Elmи мяъмуяси
но не преступайте границы дозволенного
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Если они не отступят от вас, не предложат вам мира и не уберут свои ру- ки, то хватайте их и убивайте, где бы вы их ни обнаружили. Мы
- Кешшаф
- Diyanet İlmi Dergi
- İslam Peygamberi
- «и узнал лицемеров. Им было сказано: «Придите и сразитесь на пути Аллаха или хотя бы защитите самих себя» 14
- «Сражайтесь на пути Аллаха с теми, кто сражается против вас, но не преступайте грани- цы дозволенного
- İslam’a Giriş
- Не убивайте душу, которую Аллах запретил убивать, если только у вас нет на это права.» 19
- «Сражайтесь с многобожниками всеми вместе (или все вместе), подобно тому, как они сражаются с вами всеми вместе (или все вместе).»
- БИБЛИOГРАФИЯ
- Gerçek Din Bu
- Arap Devleti ve Sukutu
|
но не преступайте границы дозволенного..» 7 В этом аяте идет речь, о справедливой войне, которая ведется в случае нападения, но при этом Аллах предупреждает нас о соблюдении некоторых мер. Аят «Если
дает право войны, только при нападении врага. 9 И так, преподношение Корана, запрещающего беспричинную и бессмысленную войну, как сторонника войны несправедливо и невежественно. Нельзя отрицать факт, что не было некоторых негативных явлений, произошедших в истории Ислама, которые несоответствовали самой ре- лигии. Но эти ошибки нужно искать не в Исламе, а в тех, кто их совер- шал. К тому же, если есть какое-то неправильное происшествие в ис- тории Ислама, это исходит от ошибочного толкования религии. Кто бы и как бы не сотворил эти деяния, оправдание их Кораном невозможно. Те, кто утверждают то, что Пророк не обладавший политической властью и авторитетом в Мекканский период, не воевал, но после пере- селения в Медину приобрел силы и начал воевать, 10 не размышляют 7 аль-Бакара, 2/190. 8 ан-Ниса, 4/91. 9 Земахшери, Кешшаф, Бейрут 2003, I, с. 233; Kur’an Yolu, (Komisyon), Ankara 2003, I, s. 193. 10 Julius Wellhausen, Arap Devleti ve Sukutu, çev: Fikret Işıltan, Ankara 1963, s. 8; Akçam, İslam’da Hoşgörü ve Sınırı, İstanbul 1994, s. 36, 44; Turan Dursun, Din Bu, İstanbul 1990, s. 188. Krş. Süleyman Ateş, Gerçek Din Bu, İstanbul ts., I, s. 97; Abdullah Tümsek, ‘Dinler Arası Diyalog Süreci ve Etkenleri, Diyanet İlmi Dergi, sy. 2, Ankara 2000, XXXVI, s. 114. Ошибочные подходы к понятию Ислама о войне 13
над тем, что его без каких либо на это причин, вынудили на переселе- ние. Но при всем этом, Великий Пророк никогда не начинал войну пер- вым. А когда язычники и здесь (Медина) не оставили Его в покое, Он с целью защиты права на жизнь и на самооборону, был вынужден вести оборонительные войны. И число умерших в тех войнах, где пророк участвовал лично не превышает пятисот человек. Если понаблюдать за войнами современного и цивилизованного мира, в которых всё утопает в крови, чувствительность Ислама на эту тему станет нескрываемым фактом. В Исламе, нет борьбы за войну, наоборот в ней есть борьба за её предотвращение и за спасение человеческого достоинства. Времена пророка (аср-ы саадет), лучший пример этому. Мусульмане вынужден- ные бросить свою родину и переселиться в Медину, из-за причиненных им язычниками злодеяний, мук и угнетений, даже здесь не смогли спас- тись, от их черных замыслов. Язычники Мекки, обратились к известно- му жителю Медины Абдуллах ибн Убейю, с просьбой убийства Мухам- меда или же его изгнания из города. В противном случае, они грози- лись войной против Медины. Несколько Курайшитских военных отря- дов уже кружились вокруг города, они нападали на пастбища и занима- лись грабежом. Язычники для подготовки на войну, отправили в Си- рию большой торговый караван. Когда мусульмане размышляли над тем, что за этим караваном нужно следить и при надобности необходи- мо отрезать ей дорогу с целью предотвращения её гнустных целей, Абу Суфьян уже оповестил мекканцев о грядущей опасности и попросил о помощи. Приближалась война, которую никто не ждал. Таким образом произошла первая война между мусульманами и язычниками. 11 Даже если не учесть все вышеприведенные причины на войну, мусульмане несправедливо отлученные от своих родителей, семей и родных мест имели полное право воевать с язычниками. Битва при Бадре, является борьбой мусульман за возвращение всего отнятого у них. Мекканцы, заставившие своих земляков на переселение, не довольствуясь этим, от- правили в Медину ультиматум с требованием снятия всего покровите-
11 Смотрите: Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, İstanbul 2003, I, s. 217- 224. Др. Омар АСЛАН 14
льства над Мухаммедом и его сподвижников или же их изгнания из го- рода. И в Медине для мусульман не было покоя. Когда эти требования остались без ответа, они подготовили большую армию против Проро- ка.
12
Мекканские язычники потерпевшие неожиданное поражение в Бад- ре во втором году хиджры, с помощью соседних племен собрали трех- тысячную армию, во главе которой стоял Абу Суфьян и направились на Медину. 13
покое. После стольких снисхождений, терпения и мук, у мусульман ос- тавался единственный выход из положения: воевать за право жизни, за своё имущество, за право свободного вероисповедания и за продолже- ние своего рода. Именно так поступили мусульмане; они боролись про- тив несправедливости.
Все вышесказанное свидетельствует о том, что в Исламе нет войны беспричин. Мусульмане ведут войну, лишь в том случае, если на них нападают враги. Аят говорит: «и узнал лицемеров. Им было сказано: «Придите и сразитесь на пути Аллаха или хотя бы защитите самих себя» 14 . Здесь имеют место слова: «защитите самих себя»; по этому изречению становится ясно, что Коран приказывает воевать, в оборо- нительных целях. 15 Приведем еще один пример: «Сражайтесь на пути Аллаха с теми, кто сражается против вас, но не преступайте грани- цы дозволенного. Воистину, Аллах не любит преступников.» 16 Этот аят дает некоторые директивы, о соблюдении этических и нравствен- ных норм во время ведения войны. Из этих слов не трудно понять, что речь идет именно о самообороне. 17 Здесь есть слова: Ля та’теду, они 12 Muhammed Hamidullah, İslam’a Giriş, Ankara 1996, s. 16. 13 Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, I, s. 233. 14 Аль Имран, 3/167. 15 Esed, I: s. 124. 16 аль-Бакара, 2/190. 17 Земахшери, Кешшаф, Бейрут 2003; Kur’an Yolu, (Komisyon), Ankara 2003, I, s. 193.
Ошибочные подходы к понятию Ислама о войне 15
имеют значение: «не нападайте ни с того ни с сего»; а слово му’тедин, обозначает: «те, которые нападают». Большинство исламских коммен- таторов Корана, согласны с вышеприведенными значениями этих слов.
18 «Не убивайте душу, которую Аллах запретил убивать, если только у вас нет на это права.» 19
справедливо ведущейся войне, о соблюдении нравственных мер и об обороне, не о нападении. 20
ман. Все вышеприведенные аяты, содержат именно этот смысл. «Сражайтесь с многобожниками всеми вместе (или все вместе), подобно тому, как они сражаются с вами всеми вместе (или все вместе).» 21 С перевода этого аята, мы узнаем: война ведется лищь в случае нападения врага или же ответного удара. Кроме того, аят «Ал-
22
утверждает всё вышесказанное. Ибо счастье всего человечества – есть истинная цель Ислама.
Сегодня в различных странах мира существует такое мнение, что Ислам религия войны. Эти понятия не имеют ни каких основ, кроме не обоснованных и ошибочных доводов, а также умышленно выдуманных и бессмысленных доказательств. Конечно же Ислам, не имеет непо- средственной связи с понятием «война». Это не соответствует ментали- тету Корана. При всем этом, существуют два вопроса способствующих этим ошибочным доводам. Первое: недостаточная методология. Вто- рое: сентиментальный, злоумышленный и односторонний подход к проблеме. Вместе с тем, что здесь играют большую роль не мусульман-
18 Esed, I, s. 54. 19 аль-Анам, 6/151. 20 Esed, I, s. 162. 21 ет-Тауба, 10/36. 22 аль-Мумтахана, 60/8. Др. Омар АСЛАН 16
ские факторы, надо указать и на то, что некоторые отрицательные дей- ствия мусульман и их ошибочное понимание Ислама приводят к оди- наковому результату.
Özet Bugün dünyanın bazı yerlerinde İslam’ın savaşçı bir din olduğu, hususunda zaman zaman çok talihsiz açıklamalar yapılmaktadır. Bu anlayış ve açıklamalar ya tamamen kasıtlı ya da yanlış ve bilinçsiz yaklaşımlardan kaynaklanmaktadır. Zira savaşın, doğrudan İslam’la hiç bir alakası yoktur. Bunların hiç biri Kur’ân mantalitesine muvafık değildir. Hal böyle olunca, meselenin yanlış anlaşılmasına sebep olan iki unsurdan bahsetmek mümkün- dür. Bunların birincisi metodoloji eksikliğidir. Bir diğeri ise tamamen duy- gusal, kasıtlı ve tarafgir yaklaşımlardır. Bu yaklaşımlarda da, başta gayr-i Müslim unsurların tutumları çok önemli bir rol oynarken, bazı Müslüman- ların menfi tavır ve İslam’ı yanlış yorumlamalarının da etkisi çok büyüktür.
Somtimes umpleasant explanation are made related to the as a religion of war in some places of the world. These conception and explanations emerge as a result of tendentious or wrong approaches. However, there is no direct connction between İslam and war. These explanations are not suitable to the mentality and tradition of Kuran. It is possible to argue about the two elements caused to wrong undrestanding of this problem. One of them is a lack of methodology. The other element is connected with sensible, tendentious, and supporting approaches. These approaches appear as a result of both points of view of non-Muslim elements and negative attitude of some Muslims and wrong explanations made by them about Islam.
Ошибочные подходы к понятию Ислама о войне 17
БИБЛИOГРАФИЯ
Замахшери, Абуль-Касим Джаруллах Махмуд б. Омар б. Мухаммед, Кешшаф, Бейрут 2003. Akçam, Taner, İslâm’da Hoşgörü ve Sınırı, İstanbul 1994. Ateş, Süleyman, Gerçek Din Bu, İstanbul, tsz. Çağrıcı, Mustafa, “Fitne” md., DİA, İstanbul 1996. Dursun, Turan, Din Bu, İstanbul 1990. Esed, Muhammed, Kur’ân Mesajı, (çev: Cahit Koytak – Ahmet Ertürk), İstanbul 2002. Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, İstanbul 2003. Hamidullah, Muhammed, İslam’a Giriş, Ankara 1996.
Lewis, Bernard, İslam Dünyasında Yahudiler, Ankara 1996. Tümsek, Abdullah, “Dinler Arası Diyalog Süreci ve Etkenleri”, Diyanet
Wellhausen, Julius, Arap Devleti ve Sukutu, çev: Fikret Işıltan, Ankara 1963. Zemahşeri, Ebu’l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed, Keşşaf, Beyrut 2003. Tarixilik məfhumu məzmununda nəssi anlama məsələsi 19
TARİXİLİK MƏFHUMU MƏZMUNUNDA NƏSSİ ∗
∗
təşəkkülündə mətni yazan öz məqsədinin qarşıdakı insan tərəfindən anlaşılıb anlaşılmadığını görə bilmir. Buna görə də ünsiyyətin müvəffəqiyyəti baxımından mətn dialoqdan daha çox problemlidir 1 . Belə problemləri aradan qaldırmaq üçün tarix boyunca müxtəlif metodlar inkişaf etdirilmişdir. Bu sahədə müsəlmanların özünəməxsus metodları olduğunu söyləmək və isbat etmək heç də çətin deyildir. Buna baxmayaraq məqalənin mövzusu bu deyil. Bu məqalə Quran və Sünnə mətnlərinin doğru anlaşılmasına dairdir. Mətni anlama deyiləndə ağla İslam elmlərindən fiqh və təfsir gəlir. Təfsirin bir anlama elmi olmadığını göstərmək üçün bir iqtibas yetərli ola bilər: “Əgər ‘anlama’ deyiləndə nəzərdə tutulan, ümumi mənada, nəslərin (ayələrin) sistemli bir bütünlük içində anlaşılması isə, klassik terminologiyada təfsirin bu mənada bir anlama işi olduğunu, təfsir üsulunun da bu anlamanın bir metodu olduğunu söyləmək çox çətin görünür. Bu təsbitin yanlış olduğunu isbat edəcək bir dəlil gətirməyin çətinliyinin əksinə, bunu təsdiqləyəcək dəlil gətirmək asandır. Ən bəsit dəlil, sırf bir təfsirçi tərəfindən digər klassik elmlərin sistem, məntiq və terminologiyasından istifadə etmədən yazmış olduğu sistemli bir təfsirin olmamasıdır. Əlimizdə olan bütün təfsir kitabları, əksəriyyətlə, ilk dövrlərdə ayələrin mənaları
∗ Nəss Quran və Sünnə mətni deməkdir. Bu məqalədə xüsusilə Quran mətni haqqın- da danışılır. ∗ BDU İlahiyyat fakültəsi İslam elmləri kafedrasının müəllimi. 1 Özsoy Ömer, Kur'an ve Tarihsellik Yazıları, s., 57. Dr. Mübariz CAMALOV 20
haqqında deyilənlərin toplanması yaxud da kəlam, fiqh, təsəvvüf, dilçilik kimi bəzi elm sahələrinin məhsulu olan biliklərin nümayişindən ibarətdir” 2 .
olmadığı həqiqətinin bu təsbitə təsirini bir kənara qoyaraq, yuxarıda deyilənlərlə həmfikir olmaq mükündür. Fiqh üsuluna gəlincə, bu elmin şəri nəslərin mənaları ilə fərdin hərəkətlərinin vəsfi, yəni hökm arasındakı münasibəti qurması yaxud yenidən qurması və ya əvvəlcədən qurulmuş olan mənanın izah edilməsi baxımından bir anlama elmi olduğunu söyləmək mümkündür. Burada, istinbat deyə biləcəyimiz bu prosesin birinci mərhələsi olan nəssin mənalara dəlalətinin ölçüləri haqqında tarixilik məfhumu ilə əlaqədar olaraq bəzi təhlillər edəcəyik.
Mənanın sözlərlə yaxın əlaqəsi var. Məna əsas etibarilə sözlərə yüklənmişdir. Ancaq mənanın bütünü sadəcə sözlərlə məhdudlaşdırılmaz və məna sadəcə sözlərdən anlaşılmaz. Xüsusilə dialoq zəminində danışanın, dinləyənin, dialoq məkan və zamanının bütün şərtləri və bunların bir-biri ilə münasibəti mənaya təsir göstərər və onu formaya salar. Beləliklə məna, ünsiyyət zəminində ortaya çıxan bir bütündür. Bu bütünün dinləyən tərəfindən mənimsənilməsi isə anlamadır. Danışanın söz, niyyət və meyllərindəki mənanın axtarılıb ortaya çıxarılması olan anlama dinləyənin xəyal gücünə deyil, anlamanın ölçülərinə tabe olmalıdır; obyektivlik bunu tələb edir. Dinləyənlərin yaxud da söhbət mətindən gedirsə, oxuyanların eyni mənanı anlaması ölçülərin qəti və açıq olduğuna və ya ən azından bir anlam probleminin olmadığına dəlalət edir. Fərqli və hətta zidd mənaların anlaşıldığı bir ünsiyyət şəraitində isə anlama probleminin varlığı isbat olunmuş qəbul edilir 3 . Danışanla dinləyənin birgə olduğu dialoq zəminində anlama daha açıq və qətidir. Anlaşılmayan yaxud yanlış anlaşılan mənalar yeniden danışılar və ya təshih edilər. Dialoqun bitdiyi və tərəflərin bir-birindən ayrıldığı andan
2 Apaydın Yunus, Klasik Fıkıh Usulünün Yapısı ve İşlevi, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, № 1, 2003, s., 9-10. 3 Cündioğlu Dücane, Anlamın Buharlaşması ve Kur’an, İstanbul, s., 23. Tarixilik məfhumu məzmununda nəssi anlama məsələsi 21
etibarən anlaşılmayan yaxud yanlış anlaşılan mənaların təshihi mümkün olmaqla yanaşı çətindir. Həmin dialoqun hər hansı bir səbəblə yenidən ələ alınması zamanı dialoq şəraitinin də yenidən zehində canlandırılması zərurəti oraya çıxar. Mətnin anlaşılmasında isə həmin mətnin təşəkkül şərtlərinin zəruriliyi daha açıqdır. Təşəkkül şəraitindən təcrid edilmiş bir mətnin doğru anlaşılması çox çətin, bəzən də imkansız ola bilər, yaxud tamamən zidd mənalar başa düşülər. Mətnin xüsusiyyətləri Tarixilik Terminlər lüğətində tarixiliyin dörd mənası olduğu bildirilir. Birinci məna: Tarixi olanın varlıq forması İkinci məna: Zamana bağlılıq, gəlib keçicilik Üçüncü məna: Tarixi şərtlilik, tarixə bağlı olma Dördüncü məna: Bir şeyin həqiqətən tarixi olaraq var olması faktı 4 . Mətnlərin anlaşılmasında bir fakt olaraq nəzərə alınması lazım olan tarixilik əsasən üçüncü mənanı ifadə edir. Bir məfhum olaraq tarixilik bizim mədəniyyətimizə kənardan daxil olmuşdur. İsanın məsihiliyini isbat etmək üçün Kilsə müqəddəs mətnləri dogmatik yozumlamışdır. Bu da tarixdən yəni müəyyən mənada həqiqətdən uzaq bir din anlayışına gətirib çıxarmışdır. Kartezyan düşüncənin teologiya sahəsinə girməsiylə birlikdə müqəddəs mətnlərdə yazılanlar hesaba çəkilməyə başlandı və beləcə müqəddəs kitabların tarixlə olan münasibəti üzərində duruldu 5 . Bir metod olaraq tarixilik İslam dünyasına heç vaxt yad olmamışdır. Başlanğıcdan etibarən Quran bir çox ayədə həzrət Məhəmmədin bir bəşər olduğunu müxtəlif məzmunlarda vurğulamışdır. Sonrakı dövrlərdə Siyər, Məğazi, Hədis, kimi elmlər, əsbabı-nüzul, səbəbi-vürud, nəsx və bənzəri çox saylı məfhumlar tarixiliyin gerçəkliyini göstərən faktlardır 6 . 4 Bedia Akarsu, Felsefe Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 988, 171. 5 Mehmet Paçacı, “Kur’an ve Tarihsellik Tartışması”, Kur’anı Anlamada Tarihsellik Sorunu, Bursa, 2005, 21. 6 Mehmet Paçacı, “Kur’an ve Tarihsellik Tartışması”, Kur’anı Anlamada Tarihsellik Sorunu, 22-23. Dr. Mübariz CAMALOV 22
Quran mətninin tarixiliyi deyiləndə Quranın tarixin müəyyən bir dövründə, müəyyən şərtlər mühitində nazil olması, yəni məzmunun təşəkkülündə və müəyyən hökmlərinin bağlayıcılık dərəcəsində dövrün şərtlərinin təsiri nəzərdə tutulur. Bunun anlaşılması üçün Quranın məzmunundan bəzi məsələlərə diqqət yetirmək kifayətdir. Quranın nazil olmasından əvvəlki dövr cahiliyyə dövrü adlanır. Bu dövrə aid bəzi hüquqi və iqtisadi məsələrin olduğu kimi qorunduğu məlumdur. Evlilik maneələri, müdarəbə, şirkət kimi ortaqlıq müqavilələri, mirasa dair bəzi məsələlər bəzi kiçik dəyişikliklərlə qəbul edilmişdir. Quranın ilk nazil olmağa başladığı şəhər olan Məkkədə xristiyan və yəhudilərin yaşadığına dair qəti dəlillər olmasa da bu şəhərdə tövhid anlayışının varlığı və buna bağlı olaraq hənif din fikrinin mövcud olduğunu söyləmək mümkündür. Quranın böyük bir qismini təşkil edən ayələrin Mədinədə nazil olduğu və bu şəhərdə çox sayda xristiyan və yəhudinin yaşadığı məlumdur. Bu faktlar Quranda əhli-kitabla bağlı çox saylı ayənin yer almasının səbəbidir. Məkkə əhalisi bütpərəst idi. Tarix boyunca Allahın evi sayılan Kəbə bütlərlə doldurulmuşdu. Bu fakt Quranda şirkə qarşı ciddi tədbirlərin alınmasına səbəb olmuşdur. Dinin əsasını təşkil edən inanc mövzularında şirkə düşülməməsi üçün diqqətli olmaq davamlı olaraq diqqət mərkəzində tutulmuşdur. Bu misalları spirtli içki, qız uşaqlarının diri-diri bastırılması, zina kimi dövrün ciddi problemləri olan çox saylı xüsusi misallarla və Peyğəmbərdən soruşulan bir çox sualın cavabının vəhy yolu ilə cavablandırılması misalları ilə davam etdirmək mümkündür. Bütün bunlar Quranın zaman və məkandan ayrı mücərrəd qaydaları olan, mücərrəd hadisələrdən bəhs edən və mücərrəd problemlərə həll yolu göstərən bir kitab olmadığını, əksinə sözü gedən dövrün içində varlıq tapan bir kitab olduğunu göstərir. Ümumbəşərlik Ümumbəşərlik məfhumu zaman və məkan baxımından hər şeyi əhatə edən deməkdir. Quranın ümumbəşərliyi deyiləndə Quran hökmlərinin bütün dövrlərdə, dünyanın harasında yaşayırsa yaşasın bütün insanlara aid olması və eyni zamanda bütün zaman və məkanlarda tətbiq olunmasının mümkün olduğu nəzərdə tutulur. Tarixilik məfhumu məzmununda nəssi anlama məsələsi 23
Ümumbəşərlik Quranın ən mühüm xüsusiyyətlərindən biridir. Quranın son ilahi kitab olması bunun ən açıq dəlilidir. Çünki son ilahi kitabın bütün bəşərə xitab etməsi və bütün dövrlərdə öz aktual mesajını verməsi zəruridir. Quranın ümumbəşərliyini eyni zamanda Quranın bir çox ayəsində də görmək olar. Burada bu ayələri müəyyən bir təsnif içində vermək uyğundur.
vardır
7 . Xüsusilə Nisa surəsinin 174-cü ayəsi kimi ayələr Quranın ümumbəşər olduğuna açıq dəlildir. Bu ayədə belə deyilir: “Ey insanlar! (Bu Məhəmməd) sizə Rəbbiniz tərəfindən dəlil gəlmişdir. Biz sizə aydın bir nur (Quran) endirdik”. Yaxud Əraf surəsinin 158-ci ayəsi: “(Ya Rəsulum) De: “Ey insanlar! Mən Allahın sizin hamınıza göndərilmiş peyğəmbəriyəm...” Yenə Ənbiya surəsi 108-ci ayədə “Səni də aləmlərə ancaq bir rəhmət olaraq göndərdik”. Başqa bir ayə (Səbə, 34/28): “Biz səni bütün insanlara müjdə verən və qorxudan bir peyğəmbər olaraq göndərdik”. Saylarını artırmaq mümkün olan bu ayələr Quran mətninin müəyyən bir qurupa yaxud millətə deyil bütün insanlığa xitab etdiyini göstərir.
dəlil Qurandakı ümumi prinsiplərdir. Ümumi prinsiplər zaman və məkan baxımından xüsusi hökmlərdən fərqli olaraq daha əhatəlidir. Çünki ümumi prinsiplərin fərqli şəraitlərdə tətbiq olunması çətinlik yaratmaz. Məsələn, Quranda şura prinsipi əmr olunmuşdur 8 . Ancaq şuranın forması müxtəlif dövrlərə uyğun olaraq yenidən nizamlanması üçün insanların öhdəsinə buraxılmışdır. Yaxud ədalət prinsipi. Ədalətli hökm vermək Quranın əmrlərindən biridir 9 . Ancaq ədaləti yerinə gətirmək üçün hansı metoddan istifadə edilməsi sabit hökmlərlə bildirilməmiş, bu insanların ixtiyarına buraxılmışdır. Nümunə izah. Quranda müəyyən tarixi hadisə yaxud şəxsiyyətlər haqqında məlumatlar verilmişdir. Bunlar tarix kitablarındakı kimi təfsilatlı deyil, daha çox nümunə göstərilmək üçün izah edilir. Çünki bu hadisə və şəxsiyyətlər, başqa bir sözlə qissələr dərin kökləri ilə araşdırılmaq yerinə onlara bağlı olaraq ədalət, haqq, doğruluq vs. kimi müsbət keyfiyyətlər ya da
7 Bəqərə, 2/21, 168; Nisa, 4/1, 133, 170, 174; Həc, 22/1, 5, 73 vs. 8 Şura, 42/38; Al-i İmran, 3/159. 9 Nisa, 4/58; Maidə, 5/49. Dr. Mübariz CAMALOV 24
haqsızlıq, zülüm vs. kimi mənfi keyfiyyətlərə diqqət çəkilməkdədir. Quranın bu vəya digər qissəni nəql etmədəki məqsədi, Quranın əsas qayəsi olan insanlığı hidayətə erdirmək hədəfinə bağlı olaraq ümumbəşər dəyərləri izah etməkdir. Bunun üçün də qissənin tarixi təfsilatı yerinə qissədə haqqında danışılan cəmiyyətin yaxud topluluğun əxlaqi, mənəvi ya da hüquqi baxımdan geriləməsinin səbəbləri üzərində durulur. Bunun kimi qissələr nəql olunduqdan sonra isə qeyd olunan laqeydliklərin bənzər istənməyən nəticələrə gətirib çıxaracağı bildirilməkdə və bundan insanların dərs çıxarmaları öyüdlənməkdədir. Misal və nümunələr vasitəsi ilə məramı izah etmə tərzi olan bu metod eyni zamanda Quran mətninin ümumbəşərliyinə dəlildir. Bu məsələni misallara izah edək: Həzrət Musa ilə Firon arasında cərəyan edən hadisə özünəməxsus tarixi bir hadisə olmaqla yanaşı ümumbəşər mesajlar daşıyan bir modeldir. Yüklə 3,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|