Elmи мяъмуяси


но не преступайте границы дозволенного



Yüklə 3,55 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/37
tarix05.05.2017
ölçüsü3,55 Mb.
#16979
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   37

но не преступайте границы дозволенного..»

7

 В этом аяте идет речь, о 

справедливой войне, которая ведется в случае нападения, но при этом 

Аллах  предупреждает  нас  о  соблюдении  некоторых  мер.  Аят    «Если 

они не отступят от вас, не предложат вам мира и не уберут свои ру-

ки,  то  хватайте  их  и  убивайте,  где  бы  вы  их  ни  обнаружили.  Мы 

предоставили вам очевидный довод (для войны) против них.»

8

 тоже 

дает право войны, только при нападении врага.

9

 И так, преподношение 



Корана,  запрещающего  беспричинную  и  бессмысленную  войну,  как 

сторонника войны несправедливо и невежественно. 

Нельзя  отрицать  факт,  что  не  было  некоторых  негативных  явлений, 

произошедших в истории Ислама, которые несоответствовали самой ре-

лигии. Но эти ошибки нужно искать не в Исламе, а в тех, кто их совер-

шал.  К  тому  же,  если  есть  какое-то  неправильное  происшествие  в  ис-

тории Ислама, это исходит от ошибочного толкования религии. Кто бы и 

как бы не сотворил эти деяния, оправдание их Кораном невозможно. 

Те,  кто  утверждают  то,  что  Пророк  не  обладавший  политической 

властью и авторитетом в Мекканский период, не воевал, но после пере-

селения  в  Медину  приобрел  силы  и  начал  воевать,

10

  не  размышляют 



                                                 

7

 аль-Бакара, 2/190. 



8

 ан-Ниса, 4/91. 

9

  Земахшери,  Кешшаф,  Бейрут 2003, I, с. 233; Kur’an Yolu, (Komisyon), 



Ankara 2003, I, s. 193. 

10

 Julius Wellhausen, Arap Devleti ve Sukutu, çev: Fikret Işıltan, Ankara 1963, s. 



8; Akçam, İslam’da Hoşgörü ve Sınırı, İstanbul 1994, s. 36, 44; Turan Dursun, 

Din Bu, İstanbul 1990, s. 188. Krş. Süleyman AteşGerçek Din Bu, İstanbul ts., 

I, s. 97; Abdullah Tümsek, ‘Dinler Arası Diyalog Süreci ve Etkenleri, Diyanet 



İlmi Dergi, sy. 2, Ankara 2000, XXXVI, s. 114. 

Ошибочные подходы к понятию Ислама о войне 

13 


над тем, что его без каких либо на это причин, вынудили на переселе-

ние. Но при всем этом, Великий Пророк никогда не начинал войну пер-

вым. А когда язычники и здесь (Медина) не оставили Его в покое, Он с 

целью защиты права на жизнь и на самооборону, был вынужден вести 

оборонительные  войны.  И  число  умерших  в  тех  войнах,  где  пророк 

участвовал лично не превышает пятисот человек. Если понаблюдать за 

войнами современного и цивилизованного мира, в которых всё утопает 

в  крови,  чувствительность  Ислама  на  эту  тему  станет  нескрываемым 

фактом. 

В  Исламе,  нет  борьбы  за  войну,  наоборот  в  ней  есть  борьба  за  её 

предотвращение  и  за  спасение  человеческого  достоинства.  Времена 

пророка (аср-ы саадет), лучший пример этому. Мусульмане вынужден-

ные бросить свою родину и переселиться в Медину, из-за причиненных 

им язычниками злодеяний, мук и угнетений, даже здесь не смогли спас-

тись, от их черных замыслов. Язычники Мекки, обратились к известно-

му жителю Медины Абдуллах ибн Убейю, с просьбой убийства Мухам-

меда  или  же  его  изгнания  из  города.  В  противном  случае,  они  грози-

лись войной против Медины. Несколько Курайшитских  военных отря-

дов уже кружились вокруг города, они нападали на пастбища и занима-

лись  грабежом.  Язычники  для  подготовки  на  войну,  отправили  в  Си-

рию  большой  торговый  караван.  Когда  мусульмане  размышляли  над 

тем, что за этим караваном нужно следить и при надобности необходи-

мо отрезать ей дорогу с целью предотвращения её гнустных целей, Абу 

Суфьян уже  оповестил мекканцев о грядущей опасности и попросил о 

помощи. Приближалась война, которую никто не ждал. Таким образом 

произошла  первая  война  между  мусульманами  и  язычниками.

11

    Даже 



если  не  учесть  все  вышеприведенные  причины  на  войну,  мусульмане 

несправедливо  отлученные  от  своих  родителей,  семей  и  родных  мест 

имели  полное  право  воевать  с  язычниками.  Битва  при  Бадре,  является 

борьбой  мусульман  за  возвращение  всего  отнятого  у  них.  Мекканцы, 

заставившие своих земляков на переселение, не довольствуясь этим, от-

правили в Медину ультиматум с требованием снятия всего покровите-

                                                 

11

 Смотрите: Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, İstanbul 2003, I, s. 217-



224. 

 Др. Омар АСЛАН 

14 


льства над Мухаммедом и его сподвижников или же их изгнания из го-

рода. И в Медине для мусульман не было покоя. Когда эти требования 

остались  без  ответа,  они  подготовили  большую  армию  против  Проро-

ка.


12

 

Мекканские язычники потерпевшие неожиданное поражение в Бад-



ре во втором году хиджры, с помощью соседних племен собрали трех-

тысячную армию, во главе которой стоял Абу Суфьян и направились на 

Медину.

13

 Как в Мекке, так и в Медине, они не оставляли мусульман в 



покое. После стольких снисхождений, терпения и мук, у мусульман ос-

тавался единственный выход из положения: воевать за право жизни, за 

своё имущество, за право свободного вероисповедания и за продолже-

ние своего рода. Именно так поступили мусульмане; они боролись про-

тив несправедливости. 

 

 

Итог 

Все вышесказанное свидетельствует о том, что  в Исламе нет войны 

беспричин.  Мусульмане  ведут  войну,  лишь  в  том  случае,  если  на  них 

нападают враги. Аят говорит: «и узнал лицемеров. Им было сказано: 



«Придите и сразитесь на пути Аллаха или хотя бы защитите самих 

себя»

14

.  Здесь  имеют  место  слова:  «защитите  самих  себя»;  по  этому 

изречению  становится  ясно,  что  Коран  приказывает  воевать,  в  оборо-

нительных целях.

15

 Приведем еще один пример: «Сражайтесь на пути 



Аллаха с теми, кто сражается против вас, но не преступайте грани-

цы  дозволенного.  Воистину,  Аллах  не  любит  преступников.»

16

  Этот 

аят  дает  некоторые  директивы,  о  соблюдении  этических  и  нравствен-

ных норм во время ведения войны. Из этих слов не трудно понять, что 

речь  идет  именно  о  самообороне.

17

 Здесь есть  слова: Ля та’теду, они 



                                                 

12

 Muhammed Hamidullah, İslam’a Giriş, Ankara 1996, s. 16. 



13

 Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, I, s. 233. 

14

 Аль Имран, 3/167. 



15

 Esed, I: s. 124. 

16

 аль-Бакара, 2/190. 



17

 Земахшери, Кешшаф, Бейрут 2003; Kur’an Yolu, (Komisyon), Ankara 2003, 

I, s. 193. 


Ошибочные подходы к понятию Ислама о войне 

15 


имеют значение: «не нападайте ни с того ни с сего»; а слово му’тедин

обозначает: «те, которые нападают».  Большинство исламских коммен-

таторов  Корана,  согласны  с  вышеприведенными  значениями  этих 

слов.


18

  «Не  убивайте  душу,  которую  Аллах  запретил  убивать,  если 



только  у  вас  нет  на  это  права.»

19

  В  этом  аяте,  опять  же  речь  идет  о 

справедливо  ведущейся  войне,  о  соблюдении  нравственных  мер  и  об 

обороне, не о нападении.

20

 

Ислам запрещает войну, если не имеет место нападение на мусуль-



ман.  Все  вышеприведенные  аяты,  содержат  именно  этот  смысл. 

«Сражайтесь  с  многобожниками  всеми  вместе  (или  все  вместе), 

подобно  тому,  как  они  сражаются  с  вами  всеми  вместе  (или  все 

вместе).»

21

    С  перевода  этого  аята,  мы  узнаем:  война  ведется  лищь  в 

случае нападения врага или же ответного удара. Кроме того, аят «Ал-

лах не запрещает вам быть добрыми и справедливыми с теми, ко-

торые не сражались с вами из-за религии и не изгоняли вас из ва-

ших жилищ. Воистину, Аллах любит беспристрастных.»

22

 повторно 

утверждает всё вышесказанное. Ибо счастье всего человечества – есть 

истинная цель Ислама. 

 

 

Резюме 



Сегодня  в  различных  странах  мира  существует  такое  мнение,  что 

Ислам религия войны. Эти понятия не имеют ни каких основ, кроме не 

обоснованных и ошибочных доводов, а также умышленно выдуманных  

и  бессмысленных  доказательств.  Конечно  же  Ислам,  не  имеет  непо-

средственной связи с понятием «война». Это не соответствует ментали-

тету Корана. При всем этом, существуют два вопроса способствующих 

этим  ошибочным  доводам.  Первое:  недостаточная  методология.  Вто-

рое:  сентиментальный,  злоумышленный  и  односторонний  подход  к 

проблеме. Вместе с тем, что здесь играют большую роль не мусульман-

                                                 

18

 Esed, I, s. 54. 



19

 аль-Анам, 6/151. 

20

 Esed, I, s. 162. 



21

 ет-Тауба, 10/36. 

22

 аль-Мумтахана, 60/8. 



 Др. Омар АСЛАН 

16 


ские факторы, надо указать и на то, что некоторые отрицательные дей-

ствия  мусульман  и  их  ошибочное  понимание  Ислама  приводят  к  оди-

наковому результату.  

 

 



Özet 

Bugün dünyanın bazı yerlerinde İslam’ın savaşçı bir din olduğu, 

hususunda zaman zaman çok talihsiz açıklamalar yapılmaktadır. Bu anlayış 

ve açıklamalar ya tamamen kasıtlı ya da yanlış ve bilinçsiz yaklaşımlardan 

kaynaklanmaktadır. Zira savaşın, doğrudan  İslam’la hiç bir alakası yoktur. 

Bunların hiç biri Kur’ân mantalitesine muvafık değildir. Hal böyle olunca, 

meselenin yanlış anlaşılmasına sebep olan iki unsurdan bahsetmek mümkün-

dür. Bunların birincisi metodoloji eksikliğidir. Bir diğeri ise tamamen duy-

gusal, kasıtlı ve tarafgir yaklaşımlardır. Bu yaklaşımlarda da, başta gayr-i 

Müslim unsurların tutumları çok önemli bir rol oynarken, bazı Müslüman-

ların menfi tavır ve İslam’ı yanlış yorumlamalarının da etkisi çok büyüktür.  

 

 

Summary 

Somtimes umpleasant explanation are made related to the as a religion of 

war in some places of the world. These conception and explanations emerge 

as a result of tendentious or wrong approaches. However, there is no direct 

connction between İslam and war. These explanations are not suitable to the 

mentality and tradition of Kuran. It is possible to argue about the two 

elements caused to wrong undrestanding of this problem. One of them is a 

lack of methodology. The other element is connected with sensible, 

tendentious, and supporting approaches. These approaches appear as a result 

of both points of view of non-Muslim elements and negative attitude of 

some Muslims and wrong explanations made by them about Islam. 


Ошибочные подходы к понятию Ислама о войне 

17 


 

БИБЛИOГРАФИЯ 

 

Замахшери, Абуль-Касим Джаруллах Махмуд б. Омар б. Мухаммед, 



Кешшаф, Бейрут 2003. 

Akçam, Taner, İslâm’da Hoşgörü ve Sınırı, İstanbul 1994. 

Ateş, Süleyman, Gerçek Din Bu, İstanbul, tsz. 

Çağrıcı, Mustafa, “Fitne” md., DİA, İstanbul 1996. 

Dursun, Turan, Din Bu, İstanbul 1990. 

Esed, MuhammedKur’ân Mesajı, (çev: Cahit Koytak – Ahmet Ertürk), 

İstanbul 2002. 

Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, İstanbul 2003. 

Hamidullah, Muhammed, İslam’a Giriş, Ankara 1996. 

Kur’ân Yolu, (Komisyon), Ankara 2003. 

Lewis, Bernard, İslam Dünyasında Yahudiler, Ankara 1996. 

Tümsek, Abdullah, “Dinler Arası Diyalog Süreci ve Etkenleri”Diyanet 

İlmî Dergi, sy.2, XXXVI, Ankara 2000. 

Wellhausen, Julius, Arap Devleti ve Sukutu, çev: Fikret Işıltan, Ankara 

1963.  

Zemahşeri, Ebu’l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed, 



Keşşaf, Beyrut 2003. 

Tarixilik məfhumu məzmununda nəssi anlama məsələsi 

19 


 

 

TARİXİLİK MƏFHUMU MƏZMUNUNDA 

NƏSSİ



 ANLAMA MƏSƏLƏSİ 

 

Dr. Mübariz CAMALOV



 

 

 

Mətn bir lüğəvi ünsiyyət vasitəsidir. Dialoqdan fərqli olaraq mətnin 



təşəkkülündə mətni yazan öz məqsədinin qarşıdakı insan tərəfindən anlaşılıb 

anlaşılmadığını görə bilmir. Buna görə  də ünsiyyətin müvəffəqiyyəti 

baxımından mətn dialoqdan daha çox problemlidir

1

. Belə problemləri aradan 



qaldırmaq üçün tarix boyunca müxtəlif metodlar inkişaf etdirilmişdir. Bu 

sahədə müsəlmanların özünəməxsus metodları olduğunu söyləmək və isbat 

etmək heç də çətin deyildir. Buna baxmayaraq məqalənin mövzusu bu deyil. 

Bu məqalə Quran və Sünnə mətnlərinin doğru anlaşılmasına dairdir. 

Mətni anlama deyiləndə  ağla  İslam elmlərindən fiqh və  təfsir gəlir. 

Təfsirin bir anlama elmi olmadığını göstərmək üçün bir iqtibas yetərli ola 

bilər: 

“Əgər ‘anlama’ deyiləndə  nəzərdə tutulan, ümumi mənada, nəslərin 



(ayələrin) sistemli bir bütünlük içində anlaşılması isə, klassik 

terminologiyada təfsirin bu mənada bir anlama işi olduğunu, təfsir üsulunun 

da bu anlamanın bir metodu olduğunu söyləmək çox çətin görünür. Bu 

təsbitin yanlış olduğunu isbat edəcək bir dəlil gətirməyin çətinliyinin əksinə, 

bunu təsdiqləyəcək dəlil gətirmək asandır.  Ən bəsit dəlil, sırf bir təfsirçi 

tərəfindən digər klassik elmlərin sistem, məntiq və terminologiyasından 

istifadə etmədən yazmış olduğu sistemli bir təfsirin olmamasıdır.  Əlimizdə 

olan bütün təfsir kitabları,  əksəriyyətlə, ilk dövrlərdə ayələrin mənaları 

                                                 

 Nəss Quran və Sünnə mətni deməkdir. Bu məqalədə xüsusilə Quran mətni haqqın-



da danışılır. 

 BDU İlahiyyat fakültəsi İslam elmləri kafedrasının müəllimi. 



1

 Özsoy Ömer, Kur'an ve Tarihsellik Yazıları, s., 57. 



 Dr. Mübariz CAMALOV 

20 


haqqında deyilənlərin toplanması yaxud da kəlam, fiqh, təsəvvüf, dilçilik 

kimi bəzi elm sahələrinin məhsulu olan biliklərin nümayişindən ibarətdir”

2



Klassik dövrdə bugünkü mənada bir elmlər təsnifinin sərhədlərinin qalın 



olmadığı  həqiqətinin bu təsbitə  təsirini bir kənara qoyaraq, yuxarıda 

deyilənlərlə həmfikir olmaq mükündür.  

Fiqh üsuluna gəlincə, bu elmin şəri nəslərin mənaları ilə  fərdin 

hərəkətlərinin vəsfi, yəni hökm arasındakı münasibəti qurması yaxud 

yenidən qurması  və ya əvvəlcədən qurulmuş olan mənanın izah edilməsi 

baxımından bir anlama elmi olduğunu söyləmək mümkündür. Burada, 

istinbat deyə biləcəyimiz bu prosesin birinci mərhələsi olan nəssin mənalara 

dəlalətinin ölçüləri haqqında tarixilik məfhumu ilə  əlaqədar olaraq bəzi 

təhlillər edəcəyik. 

 

Anlama nə üçün bir problemdir? 

Mənanın sözlərlə yaxın  əlaqəsi var. Məna  əsas etibarilə sözlərə 

yüklənmişdir. Ancaq mənanın bütünü sadəcə sözlərlə məhdudlaşdırılmaz və 

məna sadəcə sözlərdən anlaşılmaz. Xüsusilə dialoq zəminində danışanın, 

dinləyənin, dialoq məkan və zamanının bütün şərtləri və bunların bir-biri ilə 

münasibəti mənaya təsir göstərər və onu formaya salar. Beləliklə  məna, 

ünsiyyət zəminində ortaya çıxan bir bütündür. Bu bütünün dinləyən 

tərəfindən mənimsənilməsi isə anlamadır. 

Danışanın söz, niyyət və meyllərindəki mənanın axtarılıb ortaya 

çıxarılması olan anlama dinləyənin xəyal gücünə deyil, anlamanın ölçülərinə 

tabe olmalıdır; obyektivlik bunu tələb edir. Dinləyənlərin yaxud da söhbət 

mətindən gedirsə, oxuyanların eyni mənanı anlaması ölçülərin qəti və açıq 

olduğuna və ya ən azından bir anlam probleminin olmadığına dəlalət edir. 

Fərqli və hətta zidd mənaların anlaşıldığı bir ünsiyyət şəraitində isə anlama 

probleminin varlığı isbat olunmuş qəbul edilir

3



Danışanla dinləyənin birgə olduğu dialoq zəminində anlama daha açıq və 

qətidir. Anlaşılmayan yaxud yanlış anlaşılan mənalar yeniden danışılar və ya 

təshih edilər. Dialoqun bitdiyi və  tərəflərin bir-birindən ayrıldığı andan 

                                                 

2

 Apaydın Yunus, Klasik Fıkıh Usulünün Yapısı ve İşlevi,  İslam Hukuku 



Araştırmaları Dergisi, № 1, 2003, s., 9-10. 

3

 Cündioğlu Dücane, Anlamın Buharlaşması ve Kur’an, İstanbul, s., 23. 



Tarixilik məfhumu məzmununda nəssi anlama məsələsi 

21 


etibarən anlaşılmayan yaxud yanlış anlaşılan mənaların təshihi mümkün 

olmaqla yanaşı  çətindir. Həmin dialoqun hər hansı bir səbəblə yenidən  ələ 

alınması zamanı dialoq şəraitinin də yenidən zehində canlandırılması 

zərurəti oraya çıxar. 

Mətnin anlaşılmasında isə  həmin mətnin təşəkkül  şərtlərinin zəruriliyi 

daha açıqdır. Təşəkkül  şəraitindən təcrid edilmiş bir mətnin doğru 

anlaşılması çox çətin, bəzən də imkansız ola bilər, yaxud tamamən zidd 

mənalar başa düşülər.  



 

Mətnin xüsusiyyətləri 

Tarixilik 

Terminlər lüğətində tarixiliyin dörd mənası olduğu bildirilir. 



Birinci məna: Tarixi olanın varlıq forması 

İkinci məna: Zamana bağlılıq, gəlib keçicilik 

Üçüncü məna: Tarixi şərtlilik, tarixə bağlı olma 

Dördüncü məna: Bir şeyin həqiqətən tarixi olaraq var olması faktı

4



Mətnlərin anlaşılmasında bir fakt olaraq nəzərə alınması lazım olan 

tarixilik əsasən üçüncü mənanı ifadə edir. 

Bir məfhum olaraq tarixilik bizim mədəniyyətimizə  kənardan daxil 

olmuşdur.  İsanın məsihiliyini isbat etmək üçün Kilsə müqəddəs mətnləri 

dogmatik yozumlamışdır. Bu da tarixdən yəni müəyyən mənada həqiqətdən 

uzaq bir din anlayışına gətirib çıxarmışdır. Kartezyan düşüncənin teologiya 

sahəsinə girməsiylə birlikdə müqəddəs mətnlərdə yazılanlar hesaba 

çəkilməyə başlandı  və beləcə müqəddəs kitabların tarixlə olan münasibəti 

üzərində duruldu

5

.  



Bir metod olaraq tarixilik İslam dünyasına heç vaxt yad olmamışdır. 

Başlanğıcdan etibarən Quran bir çox ayədə  həzrət Məhəmmədin bir bəşər 

olduğunu müxtəlif məzmunlarda vurğulamışdır. Sonrakı dövrlərdə Siyər, 

Məğazi, Hədis, kimi elmlər, əsbabı-nüzul, səbəbi-vürud, nəsx və bənzəri çox 

saylı məfhumlar tarixiliyin gerçəkliyini göstərən faktlardır

6



                                                 

4

 Bedia Akarsu, Felsefe Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 988, 171. 



5

 Mehmet Paçacı, “Kur’an ve Tarihsellik Tartışması”, Kur’anı Anlamada Tarihsellik 



Sorunu, Bursa, 2005, 21. 

6

 Mehmet Paçacı, “Kur’an ve Tarihsellik Tartışması”, Kur’anı Anlamada Tarihsellik 



Sorunu, 22-23. 

 Dr. Mübariz CAMALOV 

22 


Quran mətninin tarixiliyi deyiləndə Quranın tarixin müəyyən bir 

dövründə, müəyyən  şərtlər mühitində nazil olması, yəni məzmunun 

təşəkkülündə  və müəyyən hökmlərinin bağlayıcılık dərəcəsində dövrün 

şərtlərinin təsiri nəzərdə tutulur. Bunun anlaşılması üçün Quranın 

məzmunundan bəzi məsələlərə diqqət yetirmək kifayətdir. 

Quranın nazil olmasından əvvəlki dövr cahiliyyə dövrü adlanır. Bu dövrə 

aid bəzi hüquqi və iqtisadi məsələrin olduğu kimi qorunduğu məlumdur. 

Evlilik maneələri, müdarəbə,  şirkət kimi ortaqlıq müqavilələri, mirasa dair 

bəzi məsələlər bəzi kiçik dəyişikliklərlə qəbul edilmişdir. 

Quranın ilk nazil olmağa başladığı  şəhər olan Məkkədə xristiyan və 

yəhudilərin yaşadığına dair qəti dəlillər olmasa da bu şəhərdə tövhid 

anlayışının varlığı və buna bağlı olaraq hənif din fikrinin mövcud olduğunu 

söyləmək mümkündür. Quranın böyük bir qismini təşkil edən ayələrin 

Mədinədə nazil olduğu və bu şəhərdə çox sayda xristiyan və  yəhudinin 

yaşadığı  məlumdur. Bu faktlar Quranda əhli-kitabla bağlı çox saylı ayənin 

yer almasının səbəbidir. 

Məkkə  əhalisi bütpərəst idi. Tarix boyunca Allahın evi sayılan Kəbə 

bütlərlə doldurulmuşdu. Bu fakt Quranda şirkə qarşı ciddi tədbirlərin 

alınmasına səbəb olmuşdur. Dinin əsasını  təşkil edən inanc mövzularında 

şirkə düşülməməsi üçün diqqətli olmaq davamlı olaraq diqqət mərkəzində 

tutulmuşdur. 

Bu misalları spirtli içki, qız uşaqlarının diri-diri bastırılması, zina kimi 

dövrün ciddi problemləri olan çox saylı xüsusi misallarla və Peyğəmbərdən 

soruşulan bir çox sualın cavabının vəhy yolu ilə cavablandırılması misalları 

ilə davam etdirmək mümkündür. Bütün bunlar Quranın zaman və məkandan 

ayrı mücərrəd qaydaları olan, mücərrəd hadisələrdən bəhs edən və mücərrəd 

problemlərə  həll yolu göstərən bir kitab olmadığını,  əksinə sözü gedən 

dövrün içində varlıq tapan bir kitab olduğunu göstərir. 



 

Ümumbəşərlik 

Ümumbəşərlik məfhumu zaman və  məkan baxımından hər  şeyi  əhatə 

edən deməkdir. Quranın ümumbəşərliyi deyiləndə Quran hökmlərinin bütün 

dövrlərdə, dünyanın harasında yaşayırsa yaşasın bütün insanlara aid olması 

və eyni zamanda bütün zaman və  məkanlarda tətbiq olunmasının mümkün 

olduğu nəzərdə tutulur. 



Tarixilik məfhumu məzmununda nəssi anlama məsələsi 

23 


Ümumbəşərlik Quranın  ən mühüm xüsusiyyətlərindən biridir. Quranın 

son ilahi kitab olması bunun ən açıq dəlilidir. Çünki son ilahi kitabın bütün 

bəşərə xitab etməsi və bütün dövrlərdə öz aktual mesajını verməsi zəruridir. 

Quranın ümumbəşərliyini eyni zamanda Quranın bir çox ayəsində də görmək 

olar. Burada bu ayələri müəyyən bir təsnif içində vermək uyğundur. 

Ümumi xitab. Quranda “Ey insanlar!” deyə başlayan çox sayda ayə 

vardır


7

. Xüsusilə Nisa surəsinin 174-cü ayəsi kimi ayələr Quranın 

ümumbəşər olduğuna açıq dəlildir. Bu ayədə belə deyilir: “Ey insanlar! (Bu 

Məhəmməd) sizə Rəbbiniz tərəfindən dəlil gəlmişdir. Biz sizə aydın bir nur 

(Quran) endirdik”. Yaxud Əraf surəsinin 158-ci ayəsi: “(Ya Rəsulum) De: 

“Ey insanlar! Mən Allahın sizin hamınıza göndərilmiş peyğəmbəriyəm...” 

Yenə Ənbiya surəsi 108-ci ayədə “Səni də aləmlərə ancaq bir rəhmət olaraq 

göndərdik”. Başqa bir ayə (Səbə, 34/28): “Biz səni bütün insanlara müjdə 

verən və qorxudan bir peyğəmbər olaraq göndərdik”. Saylarını artırmaq 

mümkün olan bu ayələr Quran mətninin müəyyən bir qurupa yaxud millətə 

deyil bütün insanlığa xitab etdiyini göstərir.  

Ümumi prinsiplər. Quranın ümumbəşər olduğunu göstərən başqa bir 

dəlil Qurandakı ümumi prinsiplərdir. Ümumi prinsiplər zaman və  məkan 

baxımından xüsusi hökmlərdən fərqli olaraq daha əhatəlidir. Çünki ümumi 

prinsiplərin fərqli  şəraitlərdə  tətbiq olunması  çətinlik yaratmaz. Məsələn, 

Quranda  şura prinsipi əmr olunmuşdur

8

. Ancaq şuranın forması müxtəlif 



dövrlərə uyğun olaraq yenidən nizamlanması üçün insanların öhdəsinə 

buraxılmışdır. Yaxud ədalət prinsipi. Ədalətli hökm vermək Quranın 

əmrlərindən biridir

9

. Ancaq ədaləti yerinə  gətirmək üçün hansı metoddan 



istifadə edilməsi sabit hökmlərlə bildirilməmiş, bu insanların ixtiyarına 

buraxılmışdır.  



Nümunə izah. Quranda müəyyən tarixi hadisə yaxud şəxsiyyətlər 

haqqında məlumatlar verilmişdir. Bunlar tarix kitablarındakı kimi təfsilatlı 

deyil, daha çox nümunə göstərilmək üçün izah edilir. Çünki bu hadisə  və 

şəxsiyyətlər, başqa bir sözlə qissələr dərin kökləri ilə araşdırılmaq yerinə 

onlara bağlı olaraq ədalət, haqq, doğruluq vs. kimi müsbət keyfiyyətlər ya da 

                                                 

7

 Bəqərə, 2/21, 168; Nisa, 4/1, 133, 170, 174; Həc, 22/1, 5, 73 vs. 



8

 Şura, 42/38; Al-i İmran, 3/159.  

9

 Nisa, 4/58; Maidə, 5/49. 



 Dr. Mübariz CAMALOV 

24 


haqsızlıq, zülüm vs. kimi mənfi keyfiyyətlərə diqqət çəkilməkdədir. Quranın 

bu vəya digər qissəni nəql etmədəki məqsədi, Quranın  əsas qayəsi olan 

insanlığı hidayətə erdirmək hədəfinə bağlı olaraq ümumbəşər dəyərləri izah 

etməkdir. Bunun üçün də qissənin tarixi təfsilatı yerinə qissədə haqqında 

danışılan cəmiyyətin yaxud topluluğun  əxlaqi, mənəvi ya da hüquqi 

baxımdan geriləməsinin səbəbləri üzərində durulur. Bunun kimi qissələr nəql 

olunduqdan sonra isə qeyd olunan laqeydliklərin bənzər istənməyən 

nəticələrə  gətirib çıxaracağı bildirilməkdə  və bundan insanların dərs 

çıxarmaları öyüdlənməkdədir. 

Misal və nümunələr vasitəsi ilə  məramı izah etmə  tərzi olan bu metod 

eyni zamanda Quran mətninin ümumbəşərliyinə  dəlildir. Bu məsələni 

misallara izah edək: Həzrət Musa ilə Firon arasında cərəyan edən hadisə 

özünəməxsus tarixi bir hadisə olmaqla yanaşı ümumbəşər mesajlar daşıyan 

bir modeldir.  



Yüklə 3,55 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   37




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin