Elmı redaktor: Rəyçilər: H.Ə.Əlizadə

VIfəslə aid sual və tapşırıqlar:

1. 
   Ailə psixoterapiyasının məqsəd və vəzifələrinə nələr daxildir?
   
2. 
   Ailə psixoterapiyasının əsas istiqamətləri hansılardır?
   
3. 
   Z.Freydin psixoanalitik nəzəriyyəsinin mahiyyətini izah edin
   
4. 
   Ailə psixoterapiyasında tətbiq olunan seansların əsas mərhələləri hansılardır?
   
5. 
   Müasir ailə psixoterapiyasında ailəyə yanaşma texnologiyalanm sadalayın.
   
6. 
   Ailə psixoterapiyası metodları hansılardır?
   

VI fəslə aid ədəbiyyat:

1. 
   Ailənin intim dünyası. Bakı, Azərbaycan Sovet Ensiklo- pediyasınm Baş Redaksiyası.1990, 144 səh.
   
2. 
   Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə.Sosial psixologiya. Bakı,”Qapp- Poliqraf’, 2003, 356 səh.
   
3. 
   Deyl Kamegi. Dostu necə qazanmalı və insanlara necə təsir etməli. Bakı, “Adiloğlu”, 2009, 224 səh.
   
4. 
   Əsgərov Ə və b. Davamlı insan inkişafı, Bakı, 2009, 497 səh.
   
5. 
   Ismayılov N.V. Psixiatriya. Bakı, “Maarif’, 1992, 370 səh.
   
6. 
   İsmayılov N.V., İsmayılov F.N. Tibbi psixologiya və psixoterapiya. Bakı, “Maarif’, 2002, 376 səh.
   
7. 
   Mirzəyev İ.Ə. Ailənin praktik psixologiyası. Bakı, “Adiloğlu”, 2005, 312 səh.
   
8. 
   Oşho. Kişilərin kitabı. Özünü kəşf etmək üçün provakasiya olunmuş kişiliyini istifadə et. Bakı, “Qanun Nəşriyyatı”, 2014, 248 səh.
   
9. 
   Oşho. Qadmlarm kitabı. Qadınlar kişilərdən daha dərin hissə gücə malikdir. Bakı, “Qanun Nəşriyyatı”, 2014, 248 səh.
   
10. 
    flopHO H.B.CoBpeMeHHbiK 6paK: npoöJieMbi h rapMOHHH. M., «neflarorHKa», 1990.
    
11. 
    ƏHfleMHJiJiep Ə., IOcthhkhc B. FIcHxojıorHa h ncHXOTepaıiHa ceMbH. 4-e H3flaHHe. M., «IİHTep», 2009, 672 cTp.
    
12. 
    XapneB AT., MapKOBCKHH M.C. CoBpeMeHiıaH ceMba h ee npoSjıeMbi. M., «CTaTHCTHKa», 1978.
    
13. 
    raBaiiTHC T. CeMba b ncHxonorHHecKOH KOHcyjiTapHH. M.,M0CK0BCKHH nCHXOJIOrO-COPHajIbHblH HHCTHTyT. HITO «Mo^3K»,
    

1999.

14. 
    CbiceHKo B.A. YcTOHHHBOCTb öpaKa: IIpoÖJieMbi, (JıaKTopbi, ycjıOBHH, M., 1991.
    
15. 
    3nHOBbeBa H.O., MnxaHjıOBa H.O. ncnxoJiorHH h ncnxoTe- panns HacHJiHH. (PeöeHOK b KpH3HCHOÜ CHTyapHH). M., «Penb», 2003, 248 CTp.
    

Nəticə

Bəşər sivilizasiyasını ailəsiz və ailə həyat tərzi olmadan təsəvvür etmək mümkün deyil. Ailə öz mövcudluğunda bütün ictimai hadisələrin xüsusiyyətlərini əks etdirir. Ailəni ictimai hadisə kimi yalnız cəmiyyətin ictimai varlığına və ya ictimai şüur sferasına deyil, onların mövcudluğunun hər iki formasma-bazis və üstquruma aid etmək daha doğru olardı. Çünki ailə ictimai hadisə, sosial birlik forması kimi özündə cəmiyyətin ictimai varlığma və ictimai şüur formalarına aid olan bütün münasibətləri ehtiva edir. Cəmiyyətdə ailə-nikah münasibətləri yalnız ictimai varlığın inkişaf qanunları ilə deyil, həm də ictimai şüurun inkişaf qanunları əsasında formalaşır. İnsanların təkrar istehsalınm ictimai mexanizmi kimi ailənin tarixi inkişafı onu sosial birlik və sosial institut kimi təsisatlar baxımmdan dəyərləndirilməsini təmin etmişdir. İstehsal üsulundan, cəmiyyətin iqtisadi bazisinin səviyyəsindən asılı olaraq, ailənin sosial struktu- runda ər-arvadlığın təbii əsasını təşkil edən sosial-psixoloji əlaqələr bütün dövrlərdə mühüm əhəmiyyətə malik olmuşdur.

Ailə sosial institut kimi cəmiyyətin bütün sosial strukturları- mn mövcudluğunu və fəaliyyətini təmin edən mühüm amil, ictimai inkişafı və təkamülünü təmin edən güclü potensialın mənbəyidir. O, fərdin şəxsi mövcudluğunu ailə nəsli, soyadı ilə varislik əlaqələrini qoruyub saxlamağa, digər sosial institutların rol-status kontekstində mövcudluğuna təminat yaradır.

Digər sosial institutlar arasında ailə mərkəzi yerdə durur. Onun xüsusi rolu spesifık funksiyalarm həyata keçirilməsi ilə müəy- yənləşir. Ailənin digər sosial institutlarla qarşılıqlı təsirinin tarixi inkişaf yolu göstərir ki, ailə kimi digər sosial institutlar da dövlət, kilsə, məscid, dini icmalar və s.kimi qurumların güclü təsirinə və nəzarətinə məruz qalmışdır. Qeyd olunan təsisatlar, xüsusilə, dini icma qanunları uzun əsrlər boyu ailə-nikah münasibətlərinin norma- tivliyi üzərində nəzarəti həyata keçirmiş və ailədə şəxsiyyətlərarası münasibətləri reqlamentləşdirmişlər. Belə sosial ənənələr sovet dövründə də mövcud olmuşdur. Azərbaycanda XX əsrin 60-cı illərinə qədər ailə -nikah münasibətlərinin tənzimlənməsini qazilər yerinə yetirirdilər. Əmək kollektivlərində, müəssisə və təşkilatlarda çalışan ailəli şəxslər arasında boşanma və ya xəyanət halları partiya və həmkarlar təşkilatları tərəfındən pislənilir və belələrinə vəzifə karyerasında müəyyən sanksiyalar tətbiq edilirdi. Belə qadağalar sosial təlabatdan irəli gəlməsə də, ailələrin dağılması hallarının azal- masına müsbət təsir göstərirdi.

Müasir dövrdə ailə-nikah münasibətlərinə liberal yanaşma boşanmanm, erkən nikahların, təsadüfı cinsi əlaqələrin, qeyri-rəsmi çoxarvadlılıq hallarınm artmasına, bunların da nəticəsində bir sıra sosial patologiyalara -infeksion xəstəliklərin, uşaq cinayətkarlı- ğının, sosial cəhətdən yetim və baxımsız, atılmış uşaqların sayının artmasına səbəb olmuşdur.

Ailələrdə baş verən kəskin münaqişələr müasir Azərbaycan ailəsinin sosial böhranından xəbər verir. Ər-arvad və nəsillər arasın- da münaqişələrin kəskinləşməsi, psixoloji yadlaşma, səmimiyyət və mehribanlığın azalması ciddi sosial problemə çevrilmişdir.

Ailə siyasətinin yenidən qurulması və onun problemlərinin in- novativ həllində ailə-nikah münasibətlərinin xalqımızın tarixi ailə ənənələrinə, mentaliteti və spesifik xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırıl- masına ciddi ehtiyac vardır. Müasir sivilıizasiya şəraitində ailənin nadir sosio-mədəni fenomen kimi inkişafı üçün zəruri şərtlər təmin olunmalıdır.

Ədəbiyyat

1. 
   Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsi. Bakı, 2006,63 s.
   
2. 
   Azərbaycan etnoqrafıyası, 3 cilddə, II cild. Bakı:, Şərq- Qərb, 2007, 384.
   

3-Ailə tərbiyəsi. (Valideynlər üçün lüğət), Bakı:, Maarif, 1970, 386 s.

4. 
   Ailənin intim dünyası. Bakı:, Azərbaycan Sovet Ensklopediyasmm Baş Redaksiyası, 1990, 144 s.
   
5. 
   Bayramov Q.B. İnsan və zaman. Bakı:, Azəməşr, 1992,181 s.
   
6. 
   Bayramov Ə.S., Əlizadə Ə.Ə.Sosial psixologiya. Bakı:, Qapp-Poliqraf, 2003, 356 s.
   
7. 
   Çələbiyev N.Z. Uşaq psixologiyası. Bakı:, ADPU, 2005,
   

341 s.

8. 
   Deyl Kamegi. Dostu necə qazanmalı və insanlara necə təsir etməli. Bakı:, Adiloğlu, 2009, 224 s.
   
9. 
   Əmrahlı L. Şəxsiyyət və cəmiyyət. (Psixoloji etüdlər) Bakı:, 2007, 200 s.
   
10. 
    Əlizadə Ə.Ə.Uşaq və yeniyetmələrin cinsi tərbiyəsi Bakı:, Maarif, 1986, 236 s.
    
11. 
    Əlizadə Ə.Ə., Abbasov A.N. Ailə həyatınm etika və psixologiyası üzrə müntəxəbat. Bakı:, Maarif, 1989, 232 s.
    
12. 
    Əlizadə Ə.Ə.Abbasov A.N. Ailə (IX siniflər üçün dərslik) Bakı:, Maarif, 1989, 256 s.
    
13. 
    Əlizadə Ə.Ə. Cinsi dimorfizm və şəxsi qarşılıqlı münasibətlərin formalaşmasınm psixoloji problemləri. (psixologiya elmləri doktom alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim olunmuş disser- tasiya). Bakı:, 1975
    
14. 
    Əlizadə Ə.Ə. Müasir Azərbaycan məktəbinin psixoloji problemləri. Bakı., “Pedaqogika”, 2004, 432 səh.
    
15. 
    Əliyeva S.Q. Məktəbəqədər təhsilin aktual problemləri. Bakı:, Elm, 2010, 282 s.
    
16. 
    Əlizadə H.Ə.Tərbiyənin demoqrafik problemləri. Bakı:, Maarif, 1993, 232 s.
    
17. 
    Əliyev R.İ. Etnopsixologiya: qloballaşma və millilik. Bakı:, Nurlan 2007, 180 s.
    
18. 
    Əsgərov Ə və b. Davamlı insan inkişafi, B:, 2009, 497 s.
    
19. 
    Göyüşov Z.B. Daxilə pəncərə. Bakı:, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1978, 198 s.
    
20. 
    Göyüşov Z.B. Həzz və iztirab. Bakı:, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı:, 1969, 372 s.
    
21. 
    Göyüşov Z.B. Azərbaycan maarifçilərinin əsərlərində əxlaq məsələləri. (XIX əsrin sonu XX əsrin əwəlləri), Bakı:, Azəməşr, 1964, 192 s.
    
22. 
    Xəlilov N.Ə.Ailə tərbiyəsinin bəzi məsələləri. Bakı:, Maarif, 1985, 128 s.
    
23. 
    İsmayılov F.Q. Klassik psixoanalizin əsaslan. Bakı:, Azərbaycan Milli Ensklopediyası, NPB, 2003, 348 s.
    
24. 
    İsmayılov N.V. Psixiatriya. Bakı:, Maarif, 1992, 370 s.
    
25. 
    İsmayılov N.V., İsmayılov F.N. Tibbi psixologiya və psixoterapiya. Bakı:, Maarif, 2002, 376 s.
    
26. 
    İslamda tərbiyə və uşaq psixologiyası. (tərcümə edəni Əlibala Hacızadə) Bakı:, Nafta-press, 1998, 107 s.
    
27. 
    İpə - sapa düzülməmiş incilər. Bakı:, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı. 1981, 244 s.
    
28. 
    Kitabi Dədə -Qorqud dastanları. Bakı:, Öndər nəşriyyatı,
    

2004. 
      376 s.
      

29. 
    Kərimov Q. Şəriət və onun sosial mahiyyəti. Bakı:, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1987, 222 s.
    
30. 
    Quliyev S.M.,Quliyeva M.A. Qloballaşma və müasir gəncliyin tərbiyə problemləri. Bakı:, ADPU, 2013, 264 s.
    
31. 
    Quliyev S.M. Gəncliyin tərbiyəsində aqillərin nəsihəti və vəsiyyətləri. Bakı:, ADPU, 2011, 250 s.
    
32. 
    Qasımova L.N. Ləyaqət, şərəf, vicdan, ablr-həya, ismət milli-mənəvi dəyərlərimizdəndir. // Pedaqoji Universitet Xəbərləri,
    

2004. 
      Bakı:, Nl, səh.26-33.
      

33. 
    Marks K, Engels F.Seçilmiş əsərləri. 3 cilddə, III cild. Bakı:, Azəməşr, 1983.
    

34. 
    Məmmədova M. Ailə tərbiyəsində çətinliklər və bunların səbəbləri. // Təhsil, mədəniyyət və incəsənət, 2000, Bakı:, N2, səh.23-27.
    
35. 
    Mirzəyev İ.Ə. Ailənin praktik psixologiyası. Bakı:, Adiloğlu, 2005, 312 s.
    
36. 
    Malaxov Q. Qadın sirləri, kişi problemləri. Bakı:, Nur-A,
    

128 s.

37. 
    Nəsirəddin Tusi. Əxlaqi-Nasiri. Bakı:, Lider Nəşriyyat, 2005,280 s.
    
38. 
    Osho. Kişilərin kitabı. Özünü kəşf etmək üçün provakasiya olunmuş kişiliyini istifadə et. Bakı:, Qanun Nəşriyyatı, 2014, 248 s.
    
39. 
    Osho: Qadınların kitabı. Qadınlar kişilərdən daha dərin hissi gücə malikdir. Bakı:, Qanun Nəşriyyatı, 2014, 248 s.
    
40. 
    Süleymanov Ə. Qloballaşma kontekstində Azərbaycanda etnik-qarışır nikahlar.// (Qloballaşma şəraitində davamlı inkişafın aktual problemləri. Ümummilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasımn 88-ci ildönümünə və Müasir Azərbaycan dövlətçiliyinin 93 illiyinə həsr edilmiş beynəlxalq konfransın materiallan). Bakı:, Azərbaycan Universiteti, 4-5 may 2011-ci il.
    
41. 
    Sadıqov Q.M. Etika. Bakı:, Maarif, 1971, 183 s
    
42. 
    Suxomlinski V.A. Vətəndaşın doğulması. Bakı:, Maarif, 1975, 362 s.
    
43. 
    Suxomlinski V.A. Ürəyimi uşaqlara verirəm. Bakı:, Maarif, 1979, 396 s.
    
44. 
    Şərq təbabəti cinsi həyat haqqında. Bakı:, Elm, 1993, 96
    

s.

45. 
    Vahidov F.Q., Ağayev T.B. Sosiologiya. Bakı:, BDU, 2008, 131 s.
    
46. 
    A
    
47. 
    AHam>eB B.T. HeKOToptıe npoöneMbi ncnxojıorHH B3poc- jibix. M:, 3HaHHe, 1972, 32 crp.
    
48. 
    A6yjibxaHOBa -CjıaBCKaa K.A. OrpaTerHa xch3hh. M:, Mbicjib, 1991, 302 c.
    
49. 
    AnnpeeBa T.B. CeMeÜHaa ncHxojıorHa. M:, Peub, 1999,
    
50. 
    /JeMeHTbeBa H.O.flepBbie ro/ibi öpaKa: npoÖJieMtı CTa- HOBjıeHHa mojioaoh ceMbH. M:, HayKa, 1991.
    
51. 
    flopHO H.B.CoBpeMeHHbiiı öpaK: npoÖJieMtı h rapMOHHa. M:, nejıarorHKa 1990.
    
52. 
    flyöpoBHHa H.B. Mbi >khbcm cpe/ı,H jııo/ıeH: ko/ickc noBe- AeHHH. M:, nojiHTH3//aT, 1989, 383 c.
    
53. 
    /]py>KHHHH B.H.ncHxojıoraa ceMbH. M:, nifrep,2006.l76
    

crp.

54. 
    ƏHAeMHjnıep 3., K)cthu,khc B. HcHXOJiorHa h ncHXOTepanna ceMbH. 4-e H3/ıaHHe. M:, nırrep, 2009, 672 c.
    
55. 
    ƏTHKa h ncHxojıoraa ceMeÄHOH >kh3hh. (TTo// pe/ı;.
    

8.