Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №4(78) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №4 (78)

ƏDƏBİYYAT 
 
1. “Aərbaycan” qəzeti, 12 iyul 2012-ci il 
2. Azərbaycan  Sovet  Ensiklopediyası, 10 cilddə, V c., Bakı, Qızıl Şərq,1981,        
    592 s. 
3. Azərbaycan  Sovet  Ensiklopediyası, 10 cilddə, I c., Bakı, Qızıl Şərq,1981,        
    592 s. 
4. Kazımzadə A. Azərbaycan kinematoqrafçıları. Bakı, Mütərcim, 2002, 224 s. 
5. Lütfiyar İmanov (yaradıcılıq bukleti). Bakı, Kommunist, 1989 
6. “Pravda” qəzeti, 10 dekabr 1962-ci il 
7.  İnternet: üzeyir.musigi-dunya.az/az/artikle10.html 
 
 
РЕЗЮМЕ 
Алекбер Гасымов 
Образ кероглу в разных жанрах искусства Азербайджана 
 
 
В статье рассказывается, что  начиная с 30-х годов ХХ века вдохновленные от  эпоса 
«Кероглу»  как  создавали  свои  произведения  фольклористы,  композиторы,  художники, 
деятели  театра  и  кино.  Здесь  также  вспоминаются  песни,  ашугские  мелодии,  декоративно-
прикладные  образцы  народных  мастеров  посвещенные  этому  народному  герою. 
Подчеркивается, что впервые в Азербайджане памятник Кероглу был поставлен в 1988 году 
в городе Нахчыван. 
 
Итак, тема Кероглу и сегодня сверкает как Солнце в мире искусств Азербайджана. 
 
 
ABSTRACT 
Alakbar Gasimov 
In Koroghlu and the genre arts of Azerbaijan 
 
In the beginning 30 of XX century the epos “Koroghlu” and  the personality of  Koroghlu 
fascinated  the  men  of  sciences  –  folklore  specialists,  composers,  artists,  the  specialists  of  theatre 
and cinema. They created new works about this theme and made popular not only in Azerbaijan but 
in the Soviet Union. 
The artists, composers the men of art, sculptors created new works a gain. The monument to 
Koroghlu was put in Nakhchivan for the I time in Azerbaijan in 1988.  
So the theme of Koroghlu attracted  as the sun in the art of Azerbaijan.  
 
 
 
      НДУ-нун  Елми  Шурасынын  23  sentyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01). 
      Məqaləni çapa təqdim etdi: Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə 
doktoru, dosent İ.Məhərrəmova 
 

186 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 4(78) 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 4 (78) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 4 (78) 
 
 
FƏRİDƏ AĞAYEVA 
Naxçıvan  Dövlət Universiteti 
UOT:785 
FİKRƏT ƏMİROV VƏ ELMİRA NƏZİROVANIN                                                                                                
“ƏRƏB  MÖVZULARI  ƏSASINDA” FORTEPİANO 
İLƏ ORKESTR ÜÇÜN  KONSERTİ  HAQQINDA 
Açar  sözlər:  Fikrət  Əmirov,  Elmira  Nəzirova,  fortepiano  konserti,  ərəb  mövzusu,  Şərq 
musiqisi 
Key words: Fikret  Amirov,  Elmira Nazirova, piano concert, Arabic theme, Eastern music 
Ключевые  слова:  Фикрет  Амиров,  Эльмира  Назирова,  фортепианный  концерт, 
арабская тема, Восточная музыка 
     Azərbaycan professional  bəstəkarlıq  məktəbinin  korifeylərindən  biri olan Fikrət  Əmirovla,  
peşəkar  fortepiano  məktəbinin    nümayəndəsi,    Elmira    Nəzirovanın    yaradıcılıq    əməkdaşlığı  
nəticəsində  təkrar olunmaz  musiqiyə  malik  “Ərəb  mövzuları əsasında” yazılmış  fortepiano ilə 
orkestr üçün konserti Azərbaycan   musiqisinin   inciləri   sırasına   daxil  oldu.  Hər  iki  bəstəkarın  
zəngin yaradıcılığı   musiqimizin  inkişafında  mühüm   rol  oynamışdır.  
    
 
      F.Əmirovun    yaradıcılıq    üslubu  iki    özəyin-Şərq  və    Qərb    musiqi    ənənələrinin    qovuş–
masından  yaranmışdır.  Fikrət Əmirov  Şərq  musiqi  mədəniyyətinin   inkişafında   böyük  rola  
malik    sənətkarlardandır.    Azərbaycan    musiqi    mədəniyyəti    tarixində    F.Əmirovun    yaradıcılığı  
həm  Şərq, həm də  Qərb  musiqisini  eyni   dərəcədə  zənginləşdirən  xüsusi  səhifəni  təşkil  edir.  
Fikrət  Əmirov  deyirdi: "Azərbaycan  və  ərəb musiqisi  bir  çox ümumi  cəhətlərə  malikdir. Bir  
çox  Şərq ölkələrində  səfərdə olarkən  dərk  etdim ki, həqiqətən də  Şərq  xalqları  vahid  mədəniy-
yətə  malikdir. Bundan  başqa,  xarici  Şərq  musiqisini  dinlədikcə, bizim Azərbaycan  melodiyala-
rından,  ritmlərindən  o qədər də  fərqlənmədiyinin  şahidi oldum". 
    Fikrət  Əmirov    və    Elmira    Nəzirova      qarşılarına    belə    bir    məqsəd    qoymuşlar    ki,  ərəb   
musiqisinin   vasitəsi  ilə  bu xalqın  müasir həyatının musiqi obrazını yaratsınlar.  Konsertin fortepiano  
üslubu  onun  kadensiyasında  özünü  bariz  şəkildə  nümayiş  etdirir. 
 
F.Əmirov və E.Nəzirova  klassik  üsullarla  yanaşı   fortepiano  fakturasının  yeni  üsullarından  da  
istifadə  etmişlər. Buradakı bəzi  üsulların istifadə olunması ilə, ərəb musiqi alətlərinin  zəngin  səslənmə 
tərzini simfonik orkestr  alətlərində  canlandırmaq  mümkün olmuşdur. Əsasən  ərəblərin qanun  alətinin 
dalğavari  inkişafı   fortepianoda     tez-tez təcəssümünü tapır. Xalq musiqisinin   təsiri   konsertdə   özünü  
biruzə    verir.    Konsertin    musiqisi    dərin    məzmunu,  zənginliyi,  incəliyi,  parlaq    və    şəffaf  
orkestrləşdirilməsi,  təravətliliyi və  sözün əsl mənasında xəlqiliyi  ilə özünə cəlb edir.  Burada  obrazlılıq, 
təbiət  lövhələrinin  rolu -bir sözlə  desək,  proqramlılıq  böyük  əhəmiyyət  kəsb edir. Bundan  əlavə,  Şər-
qin  malik  olduğu qədim və  zəngin  musiqi folklor irsi sənətkarların  daim diqqət  mərkəzində  olmuşdur
. 
 
 
Fortepiano  və orkestr üçün “Ərəb mövzuları əsasında” yazılmış konsert  daha böyük  hazırlıq tə-
ləb edirdi. Fikrət Əmirov Misir və Suriyada nota yazdığı xalq nəğmələrini və rəqslərini  konsertdə Azər-
baycan melodiyaları ilə növbələşdirir. Bəstəkarın  bu  ardıcıllıqdan  ustalıqla  istifadə  etməsi, konsertin  
əsas  mövzularında nəzərə  çarpır. Bu melodiyaların  səslənməsinə  qulaq  asıb,  melodik  hərəkət forma-
larına  nəzər  yetirdikcə, belə  qənaətə  gələ  bilərik ki, ümumi  kolorit  baxımından  Şərqə  ümumilikdə 
xas olan art2, miksolidik lad, sekvensiyalı  hərəkətlərə  meyllilik  özünü  büruzə  verir.  Ərəb musiqisi 
üçün  özünəməxsus  kolorit,  rəngarəng  melizmlər,  məqam  xüsusiyyətlərindən  irəli  gələn  cəhətlər, 
akkordaların, unison  səslərin  geniş  tətbiq olunması və zəngin  ritm  səciyyəvidir. Burada melodiyanın  
parlaq, emosional-gümrah, ürəyəyatımlılığının şahidi oluruq.  F.Əmirovun istifadə  etdiyi xalq  mahnı  
intonasiyaları   xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edərək, ərəb mövzularında yazılan   əsərlərdə intonasiya  cəhət-
dən  melodik  xəttin  plastikliyinə  görə diqqəti cəlb edir. Folklordan  geniş istifadə  etsə də, bu zəngin 
irsdən "mexaniki" şəkildə deyil, yaradıcı surətdə bəhrələnmişdir. 

187 
 
     
Buradakı kantilenalı,  mahnıvari - rəqsvarilik,  çoxsaylı  nüanslar, cazibədar  melos, obrazlı - 
emosionallıq - həmçinin  ritminə  görə də diqqəti cəlb edir. Müəlliflər  ümümərəb  regionuna  xas  
olan  ritm   sisteminin son  dərəcə  zənginliyini  konsertə  tətbiq  etmişlər. Bu  musiqinin  emosio-
nallığı  və  ehtiraslı - coşğun  ab-havası, ümumi  dinamikliyi  məhz  ritmlə  əlaqədardır. Orkestrin  
səslənməsində  ərəb  milli koloritini  daha da  qüvvətləndirmək  məqsədilə  partiturada  zərbin - rit-
min  rolu  ön  plana  çəkilmişdir.  Belə  prinsip  orkestrin  səslənməsinə  təbiilik  və  orjinallıq  gətir-
məkdən  əlavə,  konsertin   musiqi  obrazında   milli-ərəb  koloritini də  artırır.  Nəticədə,  koloristik  
və  rəngarəng  musiqi  dili ilə  ərəb  aləmini  təcəssüm etdirmək  mümkün  olmuşdur. 
 
Burada    melizmlərdən,  təravətli    harmonik    komplekslərdən    geniş    istifadə    olunmuşdur. 
Partitura  ustalıqla  işlənmiş  zəngin  bir  orkestrovkaya  əsaslanır.  Orkesttrovkanın  tərkibində  olan 
bütün  qrupların  fəallığı  nəticəsində  dolğun  səsləndirmə  mümkün  olmuşdur.  Konsert  orkestrin  
ifasında  kiçik, lakin təntənəli girişlə başlanır. Girişdə səslənən melodiya marş və rəqs  xarakterlidir. 
Konsertin    başlanğıc  səslənməsində  ifanın  dəqiqliyinə  nail  olmaq  üçün  əsas  amillərdən  biri 
applikaturanın  dəqiq olmasıdır. Bu hissəni dolu, güclü  səslə  və imkan  daxilində  legato ifa  etmək  
lazımdır. Hərəkətli, zərif  musiqi dinləyicinin  diqqətini cəlb  edir. İfa  zamanı  müəyyən  çətinlikləri 
aradan qaldırmaq üçün,  pianoçu əvvəlcədən texniki  çalışmalar  üzərində  işləməlidir. 
 
Bu  Konsert  Azərbaycan  Bəstəkarlar  İttifaqında  müzakirə  olunduqdan  sonra  dahi  bəstəkar 
Dmitri  Şostakoviç  demişdir  -“  Əla  yazılmış  fortepiano  partiyası,  çoxlu  maraqlı  tapıntılarla  və   
şəffaf    orkestrləşdirmə  ilə  dolu  olan  partitura-bu  konsertin  əsas  məziyyətlərindəndir”. Yarandığı 
gündən bu  günümüzə  qədər  bu konsert ən məşhur pianoçuların  repertuarından düşmür. Həmçinin 
ali  və  orta  ixtisas  tədris  proqramlarına  daxil  edilərək    hal-hazırda  da  tələbələrin  sevə-sevə  ifa 
etdikləri əsərdir. 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Əmirov F. "Musiqi aləmində". Bakı, 1983 
2.
 
Виноградов В. "Мир  музыки Амирова". Bakı, 1983                                                                                            
3.
 
Qaraev Q. “F. Amirovun Simfonik muğamları”. Bakı, 1949 
4.
 
Əmirov F. "Musiqi düşüncələri". Bakı, 1971          
5.
 
Zöhrabov R. “Bəstəkarlarımızın  portreti”. Bakı, 1997 
ABSTRACT 
                                                                                       Farida  Agayeva                                                                                     
About the consert Fikret Amirov and Elmira Nasirova 
For  piano and orchestra "in Arabic Theme" 
    Article devoted to the work of two prominent composers of Azerbaijan - Fikret Amirov and 
Elmira  Nasirova.  Their  common  interest  in  Eastern  music  led  to  creative  cooperation,  in 
consequence of which was written by the very successful "Concert for Piano and Orchestra by Arab 
themes". With great skill and professionalism used Arabic Azerbaijani motives merged into a single 
harmonious whole music. 
РЕЗЮМЕ 
Фарида Агаева  
О концерте Фикрета Амирова и Эльмиры  Назировой 
для фортепиано с оркестром « на арабские темы» 
Статья    посвящена    творчеству    выдающегося    композтора    Азербайджана    Фикрета 
Амирова и профессиональной исполнительницы Эльмиры Назировой.  Их  общий  интерес  к  
восточной  музыке  привёл  к  творческому сотрудничеству, в последствии   которого  был   
написан  весьма  удачный  Концерт  для  фортепиано  с оркестром   «На  Арабские  темы». С  
большим    искусством  и  профессионализмом  использованные  арабские  и    азербайджанские  
мотивы  слились  в  единую  гармоничную целую  музыку. 
       НДУ-нун  Елми  Шурасынын  23  sentyabr  2016-cı  ил  тарихли 
гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 01). 
      Məqaləni çapa təqdim etdi: Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə 
doktoru, dosent İ.Məhərrəmova 

188 
 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ.  ELMİ ƏSƏRLƏR,  2016,  № 4(78) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY.  SCIENTIFIC WORKS,  2016,  № 4 (78) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТЕТ.  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2016,  № 4 (78) 
 
 
SEVDA HÜSEYNOVA    
Naxçıvan Dövlət Universiteti   
[e-mail] 
UOT: 782/785 
 
AVROPA MUSİQİ MƏDƏNİYYƏTİNDƏ KLASSİSİZMİN MAHİYYƏTİ.  
VYANA MƏKTƏBİNİN NÜMAYƏNDƏLƏRİ 
 
 
Açar  sözlər:  klassisizm,  Avropa  musiqi  mədəniyyəti,  Vyana  məktəbi,  Mosart,  Bethoven, 
Haydn, klassiklər, Nikola Bualo  
 
Keywords:  сlassicism,  the  European  musical  culture,  the  Viennese  school,  Mozart, 
Beethoven, Haydn, classics, Nicolas Boileau 
 
Ключевые  слова:  классицизм,  Европейская  музыкальная  культура,  Венская  школа, 
Моцарт, Бетховен, Гайдн, классики, Никола Буало    
 
 
Tarix  elminin  mühüm  dayaqlarından  biri  olan  dövrləşdirmə  ümumi  inkişaf  dinamikasının 
hərəkətverici və qapanma nöqtələrini ayırd etmək, tədqiqat materialını sistemləşdirmək vasitəsidir. 
Əlbəttə, hər bir dövrləşdirmə zaman keçdikcə düzəlişlərə məruz qala bilər. 
 
Klassisizmin kökləri Platona və Aristotelə qədər gedib çıxsa da, əslində, cərəyanın tam olaraq 
təşəkkül  tapması  XVII  əsrlə  bağlıdır.  Sənətə,  sənətkara  sərt  tələblər  qoyan  bu  cərəyanın  izləri 
özündən  sonrakı  bütün  cərəyanlarda  görmək  mümkündür,  lakin  bu  cərəyana  qarşı  münasibət  heç 
vaxt birmənalı olmayıb. 
 
XVIII əsrin ortalarında gərgin emosiyalı, əzəmətli barokko musiqisi öz əhəmiyyətini tədricən 
itirməyə  başlayır.  Daha  dürüst,  tarazlaşdırılmış  musiqi  formalarına  meyl  yeni,  klassisizm 
cərəyanının  bərqərar  olmasına  gətirib  çıxarır.  O  zaman  Avropanın  «musiqi  paytaxtı»  sayılan 
Vyananın  zəngin  bədii  ənənələrindən  bəhrələnmiş  Haydn,  Mosart  və  Bethoven  yaradıcılığı 
klassisizm üslubunun ən parlaq təzahürüdür. Bu üç dahi sənətkar musiqi tarixinə Vyana klassikləri 
adı  ilə  daxil  olmuşlar.  Vyana  klassiklərinin  bədii  nailiyyətləri  musiqi  sənətinin  inkişafında  çox 
yüksək, tarixi əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, Avropa musiqisinin ən nəhəng janrı simfoniya, eləcə də 
onun «yaxın qohumlar»ı sonata və kvartet məhz bu bəstəkarların yaradıcılığında klassik səviyyəyə 
çatdırılmışdır.  Avropa  musiqisinin  yaraşığı  və  fəxri  olan  simfonik  orkestr  də  Haydn,  Mosart  və 
Bethovenin  əsərlərində  formalaşmışdır.  Vyana  klassik  məktəbini  təmsil  edən  hər  bəstəkar 
özünəməxsus obrazlar aləmi və fərdi dəst-xətti ilə seçilir. 
 
XVIII əsrin ortalarında gərgin emosiyalı, əzəmətli barokko musiqisi öz əhəmiyyətini tədricən 
itirməyə  başlayır.  Daha  dürüst,  tarazlaşdırılmış  musiqi  formalarına  meyl  yeni,  klassisizm 
cərəyanının  bərqərar  olmasına  gətirib  çıxarır.  O  zaman  Avropanın  «musiqi  paytaxtı»  sayılan 
Vyananın  zəngin  bədii  ənənələrindən  bəhrələnmiş  Haydn,  Mosart  və  Bethoven  yaradıcılığı 
klassisizm üslubunun ən parlaq təzahürüdür. Bu üç dahi sənətkar musiqi tarixinə Vyana klassikləri 
adı  ilə  daxil  olmuşlar.  Vyana  klassiklərinin  bədii  nailiyyətləri  musiqi  sənətinin  inkişafında  çox 
yüksək, tarixi əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, Avropa musiqisinin ən nəhəng janrı simfoniya, eləcə də 
onun «yaxın qohumlar»ı sonata və kvartet məhz bu bəstəkarların yaradıcılığında klassik səviyyəyə 
çatdırılmışdır.  Avropa  musiqisinin  yaraşığı  və  fəxri  olan  simfonik  orkestr  də  Haydn,  Mosart  və 
Bethovenin  əsərlərində  formalaşmışdır.  Vyana  klassik  məktəbini  təmsil  edən  hər  bəstəkar 
özünəməxsus obrazlar aləmi və fərdi dəst-xətti ilə seçilir. 
 
Yeni  dövrdə  bədii  mədəniyyətin  inkişafı  və  rasionalizm  fəlsəfəsi  təliminin  yaranması 
klassisizm  cərəyanının  təşəkkülünün  əsas  səbəbi  oldu.  Bu  təlimin  banilərindən  biri  olan  Rene 
Dekart  insan  ağlına  yüksək  qiymət  verərək  onu  yeganə  idrak  vasitəsi  hesab  edir.  «Düşünürəmsə, 

189 
 
demək varam» deyən filosof düşünmək qabiliyyəti vasitəsilə insanın ucaldığını söyləyirdi. Məhz bu 
təsəvvürlər incəsənətdə yeni üslubun  – klassisizmin formalaşmasına gətirib çıxardı. Üslub sistemi 
baxımından klassisizm barokkoya nisbətən daha bitkin, zərif, mükəmməl və ciddidir. 
 
Latınca «klassisus»-nümunəvi sözündən olan klassisizm doğrudan da klassikaya əsaslanaraq 
bədii  və  mənəvi  ideala  çevrilən  mükəmməl  sənət  əsərləri  yaradır.  Bu  üslubun  yaradıcıları  hesab 
edirdi ki, obyektiv olaraq mövcud olan gözəllik qanunları da ağılın köməyilə dərk edilir, incəsənətin 
məqsədi – insanın və dünyanın məhz bu qanunlar üzrə dəyişdirilməsi, idealın real məkanda həyata 
keçirilməsidir. 
 
Antik incəsənətin dirçəlişi, klassik ənənələrə pərəstiş İntibah dövründən başlasa da, klassisizm 
məhz  XVII  əsrdə  cərəyan  kimi  formalaşır.  300  ilə  yaxın  (XVI  –XIX  əsrin  30-cu  illəri)  bir  dövrü 
əhatə  edən  klassisizm  antik  incəsənətin  qanunauyğunluqlarını  üzə  çıxarmağa,  sənət  nəzəriyyəsi, 
milli  ədəbi  dil  və  yeni  dramatik  teatr  yaratmağa  çalışan  XVI  əsr  italyan  humanistlərinin  bədii  və 
nəzəri fəaliyyəti nəticəsində yaranmağa başlayır. D.D. Trissino, Y. Skaliger, Lyudoviko Kastelvetro 
(dram  haqqında  3  vəhdət  qanununu  işləyib),  T.  Tasso  və  b.  öz  nəzəriyyələrində  antik  poetikanın 
təhlilinə əsaslanmışlar. 
 
Əgər  İntibah  dövründə  mədəniyyətin  bütün  elementlərinin  inkişafı  İtaliya  ilə  bağlı  idisə, 
klassisizm  dövründə  bu  dalğa  Fransaya  keçir.  Çünki  XVII  əsrdə  İtaliyada  incəsənət  daha  əvvəlki 
nüfuza malik deyildi. Memar və heykəltəraş Bernininin, memar Borromininin, rəssam Karavaconun 
rəsmi cərəyan olan barokko ilə yanaşı öz yaradıcılığında realizm ənənələrini saxlayan Krespi və b. 
yaradıcılığı İntibah İtaliyası ilə müqayisədə dəryada damla kimi görünürdü. 
 
Digər İntibah ölkələri də müəyyən tənəzzülə düçar olmuşdu. Məsələn, İngiltərədə puritanizm 
incəsənətin inkişafına əvvəlki kimi güclü təsir göstərə bilmir. Elm, ədəbiyyat inkişaf etsə də, təsviri 
sənət sahəsində canlanma yalnız XVIII əsrdə başlayır. 
 
Klassisizmin  təhsil  sistemi  başdan-başa  antik  dövrün  və  intibah  incəsənətinin  öyrənilməsini 
nəzərdə tuturdu. Yaradıcılıq prosesində əsas şərt – qanunlara riayət etmək, süjeti antik tarixdən və 
ya  mifologiyadan  götürmək  oldu.  Avropanın  iri  dövlətlərində,  həmçinin  Fransada  mütləq 
hakimiyyətin  bərqərar  olduğu  şəraitdə  Fransız  incəsənətinin  novator  ruhu  parlaq  şəkildə  nəzərə 
çarpmağa  başladı.  XVII  əsrdə  mərkəzləşdirilmiş  vahid  milli  dövlət  yaratmaq  üçün  feodal 
pərakəndəliyinin qalıqlarına qarşı mübarizədə Fransa burjuaziyası müvəqqəti olaraq öz qüvvələrini 
Kral  hakimiyyəti  ilə  birləşdirdi.  Fransadakı  mütləq  monarxiya  şəhərlərdə  burjua  üsul  idarəsini 
Avropanın digər ölkələrinə nisbətən daha sürətlə tətbiq edir, manufakturaların çiçəklənməsinə şərait 
yaradırdı.  Klassisizm  –  məhz  mütləq  monarxiya  dövrünün  məhsuludur.  Mütləq  monarxiyanın 
mədəni siyasəti və onun estetik doktrinası olan klassisizm sinfi xarakter daşıyırdı. Monarx sarayları 
bütün  bədii  qüvvələri  mərkəzi  təşkilata  tabe  etməyə  can  atırdı.  İlk  dəfə  İtaliyada  yaranan  bu  cür 
təşkilatlar  humanist  fikirli  insanların  könüllü  birliyi  olan  akademiyalar  idi.  1634-cü  ildə  Parisdə, 
XIII  Lüdovikin  dövründə  kardinal  Rişelye  ədəbiyyat  və  dil  sahəsində  rəsmi  mərkəz  olan  fransız 
akademiyasını yaratmaqla onları mütləq hakimiyyət alətinə çevirdi və klassisizm aparıcı üslub oldu. 
Bu,  ilk  növbədə,  faciə  janrında  öz  əksini  tapdı.  XVII  əsrin  II  yarısında  Fransada  mütləqiyyət 
bərqərar  oldu,  feodalizm  qalıqları  yox  edildi.  Avropa  mütləqiyyətinin  zirvəsi  sayılan  Kral  XIV 
Lüdovikin  sarayı  mədəni  mərkəzə  çevrildi.  XIV  Lüdovikin  iqamətgahı  olan  Versal  yeni  zadəgan 
mədəniyyətinin  mərkəzi  oldu.  1648-ci  ildə  rəssamlıq  və  heykəltəraşlıq  üzrə  Kral  Akademiyası, 
1671-ci  ildə  isə  Memarlıq  Akademiyası  yaradıldı.  Fransa  incəsənəti  çiçəklənməyə  başladı.  Kral 
sarayının  mədəniyyətə  böyük  təsiri  olduğundan  XVII  əsr  Fransasını  çox  vaxt  «XVI  Lüdoviq 
üslubu»  adlandırırlar.  Bu üslub italyan barokkosuna bənzəməyən fransızsayağı barokkodur.  Onun 
əsas xüsusiyyəti klassisizmlə sintezdə olmasıdır. 
 
«Klassisizm»  adını  bu  cərəyana  XVIII  əsrin  sonu  –  XIX  əsrin  əvvəllərində  romantizmin 
nümayəndələri  vermişlər.  Rüşeymləri  intibah  dövründə  İtaliyada  yaranan  bu  üslub  Fransada  şair 
Malerb və nasir Keyz de Balzak tərəfindən əsaslandırılıb. Şaplen, abbat Dubinyak, Bualo, Filebyen 
və  b.  fransız  klassisizminin  nümayəndələridir.  Simon  Buye  Fransa  saraylarında  bu  dövrdə  rəsmi 
incəsənət olan barokkonun başçısı idi. Barokko ilə yanaşı klassisizm və realizm də formalaşır. 
 
XVII əsr faciəsi qəhrəmanlıq fəaliyyəti ilə bağlıdır. Burada nə lirika, nə də fəlsəfi düşüncələr 
yoxdur.  Faciə  qəhrəmanları  çox  vaxt  bu  işə  öz  arzularının  əksinə  olaraq  qoşulmuşlar.  Lakin 

190 
 
hadisələr  xüsusi  qaydalara  əsasən  açılır.  1630-cu  ildən  başlayaraq  faciə  əsərlərindən  3  vəhdət 
qanununa – zaman, məkan və hərəkətin vəhdətinə riayət olunması tələb edilirdi. 
 
Klassisizmin ən məşhur nəzəriyyəçisi, bu cərəyanın prinsiplərini işləmiş Nikola Bualodur. O 
öz  nəzəriyyəsini  «Poeziya  sənəti»  adlı  traktatında,  şeir  dili  ilə  şərh  edib.  Bualonu  da  müəyyən 
mənada karteziançı adlandırmaq olar. O, dekart fəlsəfəsindən qidalanaraq incəsənətdə əqlin rolunu 
yüksək qiymətləndirir. Onun fikrincə, əqli başlanğıc hiss və təxəyyüldən üstün olmalıdır. «Poeziya 
sənəti» (1674) dörd hissədən ibarətdir. Birinci hissədə şairin vəzifəsindən, mənəvi məsuliyyətindən, 
poetik  sənətə  yiyələnməyin  zəruriliyindən  söhbət  açılır.  İkinci  hissədə  lirik  janrlar:  oda,  elegiya, 
ballada, epiqramma, idilliya analiz edilir. Üçüncü hissədə faciə və komediya janrlarından, dördüncü 
hissədə şairdən, yaradıcılığın etik problemlərindən danışılır. Bualo antik dövrü, mifologiyanı örnək 
kimi qəbul etməyi tələb edir. Bualo gözəlliyin obyektiv əsasa malik olmasını söyləsə də, mənbəyini 
mənəvi  varlıqla  bağlayır.  Ona  görə  də  sənət  əsəri  təbiətdən  yüksəkdə  dayanır.  Təbiət  incəsənətə 
nümunə ola bilməz. O, təbiəti təqlid etməyə çağırsa da, hesab edir ki, təbiət öz ilkin qabalığından 
azad  olmalı,  əqlin  fəaliyyəti  ilə  nizamlanmalıdır.  Həqiqətdən  kənarda  gözəllik  yoxdur.  Gözəlliyə 
emosiyalarla  yox,  ağılla  çatırlar.  Anlaşılmaz  şeylər  gözəl  ola  bilməz.  Dini,  xristian  süjetlər 
irrasional  olduğu  üçün  incəsənətdən  çıxarılmalıdır.  Hadisələr  vahid  zamanda,  24  saat  ərzində  baş 
verməlidir.  Buna  görə  də  təsvir  edilən  xarakter  dəyişməməlidir,  inkişafda  verilməlidir.  Bualo  bu 
tələblərə riayət etmədiyinə görə ispan dramaturqu Lope de Veqanı tənqid edir, öz dövrünün bədii 
təcrübəsini  isə  təqdirəlayiq  hesab  edir.  Doğrudan  da  Molyerin  xarakterləri  statikdir,  məsələn, 
Qarpaqon əvvəldən axıra kimi xəsis, Tartüf ikiüzlü və riyakar olaraq qalır. 
 
Klassisizmdə tipik obrazlar fərdi cəhətlərə malik deyillər, tipikləşmə üsulu XVII əsr fəlsəfəsi 
və təbiətşünaslığı ilə həmahəng olub, metafizik xarakter daşıyır. Bu, bilavasitə mütləq borcu yerinə 
yetirmək  üçün  şəxsi  mənafeyi  ümumiyə  tabe  etməyi  tələb  edən  klassisist  dünyagörüşünün 
xüsusiyyətlərindən  irəli  gəlirdi.  Klassisistlər  şəxsiyyətə  pərəstiş  prinsipini  əsas  tutur,  kralları  əsər 
qəhrəmanı  edir,  xalqa  isə  yalnız  «aşağı  janr»da  –  komediyada  yer  verirdilər  ki,  bu  da  tarixi 
ziddiyyətləri  daha  düzgün  təsvir  etməyə  mane  olurdu.  Bu  hal  Bualoya  xas  idi.  Klassisitlər  eyni 
zamanda incəsənətdə mühüm ideyaların – vətənpərvərlik, borc hissi, eqoist hisslərə üstün gəlmək, 
qəhrəmanlıq və s. təcəssümünü təbliğ edirdilər. Klassisitlərin normaları nə qədər doqmatik olsa da, 
onların  çoxu  bu  gün  də  öz  əhəmiyyətini  itirməmişdir.  Məsələn,  tipin  xarakteristikasının  aydın 
olması,  incəsənətin  növ  və  janrlarına,  faciəvilik  və  komikliyə  hədd  qoyulması,  əsərin 
kompozisiyasının  ahəngdar  olması,  dilin  aydınlığı  və  ardıcıllığı,  təsvir  edilənin  inandırıcı  və 
həqiqətəbənzər  olması  tələbləri.  Bu  tələblər  doqmatik  bəzək-düzəkdən  təmizləndikdən  sonra 
rasional məna əldə edir. Hətta üç vəhdət prinsipində də rasional məzmun yox deyil. 
 
Klassisizmdə janrların iyerarxik bölgüsünə görə «yüksək janrlara» faciə, epopeya, oda, tarix, 
mifologiya, dini təsvir və s., «aşağı» janrlara isə komediya, satira, təmsil və s. aiddir. 
 
Almaniyada  klassik  komediyanın  təşəbbüskarı  olan  Şlegel  də  Qotşedin  fikirlərinə  etiraz 
edərək klassisist faciənin əsas tələblərinə qarşı çıxır, milli və məhdud (lokal) xarakterli qəhrəman 
yaratmağı  təklif  edirdi.  Müxtəlif  cərəyanların  və  milli  məktəblərin  nailiyyətlərini  ümumiləşdirən 
görkəmli  sənətkarlar  klassisizmə  xas  metafizikliyi  və  doqmatizmi  dəf  edərək,  zənginləşdirilmiş, 
şərtilik və qəddar normalardan azad, yeni tipli klassisizm yaratdılar. Veymar məktəbi (Şiller, Höte), 
Vyana məktəbi (Haydn, Motsart, Bethoven) buna misaldır. 
 
Musiqidə  klassisizm  özünü  opera  janrında  daha  çox  büruzə  verir.  Fransada  lirik  faciə, 
İtaliyada opera seriyası buna misaldır. Vyana klassik məktəbinin nümayəndələri – Haydn, Motsart 
və Bethovenin yaradıcılığı klassisizm tələblərinə uyğun gəlir. 
 
L.V.  Betxoven  musiqi  mədəniyyətinə  təsir  göstərmiş  dahilərdən  biridir.  Onun  yaradıcılığı 
XVIII-XIX  əsrləri  əhatə  edir.  Klassisizm  cərəyanına  aiddir.  Bəstəkarın  ən  sevimli  janrı-sonatadır, 
çünki sonata onun simfonik təfəkkürünə yaxındır. Sonatanı çox vaxt onun yaradıcılıq laboratoriyası 
adlandırırlar. Məs. 25, 26, 27-ci sonatalar, 23 sonata (Apposionata-ehtiraslı f-moll). 
 
Bu janrın ən yüksək zirvəsi sayılır. 6,7,8-sonatalar pastoral xarakterlidir. 32-ci sonata mövzu 
və  variasiyalardan  ibarətdir.  14  sonatası-“Ay  sonatasi”  Bethoven  ilk  bəstəkardır  ki,  sonataları 
polifonikləşdirir  (29-32  sonatalar).  Gələcəkdə  Şumanın  variasiyalarına  çığırda  məhz  Bethovenin 
variasiyalarından  ibarətdir.  Bethovenə  9  simfoniya,  11  uvertura,  həmçinin  konsertlər  də  aiddir. 

191 
 
Lakin  Bethovenin  simfoniyaların  heç  biri  o  birisinə  bənzəmir.  9  simfoniyanın  hər  biri  sanki  bir 
aləmdir.  Təkrar  olan  epizodlar  yoxdur.  Onun  simfoniyaları  4  pərdədən  ibarət  instrumental  dram 
kimi  yozurdu. Onun simfoniyalarında  əsas dramatoloji ağırlıq  1-ci  və sonuncu hissəyə düşür. 2-ci 
hissə  hadisələrin  lirik  və  ya  faciəvi  aspektini    verir.  3-cü  məişət  lövhəsidir.”  Fidelio”  operası, 
“Təntənəli messa”, 6 trio, 16 simli kvartet, ”Karolian”, ”Eqmont”, ”Leonora” uvertüralarıda vardır.
 
J.  Haydn  görkəmli  Avstriya  bəstəkarıdır.  Onun  yaradıcılığı  Vyana  klassik  məktəbinin  ən 
dəyərli  səhifəsi  və  dünya  musiqi  məktəbinin  yüksək  zirvələrindən  sayılır.  Jozef  Haydnı 
"simfoniyanın atası" adlandırırlar. Doğrudan da, 100-dən artıq simfoniya bəstələmiş Haydn faktiki 
olaraq  bu  janrın  təməlini  qoymuş,  onun  gələcək  inkişafına  dəyərli  töhfələr  vermişdir.  Haydn 
həmçinin  "kvartetin  atası"  hesab  olunur.  100-dən  artıq  kvarteti,  eləcə  də  trioları,  fortepiano 
sonataları,  konsertləri  klassisizm  dövrünün  instrumental  musiqisinin  ən  gözəl  səhifələrindəndir. 
Haydn demək olar ki bütün janrlarda əsər yazıb. Haydının klavir əsərləri (sonata, rondo, variasiya) 
içərisində  sözün  əsl  mənasında  bu  günə  qədər  də  əhəmiyyətini  itirməyən  şedevrlər  var.  İlk 
sonatalarda F.E. Baxın klavir yaradıcılığının təsiri duyulur. Haydının sonataları 3 hissəli sikldir. Bu 
əsərlər içərisində D-dur, e-moll, Es-dur tonallıqlı sonatalarını xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Onun 
yaradıcılığında klassik simfoniyanın 4 hissəli quruluşu təsdiqlənir. 1 hissə  - girişlə başlayır, sonra 
sonata  -  allegrosu  gəlir;  2  hissə  -  (yavaş  hissədir)  adətən  3  hissəli  formada  olur,  lirik  hissədir;  3 
hissə  (menuet)-xalq  mahnı  və  rəqslərinə  dayaqlanan  3  hissəli  formadadır;  4  hissə-final-məişət 
xarakterlidir,  rondo-sonata  formasındadır.  Haydn  100-dən  çox  simfoniya  müəllifidir.  ”London 
simfoniyası”  mükəmməlliyi  ilə  fərqlənir.  Yalnız  1  simfoniyadan  başqa  bütün  simfoniyalar  major 
tonallığındadır.  Haydının  vokal  əsərləri  içərisində-oratoriyaları  xüsusilə  qeyd  etmək  lazımdır. 
”Tovinin  qayıtması”,  ”Dünyanın  yaradılması”  (1798)  -  Con  Miltonun  “İtirilmiş  cənnət”  əsəri 
əsasında yazılmışdır. Oratoriya 3 hissədən ibarətdir. ”İlin fəsilləri” (1801) - əsər Ceyms Tomsinun 
poeması  əsasında  yazılmışdır.  Haydn  24  opera  müəllifidir.  “Aptekçi”,  ”Balıqçı  qızlar”  (buffa), 
“Axsaq şeytan” (zinqşpil), “Asis və Qalateya” (seriya) operalarının adını çəkmək olar. 
 
Volfqanq Amadeus Motsart – dahi Avstriya bəstəkarı, Avropa klassik musiqisinin ən nüfuzlu 
nümayəndələrindən  biri.
 
Motsart  bəstəkarlıqla  yanaşı,  eyni  zamanda  mahir  skripkaçı,  klavesin  və 
orqan ifaçısı və dirijor da olmuşdur. Yaratdığı 600-dən çox əsəri simfonik, konsert, kamera, piano, 
xor  kimi  klassik  musiqi  janrlarının  ən  yüksək  zirvələrində  qərarlaşıb.  Onun  əsərləri  dünyanın  ən 
nüfuzlu orkestralarının konsert reperturlarının ayrılmaz parçasını təşkil edir. Motsarın ömrünün qısa 
olmasına  baxmayaraq  dünya  musiqi  tarixinin  qızıl  fonduna  daxil  olan  əsərlər  yaratmışdır. 
Bunlardan-“Fiqaronun  toyu”,  ”Don  Juan”,  ”Sehrli  fleyta”  kimi  operaları,  si  minor  (40),  do  major 
(41) simfoniyalarını, orkestr üçün yazılmış “Serenada əsərini göstərmək olar. Motsart 41 simfoniya, 
33 serenada bəstələmişdir. 
 
Q-moll simfoniyası bəstəkarın yaradıcılığında mühüm yer tutur. 4 hissədən ibarətdir. Onun 1-
ci  hissəsi  sonata-allegrosu  formasında  yazılıb.  Motsart  musiqi  tarixinə  opera  janrının  reformatoru 
kimi daxil olmuşdur. Bəstəkar hesab edirdi ki müxtəlif opera janrlarında yazan bəstəkarlar, hər bir 
janra  digər  janrlara  xas  olan  elementləri  daxil  etməlidir.  Məsələn  onun  Buffa  üslubunda  yazılmış 
“Fiqaronun toyu” operasında seriyanın elementləri daxil edilmişdir. Motsart bütün opera üslublarına 
müraciət etmişdir. “Sehrli fleyta” operası (1791) fəlsəfi etik və humanist məzmuna malik nağıldır. 
Əsərin ideyası xeyrin şər üzərində qələbəsi dayaqlanır.