir  ki,  Sumqayıt  hadisələri  zamanı 
26  erməni,  6  azərbaycanlı  həlak  olmuĢdur.  Cəsədlərdən  heç  biri  birkalanmamıĢ, 
ölənlər arasında uĢaq və  ya hamilə qadın meyiti olmamıĢdır. Sero Xanzadyan isə 
erməni-daĢnak  terrorçularının  Ermənistan  SSR  ərazisində      törətdiklərindən  tam 
məlumatlı  idi.  Bu  daĢnak  manqurtuna  yaxĢı  məlum  idi  ki,  daĢnak  terror  qrupları 
Spitakda 5-12 yaĢlı 87-dən çox azərbaycanlı uĢağını iri diametrli borulara doldurub 
yarğanlardan necə yuvarlamıĢlar. Girov götürdükləri 25 uĢağın taleyindən hələ də 
bir  məlumat  yoxdur.  Göyçə  Martunisindəki  psixiatriya  xəstəxanasında  müalicə 
alan  22  azərbaycanlını  suda  necə  boğub  məhv  ediblər.  Nəhayət,  450  nəfər 
azərbaycan  türkünü  daĢnak  terrorçuları  hansı  qəddarlıqla  qətlə  yetiriblər.  Bütün 
bunlardan məlumatı olan daĢnak manqurtu Sero Xanzadyan məlum məkanın adını 
Sumqayıt  qoymaqla,  öldürənlə  ölənin  yerini  dəyiĢir.  DaĢnak  manqurtlarında  irsi 
xəstəlik halına keçmiĢ induksiya edilmə psixozunun təsiri altında qalmasını bu fakt 
özü-özlüyündə  təsdiq  edir.  Sero  Xanzadyan  yaddaĢ  pozuntusu  olan  psixoz 
pasiyenti  kimi çıxıĢ edir. BaĢqasının baĢına  gələn  hadisələri öz  adına  çıxır. Daha 
dərinə  gedilsə,  Sero  Xanzadyanın  yaradıcılığında  da  bunu  aydın  görmək  olar. 
Əsərlərini təhlil etməli olsaq görərik ki, psixi pasiyent kimi bildikləri və eĢitdikləri 
hadisələrin kimə məxsus olduğunu, nə vaxt baĢ verdiyini unudaraq öz adına çıxır, 
keçmiĢdəki  hadisələri  isə  təzə  baĢ  vermiĢ  hadisə  kimi  qələmə  alır.  Əsərlərində 
tarixdə baĢ vermiĢ hadisələrə müraciət edərkən olmuĢlar haqqında sistemli Ģəkildə 
fantastik  sayıqlamalara  geniĢ  meydan  verir.  Ümumiyyətlə,  daĢnak  yazarları 
ağlasığmaz  yalanlar  danıĢır  və  yazırlar.  Reallığa  əsaslanmayan,  emosional 
gərginliklə  müĢahidə  olunan,  səhv  və  dominant  ideyalarla  çıxıĢ  edirlər.  Göbbels 
təbliğatının  «yalan  nə  qədər  dəhĢətli  ağ  yalan  olsa,  ona  o  qədər  tez  inanarlar» 
prinsipindən  qidalanırlar.  Bu  tip  daĢnak  manqurtlarında  özünü  günahlandırmaq 
hissiyyatı  yoxdur,  mənəm-mənəmlik,  biz  haqlıyıq  iddiası  var.  Etdikləri  neqativ 
hərəkətlərdən  peĢman  olmurlar.  Ən  qəddar  hərəkətdən  belə,  çəkinmirlər.  Bu 
baxımdan daĢnak  manqurtu Zori Balayanın psixopatoloji anatomiyasını tədqiq və 
təhlil  etməyinə  dəyər.  AĢkar  Ģəkildə  demək  olar  ki,  ondakı  harmonik  əlaqənin 

---

28 
 
pozulması  -  kiĢidən  çox  qadın  təbiətli  Ģizofreniya  Ģəklində  özünü  göstərir.  BaĢ 
beynində  psixi  tamlığın  parçalanması,  təfəkküründə,  emosiyasında,  iradə  və 
davranıĢında  hiss  olunan  hal  erkək  və  diĢili  olmaqla  ikili  xarakter  daĢıyır. 
Z.Balayanın  ətraf  mühitdə  baĢ  verən  hadisələrə  sağlam  əlaqəsini,  münasibətini 
itirməsi  gün  kimi  aydın  məsələdir.  Ona  görə  də  onun  erməni-azərbaycanlı 
münasibətlərinə  aid  təsəvvür  və  təəssüratları  yanlıĢ  xarakter  daĢıyır.  Mənasız 
müdriklik, təfəkküründəki qırıqlıq, uzunçuluq, qeyri-obyektiv  fikirlərinin çoxluğu 
və sayıqlamalarının qeyri-ixtiyari axını qarĢısıalınmaz Ģəkildə  özünü büruzə  verir. 
Məncə o, əqli kütlükdən və özünütənqidin olmamasından əziyyət çəkir. Dava-dalaĢ 
salmaq,  qüdrətli  və  böyük  türk  millətini  kiçiltmək,  ulu  baĢçılarını  təhqir  etmək 
amacıyla öcəĢir. Donkixot sayaq içini boĢaldır. Faktlara müraciət edək: O, «Ocaq» 
kitabının  418-ci  səhifəsində  yazır:  «Qədim  və  böyük  erməni  xalqının  dilində 
«Ocaq» qədər fəlsəfi və sosioloji tutumlu bir söz yoxdur». Nəinki rus, ingilis, elə 
adi erməni məktəblisinə də bəllidir ki, ocaq kəlməsi türkdilli xalqlara məxsus köklü 
sözdür.  Əslində  Zori  Balayanın  qadınsayaq  Ģizofreniyası  emosional  kütlükdə  də 
müĢahidə  olunur.  Zori Balayan türk qonĢusuna  normal  hissiyyatını itirməklə  türk 
millətinin  nümayəndəsinə  soyuqqanlı  və  biganə  münasibət  göstərməklə  özünü 
rüsvay  edir.  Əsir  düĢmüĢ  Xocalı  yeniyetməsinin  ayrı-ayrı  bədən  nahiyyələrindən 
öz əlləriylə diri-diri dərisini soymasından söz açır. Qatil olmasına haqq qazandırır. 
Türk  qətliamına  ruhunun  canlanması  kimi  baxır.  Normal  psixi  proseslərin 
pozulması  onun  hərəkət  və  davranıĢlarında  hər  an  özünü  göstərən,  büruzə  verən 
keyfiyyət  halıdır.  1988-ci  ilin  sentyabrında  Zori  Balayan  M.S.Qorbaçovla  ilk 
görüĢü barədə yazır («Arsax: Yaralar və ümidlər» məqaləsi): «M.S.Qorbaçov Silva 
Kaputikyandan və məndən soruĢdu: «Siz bəs iki yüz yeddi min Bakı ermənilərinin 
taleyi haqqında düĢünürsünüzmü?» Mən suala sualla cavab verdim: «Bakıdakı 207 
min  erməninin  taleyi  haqda  düĢünmək  zərurəti  niyə  yaranmalıdır,  biz  ki 
dövlətik...».  Əslində  «gəlmələr,  türk  köçəriləri»  adlandırdığı  azərbaycanlılara 
Z.Balayan  zooloji  nifrətini  gizlədə  bilmirdi.  «Biz  barbarların  doğrayıb  tökdükləri 
həmvətənlilərimizi  heç  vaxt  yaddan  çıxarmırıq»  -  deyir.  Bununla  belə,  türk 
diplomatlarını öldürməyi qarĢılarına məqsəd qoymuĢ erməni millətindən olan gənc 
oğlanlar - daĢnak terrorçuları barədə hərarətlə danıĢır. Dürüstlükdən və məntiqdən 
uzaq isterik qadınlara məxsus Ģizofrenik sayıqlamalarından heç cür əl çəkə bilmir. 
Qanına,  iliyinə  iĢləmiĢ  bu  vərdiĢindən  nə  vaxtsa  əl  çəkə  biləcəyi  də  gözlənilən 
deyil. Ümumiyyətlə, Z.Balayanın baĢ beynində sıxılmalar hansı həddə çatıb ki, real 
varlıqla  Ģəxsiyyət  arasında  normal  münasibətlərin  bərpa  olunacağından  danıĢmaq 
daĢnak manqurtu Z.Balayanın səfehliyi qədər özünü inkar demək olardı. Z.Balayan 
sayıqlayır:  «...bizim  yerimiz  necə  də  dardı?  Rayon  mərkəzləri  arasından  yol 
əvəzinə Ģəhər keçir. Bizim yerimiz heç kimdə və heç yerdə olmadığı qədər dardır» 
(«Ocaq»da  sayıqlama)  və  yaxud  1990-cı  il  may  ayının  15-də  «Amerikanın  səsi» 
radiostansiyasına  verdiyi  müsahibəsində  çərənləyir:  «...  ana  yaxĢı  qidalanmalıdır. 
UĢaq üçün həmiĢə təzə süd olmalıdır. Bu isə yoxdur. Bizim kiçik ərazimiz əhalini 

---

29 
 
bu məhsullarla təmin etməyə imkan vermir». Buna ancaq Ģəxsiyyətin patologiyası, 
simasızlaĢması demək olar. DüĢüncəsi ancaq və ancaq torpaq, ərazi qəsbkarlığının 
üzərində  cəmləĢən  sayıqlamadan  riĢələnir.  Qabıqaltı  diqqət  pozuntusu  ixtiyari  və 
qeyri-ixtiyari Ģəkildə Z.Balayanın öz məqsədinə nail olması üçün canfəĢanlıq edir. 
Gah  Ġrəvana  qaçıb  azərbaycanlıların  bölgələr  üzrə  Ermənistandan  qovulmağını 
təĢkil  edir,  gah  da  Dağlıq  Qarabağda  öz  adıyla  hallanan  «Zorik»,  «Amaras»  adlı 
daĢnak terror qruplarının törətdiyi qətliam və təxribatlarda bilavasitə iĢtirak edirdi. 
Qarabağın və ətraf rayonların Ermənistana qatılması yollarını açıqlayıb göstərirdi. 
Hər  qarıĢ  torpağın  qəsb  edilməsi  uğrunda  silah  iĢlətməyin,  qan  tökməyin 
vacibliyindən  bəhs  edirdi.  Bütün  bunlar  Zori  Balayanda  psixi  tamlığın 
parçalanmasına  dəlalət  edən  əlamətlər  deyilmi?!  ġizofreniyanın  kliniki 
təzahürlərinə, psixopatoloji  əlamətlərinə  Z.Balayanın qavrama, təfəkkür, emosiya, 
iradə,  meyil  sferalarında  da  rast  gəlinir  və  özünü  təsdiq  edir.  Ondakı  isterik 
dayanıqlığı,  stabil  patoloji  hal  onu  mənəvi  havalanma  həddinə  çatdırır.  DaĢnak 
manqurtunda təfəkkür pozuntusu baĢ verir, heyvani mənĢəyindən irəli gələn vəhĢi 
təbiəti özünü qabardır.  Heyvaniliklə qeyri-insanilik çapalamaları ucbatından onda 
dava-dalaĢ  salmaq,  baĢqalarını  təhqir  etmək,  böhtan  atmaq,  fitnəkarlıq  hərəkətləri 
zəncirvarı  davam  edir.  Zori  Balayan  deyir:  «Bir  daha  ölkədə  Qarabağ  faciəsinin 
təkrar olunmaması üçün təcili surətdə SSRĠ Ali Sovetinin və Ermənistan SSR Ali 
Sovetinin  himayəsi  altında  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  ermənilərin  və 
rusların genosidinin təĢkilatçılarını  mühakimə  etmək lazımdır». Gah da  SSRĠ  Ali 
Sovetinin yüksək mötəbər kürsüsündən Dağlıq Qarabağda vətəndaĢ müharibəsinin 
baĢlandığını  elan  edir.  Ġki  qulağı  baĢına  ağırlıq  edir.  Utanıb-qızarmadan  fikrinə 
düĢən  ixtiyari  sayıqlamanı  dilinə  gətirir.  Çəpərdibi  söhbətləri  ilə  ali  tribunadakı 
çıxıĢına fərq qoymur. 
Zori Balayan deyir: «Biz 70 ildir haqsızlıq oyununda iĢtirak edirik. Biz zəbt 
olunmuĢ xırdaca  adada  yaĢayırıq». Ruslara  da  ağız  atır. Halbuki  Zori Balayan və 
onun  kimi  düĢünən  daĢnak  manqurtları  yaxĢı  bilirlər  ki,  SSRĠ-də  yaĢayan  bütün 
xalqların,  ermənilərdən  baĢqa  Rusiyanı,  rusları  və  ya  SSRĠ-ni  günahlandırmağa 
haqları vardır. Çünki bu günədək qazandıqları bütün uğurlara görə ermənilər ancaq 
və  ancaq  ruslara,  çar  və  sovet  Rusiyasına  borcludular.  Hələ  XIX  əsr  erməni 
müəllifi  Xaçatur  Abovyan  «Ermənistan  yaraları»nın  sağalmasının  baĢlanğıcını 
Zaqafqaziyada rus hakimiyyətinin qurulması ilə bağlayırdı. Daim imperiya siyasəti 
güdən  və  yeridən  Rusiya  son  200  ildə  erməniləri  Qafqaza  köçürüb.  Azərbaycan 
torpaqlarında  erməni  dövləti  yaradıb.  SSRĠ-də  heç  bir  xalqın  həm  respublikası, 
həm  də  baĢqa  respublikanın  ərazisində  muxtariyyəti  olmadığı  halda,  Azərbaycan 
torpaqları  hesabına  onlara  Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti  yaradıb. SSRĠ-də  heç 
bir  xalq  ermənilər  qədər  xaricdə  yaĢayan  soydaĢları  ilə  əlaqə  saxlaya  bilməyib. 
1930-cu ildə dünya erməni katolikosluğu  yaradılanda və  yaxud ateist  Azərbaycan 
SSR-də  məscidlər,  pirlər,  inam  ocaqları  uçurulub  dağıdılanda,  təhqir  olunanda 
ateist  sovet  kommunist  rejiminin  himayəsi  altında  və  Stalinin  razılığı  ilə  onun 

---

30 
 
mərkəzi  Üçmüəzzin  kilsəsi  seçilib.  Bu  gün  Zori  Balayan,  Silva  Kaputikyan 
kimilərini  də  məhz  qısqırdan,  qorxma,  qoçağım,  deyən  də  elə  Rusiyanın  özüdür, 
onun  hakim  dairələridir.  Hətta  bu  qısqırtı  elə  bir  həddə  çatdırılmıĢdır  ki,  daĢnak 
manqurtlarında  ruhi  pozuntular  onların  simasında  anlaqsız  hal  Ģəklində 
stabilləĢmiĢdir.  Özünə  qarĢı  tənqidin  olmaması,  hərəkətlərinə  nəzarət  edə 
bilməmələri  kütləviləĢmiĢdir.  Yalan,  yanlıĢ,  düzgün  olmayan,  ĢiĢirdilmiĢ 
məlumatlar  vermək,  hadisələrin  vaxtının,  məkanının,  tarixinin  təhrif  edilməsi 
daĢnak  manqurtlarının  adi  davranıĢ  normasına  çevrilmiĢdir.  Beyinlərdə  yalançı 
yaddaĢ  oyuğu  özünə  yer  etmiĢdir.  DaĢnak  manqurtlarında  özünüböyütmə, 
özünüöymə sayıqlamaları həddini aĢmıĢdır. Onlar özlərini həddindən artıq qədim, 
böyük, qeyri-adi istedada malik bir millətə mənsub olduqlarını aləmə car çəkirlər. 
Olduqca dövlətli,  güclü, bilikli,  flaqman, nadir xalq olduqlarını söyləyirlər, güclü 
isteroit  qıcıqlarının  təsiri  altından  çıxa  bilmirlər.  Ġxtisasca  arxitektor  olan  daĢnak 
manqurtu Mkrtıçyan yazır ki, guya Azıx mağarasında olmuĢ və orada daĢ heykəllər 
(olmayan Ģey) görmüĢdür. Yazısına daha bir uydurma fikir də əlavə edir ki, guya 
«Azıx»  erməni  sözü  olub  mənası  «üzüm»  deməkdir.  Daha  bir  eyforiyadan  dəm 
qılır:  «Ermənilər  Avropa  xristian  arxitekturasının  əsasını  qoymuĢlar».  Ġnduksiya 
olunmuĢ hal, əlamətlər hər bir daĢnak manqurtunu öz təsiri altında saxlayır. Xələf 
daĢnak  ünsürü  sələf  daĢnak  manqurtunun  bütün  əlamətlərini  özündə  əks  etdirir, 
daha  doğrusu, təkrarlayır. Ġnduksiyaedilmə  psixozu qadın daĢnaklarda  daha  geniĢ 
yayılmıĢ  formadı.  DaĢnak  manqurtu  yazıçı  Marietta  ġaginyanın  iddiasınca, 
«ermənilər  xristian  sivilizasiyasının  varisləri»dir.  O,  hələ  1946-cı  ildə  Cənubi 
Qafqaz  səfərindən  sonra  riqqətə  gələrək  yol  qeydlərində  iĢarəylə,  daĢnak 
sayıqlaması  ilə  gül  vururdu  ki,  Xankəndinin  adının  dəyiĢdirilib  Stepanakert 
qoyulması, burada yaradılan ideal Ģərait hələ azdır, kifayət deyil, fürsət düĢən kimi 
Zəngəzuradək  əraziləri  ələ  keçirmək,  Ermənistanla  birləĢdirmək  gərəkdir.  DaĢnak 
manqurtu xanım Emma Xanzadyan isə 1967-ci ildə Ġrəvanda çap etdirdiyi  «Dağlıq  
Ermənistanın    mədəniyyəti»  kitabında  göstərir  ki,  Ermənistanın  ərazisi  eramızdan 
əvvəl  3-cü  minillikdə  300  min  km
2
  olub.  Ümumiyyətlə,  sayıqlama  daĢnak 
manqurtlarında  irsi  xəstəlik  halına  keçir.  Emma  xanımla  razılaĢmayan,  onun 
ĢiĢirtməsindən  ürəklərini  soyuda  bilməyən  digər  daĢnak  manqurtları, 
coğrafiyaĢünas-alimlər  -  Qriqor  Avakyan  və  Andronik  Bağdasaryan  «Ermənistan 
SSR  coğrafiyası»  dərsliyində  Ermənistan  ərazisinin  300  min  deyil,  400  min  km
2
 
olduğunu  yazırlar.  DaĢnak  manqurtu  Bakur  Karapetyan  isə  1985-ci  ildə  Ġrəvanda 
nəĢr olunan «Sovetakan qrakametyun» jurnalının 9-cu sayındakı «Raffinin izi ilə» 
məqaləsində  baĢından  yekə  qələtlər  qırır.  Azərbaycanlıları  qəsbkar  türk,  qaraçı 
tayfa  adlandırır.  (Qəsbkar  hara,  qaraçı  hara?)  Muğan  düzü  guya  Muxan  adlı  bir 
erməniyə  məxsus  olub.  Guya  Kəlbəcərin  əsl  adı  Karvacardır.  Erməni  dilində 
daĢsatan  deməkdir,  yazır.  Onun  sayıqlamasına  görə  Ermənistanın  sərhədi 
Azərbaycanla  Gürcüstan  sərhədində  Kürün  hər  iki  tayını  birləĢdirən  «Qırmızı 
körpüdən»  baĢlayaraq  Kürün  qərb  sahili  boyunca  Arazla  qovuĢduğu  Sabirabada 

---

31 
 
qədər enir. Oradan isə Araz boyunca indiki Ermənistana qədər qalxır və elan edir 
ki,  bütün  bu  yerlər  Ermənistanındır.  Bilmədiyi  «bildiklərini»  Ģüur  altına  atan  və 
Ģüurla  idarə  olunmayan  bu  cızmaqaraçı  fikirləri  ilə  birgə  Ģüurun  qaranlıq,  dərin 
qatına  yuvarlanır.  Bu  qaranlıq  cəhənnəm,  isteriya  dünyasında  ayıb,  pis,  ağrılı  və 
cılız  hisslərlə,  istəklərlə  baĢ-baĢa  qalır.  B.Karapetyan  kimi  konstitusional 
sarsaqların boy sırasını eninə-boyuna artırmaq olar. 
Təqib  sayıqlaması  daĢnak  manqurtlarında  özünü  ən  qabarıq  və  açıq-aĢkar 
Ģəkildə göstərən özünəməxsus daĢnak isteriyasıdır. Təqib sferasına salınan erməni 
cəmiyyətində  türk  düĢmənçiliyi  elə  bir  həddə  çatdırılıb  ki,  guya  bu  düĢmənçilik 
erməni  xalqının,  erməni  millətinin  birliyi  deməkdir.  Ġxtiyarı  erməni  elementi 
tərəfindən  (daĢnak  manqurtu  olmadan  belə)  qavranılan,  süni  yaradılan  türk 
düĢmənçiliyi  və  ya  uydurma  «erməni  soyqırımı»  ona  sanki  məcburi,  iradəsindən 
asılı olmadan təlqin olunan hadisədir. Ona təlqin olunur ki, türk sənin düĢmənindir. 
Türk  səni  təqib  edir.  Beyinə  doldurulan  bu  təlqin  sayıqlaması  təkcə  daĢnak 
manqurtlarında deyil, bütün erməni cəmiyyətində emosional kütlük yaradır. Ayrı-
ayrı  fərdlərdə  Ģəxsiyyətin  enməsi  hadisəsi  baĢ  verir,  element  öz  emosionallığını 
itirir.  Belə  bir  elementin  bariz  nümunəsi  yuxarıda  tez-tez  adını  hallandırdığımız 
təqib  sayıqlaması  ilə  özünü  siyasi  sərsəm  kimi  ortaya  atan,  siyasi  əxlaqsızlığın 
mücəssəməsi kimi xarakterizə olunan Zori Balayanla silahdaĢı Silva Kaputikyanın 
özü ola bilər. Z.Balayana rəğmən bu tip daĢnak manqurtları haqqında orta fikir də 
yürütmək  olar.  Onlar  türk  qonĢularına  normal  hissiyyatlarını  itirmiĢlər.  Türklərə 
qarĢı  soyuqqanlıdılar,  biganə  münasibət  göstərirlər.  Daxilən  isə  onlarda  türklərə 
qarĢı  qəzəb,  kin,  nifrət,  dözümsüzlük  kimi  hisslər  meydana  çıxır.  Bu  hisslərə 
qapılmıĢ  daĢnak  qadınları  daha  qabarıq  Ģəkildə  özlərini  gülünc  halda  aparırlar. 
Ġfrata  varırlar.  Deməzsən,  hətta  humoral  immunitetlərdə  belə,  türklərə  qarĢı 
əzalarında gedən mübarizədən, özlərindən asılı olmayaraq bu mübarizələrdə iĢtirak 
etmələrindən danıĢırlar. Silva Kaputikyan və bu tip daĢnak qadınları yalanı həqiqət 
kimi  qəbul  edir  və  yalan  haqqında  həqiqət  kimi  danıĢırlar.  Zori  Balayan  Sovet 
hökumətinin mövcudluğu dövründə belə, 22 noyabr 1988-ci ildə Ġrəvanda keçirilən 
respublika  fəallarının  toplantısında  açıq-aĢkar  soydaĢlarını  Azərbaycan  türklərini 
Ermənistandan  kütləvi  Ģəkildə  çıxarmağa  çağırır.  Ürəyi  soyumaq  bilmir.  Bir 
toplantıda  dörd  dəfə  tribunaya  qalxır.  QaraqıĢqırıq  edir,  haray-həĢir  salır,  Ģivən 
qoparır. Nəhayət, istəyinə nail olur. Bütün toplantı iĢtirakçıları daĢnak manqurtuna 
çevrilir.  TəhtəlĢüur  -  Ģüursuzluq  halına  keçir.  Seksual  meyillərinin  təzahürü  kimi 
Ģüurdan  kənar  sferada  təlqinə  meyillik  artır.  Yırtıcılıq  kimi  heyvani  hisslərin 
oyanıĢı  fəallaĢır.  Məhvetmə,  dağıtma  instinktlərindən  faydalanırlar.  Qadağan 
olunanları  pozmaq,  buna  nail  olmaq  daĢnak  manqurtlarına  xüsusi  ləzzət  verir. 
Nəhayət,  25  noyabr  1988-ci  il  tarixdə  Ermənistan  KP  MK-sı  qərara  alır  ki, 
«Qarabağ» təĢkilatının iĢtirakı ilə respublika 5 dekabr 1988-ci ilədək Azərbaycan 
türkündən tam təmizlənsin. 

---

32 
 
DaĢnak  manqurtları  ixtiyari  erməni  elementində  türk  simasında,  türk 
mənsubiyyətində    məharətlə    dəhĢətli    və    barıĢmaz    düĢmən    obrazı  yaratmıĢlar. 
Hər bir erməni elementinə türkə qarĢı anadangəlmə kin və qəzəb, hədsiz nifrət hissi 
aĢılamıĢlar.  Dünyanı  çulğamıĢ  daĢnakların  təbliğat  maĢını  bu  sahədə  iĢini  elə 
qurmuĢdur ki, nəinki hər bir erməni elementini, hətta dünya insanının özünü belə, 
ruhi  karlıq  və  ruhi  korluq  girdabına  yuvarlaya  bilmiĢlər.  Tərəqqipərvər  insanlar 
belə,  erməni  yalanına,  saxtakarlığına,  riyasına,  məkr  və  hiyləsinə,  ikiüzlülüyünə 
inanmıĢlar.  Guya  həmiĢə  özgəsinin  torpağında  gözü  olan,  öldürən,  çapıb-talayan, 
təcavüzkar,  günahsız,  dinc,  əliyalın  insanları  qanına  qəltan  edən  millət  türk  olub, 
öldürülən, təcavüzə məruz qalan, daim qonĢularını sülhə, barıĢığa səsləyən, əzilən 
isə erməni xalqıdır. Hələ də Avropa, Qərb dünyası  «əzabkeĢ» erməni xalqının acı 
taleyi  üçün  göz  yaĢı  axıdır.  DaĢnak  manqurtlarında  daha  bir  daĢnak  isteriyası, 
ikinci  cəhət  -  Ģəxsiyyət  anomaliyaları  özünü  qabarıq  Ģəkildə  göstərir.  Belə 
Ģəxsiyyət  pozuntusu  antisosial  daĢnak  psixopatlarının,  isteriklərinin  həm  özlərini, 
həm  də  onları  əhatə  edən  adamların  Ģəxsiyyət  enmələrinə  səbəb  olan 
xasiyyətlərinin  disharmoniyasında  gündəlikdə  rast  gəlinən  haldır.  Bu  kimi  hallar 
daĢnak  manqurtlarının  bicliyi  deyil,  eybəcərlikləridir.  Bu  eybəcərlik  bəzən 
dələduzluq kimi də qiymətləndirilə bilər. DaĢnak manqurtu və ya erməni dələduzu 
Arkadi  Manuçarov  Xankəndində  keçirilən  mitinq  zamanı  kütlə  qarĢısında  bəyan 
edir ki, əgər sözüm doğru olmasa, özümü həmən bu Lenin meydanında asacağam. 
Manuçarovun nə sözü doğru olur, nə də özünü asır. DaĢnak manqurtlarının baĢqa 
bir eybəcərlikləri də, daha doğrusu, bir tülkülüyü də törətdikləri cinayətin izini tez 
bir  zamanda  itirmək  bacarığındadır.  Buna  imkan  yoxsa,  onlar  ən  azı  isti-isti  izi 
yayındırmaq,  dolaĢığa  salmaq,  vaxt  qazanmaq  üçün  cinayət  hadisələrinin  törəmə 
səbəblərini Ģübhə altına aldırmağı bacarırlar. Bu qəbildən yüzlərlə, minlərlə faktlar 
göstərmək  olar  ki,  daĢnak  manqurtları  bir  tərəfdən  təxribatlar  törədib  öz 
günahlarını  Azərbaycan  türklərinin  üstə  atır,  o  biri  tərəfdən  də  qələmə  sarılıb 
havadarlarından, himayəçilərindən imdad, kömək istəyirlər. 
DaĢnak  ideyası  qanına,  iliyinə  iĢləmiĢ  hər  bir  erməni  elementi  psixoz 
pasiyentidir. ĠĢi aĢır, yarınacaq, yaltaqlanacaq, yalmanacaq, gücü düĢənə isə tamam 
baĢqa səmtdən yanaĢacaqdır. Yuxarıdan aĢağı baxacaq, özünü diĢli göstərəcək və 
əlaltındakını  gözümçıxdıya  salacaqdır.  Göz  gördüyündən  söz  açar.  BMT-nin 
səlahiyyətli  nümayəndəsinin  Xankəndinə  səfərini  yaxĢı  xatırlayıram.  Televizorun 
ekranı  qarĢısında  oturub  ORT-nin  xəbərlər  proqramına  baxırdım.  Birdən  onu 
gördüm  ki,  vilayətin  inzibati  binasının  qapı  meydançasında  irigövdəli,  boynu 
qalstuklu  erməni  məmuru  boyu  boyundan  balaca,  çəkisi  çəkisindən  aĢağı  olan 
Sayrus Vensin qabağında asfalta çökdü. Dizlərini yerə qoyub yaltaqcasına qonağın 
ayaqları  üstə  əyildi.  Cənab  Vensin  ayaqqabılarının  açılmıĢ  bağlarını  bir  xadimə 
ədasıyla dartıĢdırdı. Ġlmək keçirib dikəldi.  
Habelə  III  halda  daĢnak  isteriyası  daĢnak  manqurtlarında  sinir  sisteminin 
funksional  pozuntuları,  daha  doğrusu,  nevrotik  sindromun  yaĢantısı  olaraq  ruhi 

---

33 
 
tarazlığın  olmamasında  özünü  göstərir.  Polyar  xarakterlər,  yəni  bir-birinə  əks 
qütblər,  əks  tərəflər  bir-birlərini  üstələyir.  Mülayimlik,  təbəssüm,  zarafat  və 
xeyirxahlıq gərginliklə, əsəbiliklə, kəmhövsələliklə, bədxahlıqla əvəz olunur. Hətta 
daxili orqanların özündə belə, xoĢagəlməz duyğular baĢ qaldırır. DaĢnak isteriyası 
pasiyentdə  son  həddə  çatır.  Nəticədə  daĢnak  manqurtları  ağlını  itirir,  vəhĢiləĢib 
yırtıcıya  dönürlər.  Yeri  gələndə  soydaĢını  belə  parçalayıb  məhv  edirlər.  Qarabağ 
hadisələrinin  qızğın  çağlarında  daĢnak  ideoloqları  Ermənistan  ictimaiyyətinə  belə 
bir Ģüar əxz etdirmiĢdilər: «Qarabağ bizim, Qarabağ erməniləri sizin olsun!» Bu nə 
demək  idi?!  Məgər  bu  mesajın  açması  Qarabağı  bizə  verin,  Qarabağ  ermənilərini 
sizə  qurban  veririk  -  demək  deyildimi?!  Dünya  ermənilərinin  katolikosu  Vazgen 
isə  Ġrəvanın  Teatr  meydanında  deyirdi  ki,  üç  milyon  ermənini  qurban  verməyə 
hazırıq, təki Qarabağ Ermənistana verilsin. Silva Kaputikyan isə vəhĢi, diĢi vaĢaq 
kimi  Teatr  meydanında  qıvrılıb  açılırdı.  Ağzı  köpüklənə-köpüklənə  öz 
həmtayfalarına  davakarlıq,  barıĢmazlıq  hissləri  aĢılayırdı:  «Lazım  gəlsə  Qarabağ 
üçün  hamımız  öləcəyik»  -  deyə  bağırırdı.  BaĢqa  bir  xarakterik  hadisəyə  diqqət 
yetirək:  deyirlər  ki,  1989-cu  ildə  Azərbaycandan  Ermənistana  köçmüĢ  iki  qardaĢ 
kolxozda  traktorçu  iĢləyirmiĢlər.  Tarlada  iĢ  zamanı  onlardan  biri  Azərbaycan 
dilində  mahnı  oxuduğu  üçün  daĢnak  manqurtu  tərəfindən  möhkəm  döyülür. 
QardaĢı  köməyinə  çatıb  deyəndə  -  «Siz  vəhĢisiniz,  biz  Azərbaycanda  heç  də  pis 
yaĢamırıq.  Nahaqdan  torpaq  davası  qaldırıb  bizi  yurd-yuvamızdan  didərgin 
saldınız.  Bəyəm  bilmirsiniz  ki,  Qarabağ  Azərbaycan  torpağıdır?  Axı,  kim  öz 
doğma  torpağını  sizə  verər?»  Bu  sözlərdən  sonra  daĢnak  manqurtları  «Ģurdvadz 
hay»  (dönmüĢ  erməni)  deyə-deyə  onu  döyüb  öldürürlər.  Bu  da  daĢnak 
manqurtlarının,  daha  doğrusu,  daĢnak  psixopatlarının  sonucda  ciddi  təfəkkür 
pozuntusuna  məruz  qalmasının  bir  timsalıdır.  Təfəkkür  pozuntusu  daĢnak 
manqurtunu qatil həddinə gətirib çıxarır və demək olar ki, o, artıq potensial daĢnak 
terrorçusuna  çevrilmiĢdir.  Eqoistlik  və  baĢqalarının  fikri  ilə  razılaĢmamaq 
psixologiyası  onların  görüĢ  dairəsini  insani  keyfiyyətlər  çərçivəsindən  kənara 
çıxarır.  Xəyalən  qurduqları  məhdud  dairə  içərisində  fırlanırlar.  BaĢqalarının 
fikirlərini daima inkar edir, tənqidi fikirləri rədd edirlər. Onlar üçün bir həqiqət var 
-  yalnız  özlərinin  fikirləri  mövcuddur.  Daha  doğrusu,  «türk  düĢmənçiliyi»  yaĢam 
fəlsəfəsi,  həyat  devizləridir.  Kim  «türk  düĢmənçiliyini»  qəbul    etmirsə,  bununla 
razılaĢmırsa,    onları  yabançı  və  düĢmən  kimi  qəbul  edirlər.  Bu  tip  Ģəxsiyyət 
pozuntusu  olan  daĢnak  manqurtları  olduqca  qəddardılar.  Öz  məqsədlərinə  çatmaq 
üçün  ölüm-dirim  mübarizəsi  aparmağa  qadirdilər.  UĢaqlıq  çağlarından,  daha 
doğrusu,  doğulduğu  gündən  antitürk  ruhunda  tərbiyə  olunan  erməni  elementləri  
qazanmıĢ olduqları Ģəxsiyyət pozuntularıyla  özlərini manqurtlaĢdırırlar. Mübahisə 
edən Ģəxsin düzgün olduğunu baĢa düĢsə də, öz səhv  fikrindən  əl çəkmir, düzgün 
olduğunu müxtəlif yollarla qeyri-səmimi Ģəkildə olsa da isbat etməyə çalıĢır. Silva 
Kaputikyanın məntiqinə baxın: «türk özü lənətlənməlidir, amma sözləri doğrudur» 
-  deyir.  Ġstər  Silva  Kaputikyanın,  istərsə  də  Zori  Balayanın  manqurtluğu  özünü 

---

34 
 
inkar, antisosial, cəmiyyətə zidd gedən Ģəxsiyyət pozuntusu tipində göstərir. Bu tip 
daĢnak  manqurtlarında  türk  olana  adi  insani  münasibətin  olmaması  belələrini  ən 
qəddar  hərəkətlərdən  belə  çəkindirmir.  Türk  nəfərinə  əzab-əziyyət  vermək,  onun 
Ģəxsiyyətini  alçaltmaq,  ona  qarĢı  sərt  hərəkətlərə  əl  atmaq,  düĢmən  mövqedə 
durmaq bunlar üçün qəbul edilən adi haldır. Bununla yanaĢı, bir çox hallarda belə, 
adamlar özlərini kimlərə qarĢısa qayğıkeĢ, tərifəlayiq adam kimi təqdim etməyi də 
bacarırlar.  Onların  bu  eybəcərliklərinə  inanan  insanlar  yanıldıqlarını  hiss  etdikcə 
peĢmançılıq çəkirlər. Bu tip  daĢnak  manqurtları türk olana  əzab verməkdən zövq 
alırlar.  Bu,  daĢnak  sadizminin  ən  iyrənc  formasında  özünü  büruzə  verir.  Heç  cür 
inana bilmirsən  ki, ilk ixtisas  peĢəsi həkim olan, jurnalist kimi  fəaliyyət göstərən, 
sonra  isə  özünü  yaradıcı  Ģəxs  kimi  göstərərək  əlinə  qələm  alan  bir  tip  daĢnak 
manqurtu  Zori  Balayan  türk  fobiyası  fonunda  heyvani  iĢlərlə  yaĢayaraq  öz 
vəhĢanəliyini  yazılarında  belə  təsdiqləyəcəkdir.  O,  1996-cı  ildə  nəĢr  etdirdiyi 
«Ruhumuzun    canlanması»  adlı  kitabında  hansı  rəzilliklə  keçirdiyi  hissləri  təsvir 
edir.  Xocalıda  əsir  düĢən  13  yaĢlı  türk  uĢağının  qatili  olmasından  necə  də 
rahatlanır:  «13  yaĢında  türk  uĢağının  baĢından,  sinəsindən  və  qarnından  dərisini 
soydum.  Saata  baxdım,  türk  uĢağı  7  dəqiqə  sonra  qan  itirərək  öldü.  Ġlk  sənətim 
həkimlik  olduğuna  görə  humanist  idim.  Ona  görə  də  türk  uĢağına  etdiyim  bu 
əməllərə  görə  də  özümü  xoĢbəxt  saymadım.  Amma  ruhum  xalqımın  bir  faizinin 
qisasını aldığı üçün sevincdən qürurlanırdı. Dostum Xaçatur daha sonra ölmüĢ türk 
uĢağının cəsədini  hissə-hissə  doğradı və  onu türklə  eyni kökdən olan itlərə  atdı». 
Hətta  vəhĢi,  yırtıcı  heyvanlar  quduzluq  infeksiyasına  tutulduqda  belə,  öz 
həmcinslərinə Zori Balayan və onun dostu Xaçatur kimi münasibət bəsləmir. Ağız 
almırlar.  Belə  çıxır  ki,  Z.Balayana  görə  bədii  yaradıcılığa  keçməsi,  onu 
vəhĢiləĢdirən  peĢə  olub.  Əslində  Zori  Balayan,  dostu  Xaçatur  kimi  daĢnak 
psixopatlarının  vəhĢanə  hərəkətlərə  yol  vermələri  onların  disforiya  tutmasında 
deyil,  türk  düĢmənçiliyi  fikri  ilə  nəfəs  almalarından  doğur.  DaĢnak 
manqurtlarındakı  bu  tulma  hallarını  -  yəni  oyanıqlıq  halını  onların  nəfəsləri 
ağızlarından çıxanadək yaĢadacaqları məlum məsələdir. 
DaĢnak  terrorçularının  hər  biri  məhz  daĢnak  sadizminə  tutulmuĢ  daĢnak 
manqurtlarıdır.  DaĢnak  terror  qruplarının  rəhbərlərindən  polkovniklər  -  Vaçik 
Mirzəyan,  Movses  Hakopyan  və  Vaçaqan  Ayriyan  Xocalı  əhalisinin  məhv 
edilməsində xüsusi həzzalma hisslərini ayrı-ayrı qəddarlıq üsullarını tətbiq etməklə 
yerinə  yetirməklərindən  qürurla  danıĢırlar.  M.Hakopyan  əsir  və  girovların 
güllələnməsi, cəsədlərdən körpü düzəldərək tabeliyindəki  terrorçuların  meyitlərin   
üstündən  adlaması  iĢini  təĢkil  etməyindən  «zövq»  almıĢdır.  V.Mirzoyan  isə 
Xocalıda  qadın  və  qızların  yandırılaraq  məhv  edilməsi  əməliyyatını  həyata 
keçirməsini  qələbə  bayramı  kimi  qeyd  etmiĢdir.  Üçüncü  daĢnak  terrorçusu 
polkovnik V.Ayriyan əsir düĢmüĢ 8-9 yaĢlı on bir nəfər Xocalı uĢağını qolları üstə 
fırladaraq tankların altına atmasını həyatının sevincli anlarından biri hesab etmiĢdi. 
DaĢnak  terror  qruplarının  manqurt  psixopatları  bir  gecədə  7  minlik  Ģəhəri  ətraf 

---

35 
 
aləmdən  təcrid  etməklə  kifayətlənməmiĢ,  həmin  gecə  Ģəhərdən  canını  salamat 
qurtaran əhalinin üç gün qarlı-Ģaxtalı günlərdə dağda, yamacda yanlarına sürəkçilər 
salıb  meĢədə  ov  kimi  hərləyib  ovlamaqdan,  ələ  diri  keçənləri  amansızlıqlarla, 
iĢgəncə  verə-verə  qətlə  yetirməkdən  xüsusi  ləzzət  almıĢlar.  Gecələr  isə  soyuq 
səmanı  iĢıqlandıran  fiĢənglərdən  istifadə  edərək  qaranlıqda  gizlənməyə  çalıĢan 
qaçqınlara belə aman verməmiĢlər. Ayrı-ayrı daĢnak manqurtlarının əməllərindəki 
psixi daĢnak sadizmi sindromundan çoxsaylı misallar göstərmək və yetərincə adlar 
sadalamaq  olar.  Bu  gün  daĢnak  sadizminin,  hətta  fizioloji  mahiyyətindən,  bir 
sindrom  kimi  onun  psixopat  törədicisi  olmasından,  səbəb  və  nəticələrindən 
danıĢmaqla  məsələ  bitmir.  QarĢıya  qoymaq  istədiyim  məqsəd  tamam  baĢqadır. 
Söhbət  daĢnak  sadizmi  sindromunu,  onun  əlamətlərini  aradan  qaldırmaqdan  və 
buna  cəhddən  getməlidir.  Daha  doğrusu,  daĢnak  psixopatını  əhatə  edən  mühitin 
sağlamlaĢdırılmasından,  xəstəlik  törədən  amillərin  aradan  qaldırılmasına 
yönəldilən müalicə metodlarından getməlidir. DaĢnak manqurtlarının normal həyat 
fəaliyyətinə qaytarılmasının mümkünlüyündən söz açmaq lazımdır. Bu gün daĢnak 
manqurtlarının  daĢnak  sadizmi  sindromuna  yoluxmalarının  qanunauyğunluğunu 
müəyyən etmək üçün, əlbəttə, epidemioloji tədqiqata ciddi ehtiyac vardır. Beyinin 
inkiĢaf  anomaliyasından  tutmuĢ  üzvi  qalıq  əlamətlərini  əks  etdirən 
dəyiĢikliklərədək  klinik diaqnostika,  sözsüz  ki, ixtiyari daĢnak  manqurtu üzərində 
aparılmalıdır.  Ümumi  tədqiqat  üsulları  iĢlənib  hazırlanmalıdır.  Ötən  yüzillik 
ərzində  xoĢagəlməz  bir  hal  müĢahidə  olunmuĢdur  ki,  cinayət  əməlləri  türk 
insanının qətliylə tamamlanan, hətta qeyri-millətin ölümüylə də nəticələnən terror 
aktı  törətmiĢ  daĢnak  terrorçularının  ruhi-əsəb  xəstəsi  kimi  ruhi  xəstəxanalarda 
yerləĢdirilməsi, bu ad altında məcburi müalicəyə cəlb edilməsi, oradan isə azadlığa 
buraxılması  praktikası  geniĢ  yayılmıĢdır.  Bu  isə  daĢnak  terrorçusuna  psixiatriya 
yardımı göstərmək deyil,  onu  yeni  terror aktları törətməsinə  ruhlandırmaq, təkrar 
cinayət  meydanına  buraxılmasına  Ģərait  yaratmaq  məqsədi  güdmüĢdür.  Bu  sayaq 
tədbirlərin görülməsi bir qayda olaraq daĢnak terrorçularının törətdiklərindən daha 
dərin  və  qatı  Ģəkildə  törədə  biləcəkləri    hüquqa  zidd  əməllərinin  seriyasını  artırır. 
Bu  isə  terrora  məruz  qalan  tərəfin  beynində  bəri  baĢdan  daĢnaklara  qarĢı 
sterilizasiya - potensial düĢmənin məhv edilməsi zərurətini doğurur. Hər bir daĢnak 
manqurtu psixopatdır. Deməli, ixtiyari daĢnak elementinin cinayət törətmədən öncə 
anlaqlığının  təyin  edilməsinə,  ekspertizadan  keçirilməsinə,  xəstəliyin  diaqnozuna, 
xəstəliyin gediĢi formasına, Ģəxsiyyət dəyiĢikliyinə diqqət yetirilməsi zəruridir. Bu 
səbəbdən DaĢnaksutyun partiyasının hər bir üzvünün bəri  baĢdan  məcburi  surətdə 
psixoterapiya  müalicəsinə  cəlb  edilməsi  günümüzün  tələbidir.  Bu  zaman 
müalicədən  sonra  bu  əlamətlərin  yox  olması,  məcburi  müalicənin  nəticəsi  olaraq 
xoĢxassəli  gediĢi  daĢnak  manqurtunun  ictimaiyyət  arasına  buraxılmasına  təminat 
verə  bilər.  DaĢnak  manqurtlarının  cinayət  əməlləri  törətdikdən  sonra  məhkəmə 
qərarı  ilə  psixiatriya  xəstəxanalarına  müalicəyə  göndərilməsi  yolverilməzdir. 
Əksinə, bu yolla azadlığa buraxma terrorçuda türk düĢmənçiliyi zəminində heyvani 

---

36 
 
ehtiraslarının  daha  da  Ģiddətləndirilməsinə  yol  açır.  Ona  görə  də  ictimai 
təhlükəlilikləri  nəzərə  alınaraq  hər  bir  daĢnak  ünsürünün  reabilitasiyası  hökmən 
cinayət törətmədən öncə ciddi və gücləndirilmiĢ və ya təhlükəlilik dərəcəsi nəzərə 
alınaraq  adi  rejimli  psixiatriya  xəstəxanalarında  məcburi  müalicə  kurslarına  cəlb 
olunmalıdır.  Onların  beynindən  «türk  düĢmənçiliyi»  fikri  qaĢınıb  çıxarılanadək 
müalicəsi  davam  etdirilməlidir.  Yalnız  müalicə  lazımi  effekt  verdikdən  sonra 
daĢnak ünsürünü xəstəxanadan evə yazmaq olar. 
Zori Balayan, Silva Kaputikyan kimi daĢnak psixopatlarının, daha doğrusu, 
qanı  zəhərlənmiĢlərin  isə  məncə  ən  yaxĢı  müalicə  üsulları  bəri  baĢdan  onlara 
qanköçürmə  müalicəsinin  tətbiq  edilməsi,  bu  da  effekt  verməzsə,  ömürlük  güclü 
rejimli  psixiatriya  xəstəxanalarında  yerləĢdirilməsi  ən  düzgün  yol  ola  bilər.  Türk 
düĢmənçiliyini Ģüurun dərin,  qaranlıq qatlarına  atan bu  kimi daĢnakların  manqurt 
ziyalıları pis əməlləriylə «erməni soyqırımı» əfsanəsini erməni xalqının yaddaĢına 
yeritməklə faciə Ģəklinə salır, onu unutmağa qoymur. Bu da erməni xalqını daĢnak 
sadizmi  sindromu  ilə  yoluxmağa  düçar  edir.  Humanizm  və  Ģəxsiyyətə  hörmət 
prinsipini  xalqın  yaddaĢından  çıxarılmasına  xidmət  edir.  Ġnsan  sərrafları  paxıl, 
xəbərçi,  xəsis,  xəbis,  qorxaq,  qəlbiqara,  qanı  natəmiz,  nankor  kimi  ifadələrlə  bu 
kimi ümumi xarakterik xüsusiyyətlərə  malik bir xalq kimi erməni xalqını, erməni 
millətini  dünya  ictimaiyyətinə  təqdim  edirlər.  Bizsə  psixi  oyanma  halında  olan 
daĢnak manqurtunu Ģeytan cildinə girmiĢ erməni Ģəklində görürük. Ona görə də biz 
ermənilərə  pula  satılan  qərbsayaq  «Allahın  seçilmiĢ  bəndələri»  kimi  yox,  Allahın 
qəzəbinə  düçar  olmuĢları  kimi  baxırıq.  Qəti  Ģəkildə  söyləmək  olar  ki,  daĢnak 
sadizminin  fizioloji  mahiyyətini  aydınlaĢdırmadan  nəyəsə  nail  olmaq,  rasional 
psixoterapiyadan danıĢmaq olmaz. Mənə elə gəlir ki, baĢ-beyin nahiyəsində böyük 
yarımkürələrinin  alın  hissəsində  ağ  maddəsi  çox  olan  daĢnak  manqurtu  daĢnak 
təbliğatçısı və təĢviqatçısı kimi özünü təsbit edir. Bu ağ maddə normadan azdırsa, 
o, artıq özünü daĢnak terrorçusu qismində  göstərir. DaĢnak sadizmi sindromunun 
etiologiya və patogenezinin dəqiq öyrənilməsi ancaq və ancaq bəĢəriyyətin xeyrinə 
olardı.