Elmи мяъмуяси
Резюме статьи на тему «о некоторых особенностях категории
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
- BİBLİYOGRAFYA
- Sözlük ve Istılah Anlamı
|
Резюме статьи на тему «о некоторых особенностях категории грамматического рода слов из толкового словаря As-Suyuiti под названием «Аль-Музхир фи улумиллуга ва анваиха» («Аль-Музхир о науках языка и его областей»).
Данная статья посвящена методам классификации слов, относящихся всем четырем методам выражения грамматического рода имен существительных и прилагательных в литературном арабском языке, использующихся еще во времена великого арабского лексикографа XV века As-Suyuiti.
В его вышеупомянутом словаре собраны все формы слов, выражающих грамматический род в литературном, так и в разговорном языке арабов того времени. Автор исчерпал все языковые единицы, будь они морфологического, или аналитического и супплетивного методов, используемые даже в наречиях и диалектах арабских племен, опираясь при этом на величайшие труды ученых-языковедов, историков, повествователей и комментаторов, на которых возвышались Куфийская и Басрийская школы линвистики. В будущем эти две школы будут сливаться в один единый организм и создавать Багдадскую школу арабской лингвистики.
Автор воспользовался в своем труде книгами 168 ученых- лингвистов Арабского Халифата того времени. Əs-suyutinin “əl-muzhir” əsərində qrammatik cinsin bəzi morfoloji və qrammatik xüsusiyyətlərinə dair 103
Summary of the article on the theme “On some specifications of the category of grammatical gender of the words from As-Souyutee’s glossary called “Al-Muhzir fi ulumil-lugha wa enwaiha” (“Al-Muzhir is about science of language and its spheres”).
The given article is dedicated to the methods of classification of the words, regarding all the four methods to express grammatical gender of the nouns and adjectives in the literary arabic, which had been used at the times of As-Souyutee, the great arab lexicographer of the fifteenth century.
All forms of the words expressing grammatical gender in literary and spoken language of arabs of that time are collected in his above-mentioned dictionary. The author has settled all language units of morphological, analytical and suppletive methods, used even in dialects of Arab tribes, at the same time based on the greatest works of scientist-linguists, historians, narrators and commentators on which the linguistics schools of Kuphy and Basra appeared. In the future these two schools will merge in one single whole organism and create the Baghdad school of the Arab linguistics.
The author used 168 scientific-linguists’ books of Arab Caliphate of that time in his work.
Süsən MEHRƏLİYEVA 104
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
1. Qurani-Kərim (tərcüməsi) 2. Qurani-Kərim (ərəbcə) 3. Qurbanov A., Ümumi dilçilik, I və II cildlər, Bakı- “maarif” nəşriyyatı, 1983. 4. Гранде Б.М., Курс арабской грамматики в спавнительно- историческом освешшении, издательство Восточной литературы, Москва-1963. 5. Гранде Б.М., Введение в сравнительное изучение семитских язы- ков, издательство «Наука», Главная редакция восточной литературы, Москва, 1972. 6. Дяконов И.М. Языки древней переднеу Азии, Издательство «Наука», Москва, 1967. 7. Musayev O., İngilis dilinin qrammatikası. «Maarif» nəşriyyatı, Bakı-1996. 8. Məmmədəliyev V.M., Kufə qrammatika məktəbi, Bakı – 1988. 9. لاعلا
ةغللا مولع يف رھزملا ، يطويسلا نيدلا للاج نمحرلا دبع ةم ةرھاقلا ، اھعاونأو
1
ةيبرعلا ةغللا ملع ، يزاجح يمھف دمحم روتكدلا : نراقم يخيرات لخدم عيزوتلاو رشنلاو ةعابطلل بيرغ راد ، ةيماسلا تاغللاو تارقلا ءوض يف ، ةرھاقلا ، 1998
Milli kimlik ve din olgusu 105
MİLLİ KİMLİK VE DİN OLGUSU
∗
Dini, semboller sistemi olarak ele alan Amerikan antropologu Geertz, bu semboller sisteminin insanlarda etkili ve uzun süre devam eden ruh hallerinin ve güdülerinin oluşmasında rol aldıklarını belirtmiştir. Öyle ki, bu ruh halleri ve güdüler yegane gerçeklik olarak görünür. 1 Anthony F.C. Wallace gibi antropologlar da dini, doğaüstü varlıklar, kudretler ve kuvvetlerle ilgili inanç ve ayin olarak tanımlar ve dinsel inançların dualar, ilahiler, mitoslar, masallar, standartlar ve ahlak üzerine buyruklar gibi sözel tezahürlerini de dikkate alırlar.
2 Wallece mitlerle rasyonelleştirilmiş ritüeller bütününü (törenleri), dinin esas fenomeni veya aksiyon halindeki din olarak isimlendirir. 3
Bazı antropologların törenleri, geçiş törenleri ve yoğun dönem törenleri başlıklarında toplamaları 4 ve izah etmeleri bize törenlerin sosyal yaşama etkilerini açıklama imkanı vermiştir. Mesela geçiş törenlerinin bireyin hayatı boyunca aşamalarla ilgili olduğu ve yoğun dönem törenlerinin ise kriz dönemlerinde bireylerin kaynaşmasını sağlayarak grubu bir arada tutması 5
sosyoloji açısından önem arz etmektedir. Şöyle ki, yoğun dönem törenleri, grubun yaşamında ortaya çıkan sorunların aşılması maksadını gütmesi, bu törenlerin geçiş törenlerinden farklı olarak, bireyi topluma kazandırmanın yanında toplumun birlikteliğini korumaya yönelik olduğunu da gösterir. Geçiş törenlerine çocukların erkekliğe geçiş töreni olarak da bilinen sünnet törenini örnek verirsek, burada bir başka kimlik kazanma da söz konusudur.
∗ BDU İlahiyyat Fakultəsi Müəlliməsi. 1 Geertz, Clifford, The Interpretation of Cultures, Basic Books, Inc.,Publisbers, New York, 1973, s 90. 2 Kottak, Conrad Phillip, Antropoloji, çev: Altuntek, Serpil N., Ütopya yay., Ankara, 2002, s 466. 3 Haviland, William A., Kültürel Antropoloji, çev: İnaç, Hüsamettin; Çiftçi, Seda, Kaknüs yay., İstanbul, 2002, s 410. 4 Haviland, William A., a.g.e., s 421 5 Haviland, William A., a.g.e., s 421 Dr. Mehriban QASIMOVA 106
Bir dini kimlik, Müslümanlık. Çocukların dini kimliği böyle bir törenle kazanması, yöresel olarak farklı yaş aralıklarında mümkündür. Bu törenle çocuk Müslüman kimliğini kazanmakla birlikte, çevresinin ve toplumunun Müslüman kimliğine vermiş olduğu değeri ve önemi de anlamaktadır. Yoğun dönem törenleri sadece kriz durumları ile sınırlandırılmamaktadır. Bireylerin duygularını ifade etmesini ve grup içi bütünlüğün sağlanmasını amaçlayan 6 yoğun dönem törenleri aynı zamanda bir kimlik aşılaması olduğundan, hem kriz dönemlerini, hem de hoşnutluk dönemlerini kapsar. Düğün törenleri de cenaze törenleri gibi, kültürel ve dinsel özellikler taşıyarak bireylere içinde bulundukları toplumun ruhunu empoze edip bir kimlik kazandırırlar. Anlaşıldığı gibi ritüellerin büyük bir kısmı bilinç yükseltme kapasitesine sahip olduğundan, topluluk sınırlarının onaylanması ve pekiştirilmesinde başvurulan simgesel düzeneklerde ritüelin öncelik kazanması şaşırtıcı değildir. 7
bir dinsel törenin olmadığını savunan Malinowski, bu toplumbilimsel yönün önemini, yapılan törenin dinsel bir yükümlülükten başka toplumsal bir zorunluluk haline sokmasında görmektedir. 8 Şöyle de ifade edebiliriz; dinsel törenler toplumda kendini zorunluluk haline getirerek gelenek halini almakta ve dinsel yükümlülüğünün yanısıra toplumsal bir zorunlulukla kendini göstermektedir. Toplumun kültürüne yerleşen dinsel tören, böylece bir sosyal birikim ve sosyal miras olarak vücuda getirilmiş olmaktadır. 9
dönemlerinde, aşılması zor problemlerin çözüme kavuşturulmasına yardımcı olurlar. Şöyle ki, insanlarda doğru ve yanlış bilincini oluşturarak, insanların doğruyu ve yanlışı ayırt etmelerini sağlarlar. İnsan ile yüce varlıklar arasında bir bağ oluşturan din, yerel geleneklerin öğrenilmesinde bir eğitim aracı olarak kullanılır ve en önemlisi din, sosyal dayanışmanın sağlanmasında apayrı bir rol üstlenir. 10
6 Malinowski, Bronislaw, Yabanıl Toplumlarda Suç ve Gelenek, çev: Yeğin, Şemsa, Epsilon yay., İstanbul, 2003, s 55. 7 Cohen, Anthony P., The Symbolic Construction of Community, edit: Hamilton, Peter, Routledge, London, 1989, s 50. 8 Malinowski, Bronislaw, a.g.e., s 56. 9 Aslantürk, Zeki; Amman, M.Tayfun, Sosyoloji (Kavramlar, Kurumlar, Süreçler, Teoriler), İFAV yay., İstanbul, 1999 , s 196. 10 Haviland A.William, a.g.e., s 407. Milli kimlik ve din olgusu 107
Sosyal değişimde dinin rolü ile ilgili herhangi bir tartışma, aslında kültürün bilişsel tarzıyla ilgilidir. Bu noktada “bir kültürde insanların kendileriyle ve kendi eylemleri ile ilgili düşünmelerinde esas yönler nelerdir” sorusuna açıklık getirilmelidir. Çünkü kültürün bu özelliği dini inancın kendine özgü bir parçası olup, sosyal değişim üzerindeki dinin etkisini biçimlendiren bazı faktörleri de içermektedir. 11
yaygın olduğu kültürlerde insanların değişme için farklı yollara başvuracağı ihtimal dışıdır. Bu düşünceye göre, eğer farklı eylem biçimleri ortaya çıkarsa, bu sefer dini kimliksiz grup düşüncesi onlar için imkansız olduğundan insanlar muhtemelen daha fazla kuşkuya düşeceklerdir. Bu yüzden dinin, grubun ortak eylemleri için önemsiz olduğunu tasavvur bile edemezler. Mesela Latin Amerika’sının hemen hemen her tarafında, insanların çoğunun hayat felsefesi dinle doyurulmuş ve bu din sosyal eylemin uygulanabilir ve can alıcı potansiyeli olmuştur. 12
politik akım olarak ortaya çıkan “Demokrasi İnsanları” tamamen düzensiz ve kuraldışıydılar, çünkü o toplumda mezhebe bağlı olmayan sosyal grup birçok kimse için tasavvur edilemezdi. Birleşmiş Milletlerde ise, buna karşılık olarak, dinsel olmayan eylemler hem normal hem de makuldür, bu kısmen, kilise ve devletin ideolojik ayırımından dolayı olmuştur, fakat aynı zamanda da modern toplumda kurumsal fark gözetmenin yüksek düzeyde olmasından ileri gelirdi. Dini kurumlar diğer kurumlardan örneğin ekonomik ve politik olanlardan ayrıdırlar. Bu iki kültürel ortam arasındaki fark sadece sosyal yapı ile ilgili değil, aynı zamanda o ortamdaki kişilerin kendileri ve kendi eylemleri ile ilgili karakteristik düşünme biçimleri ile ilgilidir. 13
mühim faktör olarak ele alınır. Çünkü gelişim sürecinde kültürün vazgeçilmez unsuru olan din faktörü de değişimle etkileşim içinde bulunmaktadır. Bu açıdan dinin tarifini yeniden ele alırsak:
11 McGuire.,Meredith B., Religion: The Social Context, Wadsworth Publishing Company, California, 1992. s 232. 12 McGuire.,Meredith B., a.g.e., s 232 13 McGuire.,Meredith B., a.g.e.s 232-233. Dr. Mehriban QASIMOVA 108
Din veya dini sistemler en az şunları içermeliler: 1.“Olağanüstü”, kutsal; veya Durkheim’in söylediği gibi, sıradan obje ve olaylardan farklı olarak insan hayatının manası itibariyle bağımlı olduğu varlıklarla ilişkisi açısından insani konu ve çıkarların faydacı ve kullanışsal özelliklerini içine alan az veya çok bütünleşmiş bir inançlar kümesini; 2. Kutsallık niteliği taşıyan ve insanların dinsel alanda açığa vurduğu duygusal halleriyle ilgili semboller, objeler, davranışlar, bireyler, deneysel ve deney dışı bir sistemi, kısaca, anlamlı bir semboller sistemini; 3. Önemli ve çoğu defa mecburi olarak, ilgili bulunduğu inançlar karmaşası ışığında yorumlanan, fakat hiçbir sonuca ulaştırmadığı için günlük hayatın gerekli çıkarları açısından faydasız olan az veya çok kesin olarak belirlenmiş eylemler kümesini; Bu eylemler genellikle değişik fırsatlar için belirlenmiş olacak, ancak diğerleri için yasak edilecek ve belki de sosyal gruplarda farklı statülerine göre ayırıma tabi tutulacaktır. 4. Bir dereceye kadar ortak inançlarını paylaşan ve hissettikleri şeye iştirak eden “biz”, yani Durkheim’in “moral topluluk” olarak isimlendirdiği toplumu bir araya getiren etkinliklerin bütünleşmiş sistemi; 5. İnsanların doğaüstü alem ile ilişkileri dolayısıyla onun manevi değerleri ile derinlemesine ilgili olan ve uğruna yaşaması istenen gayeleri ve uyması beklenen davranış kurallarını içeren duyguyu. 14 Şimdi bu özellikleriyle dini ele aldığımız zaman yukarıda söz konusu olan problemlere şu sorularla yaklaşabiliriz: Kültürde dini roller ve kimlikler bireysel eylemlerin önemli biçimleri midir; ve bu, kültürde birey için dini kimlik veya özel dini rol anlamına mı geliyor ve dini roller makul liderlik biçimleri midir? Dinin bireyin kendisi hakkında veya başkalarının onunla ilgili karar almasında önemli olduğu kültürlerde, din, dini rollerin daha az makul olduğu kültürlere nispetle, büyük olasılıkla değişim için önemli bir araçtır. Dinin bu yönleri göstermektedir ki, dinin inanç hoşnutluğu sosyal değişim üzerinde onun tesirini belirler, fakat aynı zamanda o kültürde insanların bilişsel çatısının temelini de oluşturur. 15
14 Lessa, William A.; Vogt, Evon Z., Reader in Comparative Religion, An antropological approach, Harper Collins Publishers, New York, 1979., s 63. 15 McGuire.,Meredith B., a.g.e.s 233. Milli kimlik ve din olgusu 109
SUMMARY
National identity is an ethical and philosophical concept whereby all humans are divided into groups called nations. Members of a "nation" share a common identity, and usually a common origin, in the sense of ancestry, parentage or descent. Cultural identity remarks upon: place, gender, race, history, nationality, sexual orientation, religious beliefs and ethnicity. A nation is a defined cultural and social community. Members of a "nation" share a common identity, and usually a common origin, in the sense of history, ancestry, parentage or descent.
РЕЗЮМЕ
Поиски национальной идентичности на определенном этапе развития культуры становятся важным фактором не только в процессе ее самопознания, но и в выстраивании ее отношения с внешним миром. С другой стороны, можно утверждать, что сами межкультурные контакты неизбежно приводят к постановке проблемы национальной идентичности. Формирование историко-культурных ареалов зачастую происходит вокруг определенных элементов культуры, например, языка или религии. В этом смысле мы говорим: "романская культура", "мир ислама", "христианская культура".
Dr. Mehriban QASIMOVA 110
BİBLİYOGRAFYA Geertz, Clifford, The Interpretation of Cultures, Basic Books, Inc.,Publisbers, New York, 1973 Kottak, Conrad Phillip, Antropoloji, çev: Altuntek, Serpil N., Ütopya yay., Ankara, 2002 Haviland, William A., Kültürel Antropoloji, çev: İnaç, Hüsamettin; Çiftçi, Seda, Kaknüs yay., İstanbul, 2002 Malinowski, Bronislaw, Yabanıl Toplumlarda Suç ve Gelenek, çev: Yeğin, Şemsa, Epsilon yay., İstanbul, 2003 Cohen, Anthony P., The Symbolic Construction of Community, edit: Hamilton, Peter, Routledge, London, 1989 Aslantürk, Zeki; Amman, M.Tayfun, Sosyoloji (Kavramlar, Kurumlar, Süreçler, Teoriler), İFAV yay., İstanbul, 1999 McGuire.,Meredith B., Religion: The Social Context, Wadsworth Publishing Company, California, 1992 Lessa, William A.; Vogt, Evon Z., Reader in Comparative Religion, An antropological approach, Harper Collins Publishers, New York, 1979 Zevâid Kavramı ve Edebiyatı 111
Sözlük ve Istılah Anlamı “Z-y-d” kökünden gelen “Zevâid” kelimesi “fazlalık”, “artan”, “ilave”, “fazla” anlamlarına gelen “zâid”in çoğuludur. 1
Zevâid’le ilgili eser telif etmiş hadis alimleri eserlerinin mukaddime kısmında kaydedecekleri hadislerin şartlarını açıklamakla yetinerek zevâid’in ıstılâhî anlamına kısmen değinmişlerdir. Şihâbuddîn Ahmed b. Ebû Bekir el-Bûsîrî (ö.840/1436), İbn Mâce’nin zevâidini ihtiva eden Misbâhu’z- zücâce isimli eserinin mukaddimesinde kendi şartını şöyle açıklamaktadır: “Eğer herhangi bir hadis İbn Mâce hariç Kütüb-i Sitte’nin diğer eserlerinde veya herhangi birinde yalnız bir sahâbî’den nakledilmişse ve aynı rivayetin İbn Mâce’deki versiyonu farklı bir hüküm içermiyorsa onu zâid hadis olarak almadım. Fakat rivayet iki veya daha çok sahabî’den naklediliyorsa ve İbn Mâce bu sahâbîlerden yalnız birinin tarikini tercih etmişse ve aynı tarik diğer eserlerde yer almıyorsa, metin aynı olsa dahi bu rivayeti zâid olarak zikrettim.” 2 Bûsirî bu şartını yalnız Misbâhu’z-zücâce’de değil aynı zamanda 10 Müsned’in zevâidini bir araya getirdiği İthâfü’l-hiyere”de de zikretmektedir. 3 Zevâid müelliflerinden bir diğeri olan Nûreddîn el-Heysemî bazı eserlerinde herhangi bir zevâid şartından bahsetmezken 4 diğerlerinde cem edeceği hadislerin özelliklerini kaydetmektedir. Örneğin Ahmed b. Hanbel’in Kütüb-i Sitte’ye göre zevâidini bir araya getirdiği eserindeki hadislerin özeliklerini şöyle sıralamaktadır: “İmam Ahmed’in ve oğlu Abdullah’ın yalnız başına rivayet ettiği (درفنا) merfu hadislerin tamamını, şaz hadislerini ve ek bilgi ihtiva eden rivayetlerini zikrettim” 5 İbn Hacer el- 1 İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, III, 198; Zebîdî, Tâcü’l-arûs, VIII, 155. 2 Bûsirî, Misbâhü’z-zücâce, I, 40. 3 Bûsirî, İthâfü’l-hıyere, I, 33-34. 4 Heysemî, Buğyetü’l-bâhis, I, 145. 5 Heysemî, Ğâyetü’l-maksad, I, 29. Dr. Namiq ABUZƏROV 112
Askalânî ise el-Metâlibü’l-âliye’nin mukaddimesinde zikretmiş olduğu zevâid hadislerin özelliğinden bahsederek kendi eserinde Kütüb-i Sitte’de ve Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde yer almayan, fakat kendisinin belirlediği farklı Müsned’lerde bulunan ve yalnız bir sahabî’den rivayet edilen hadisleri veya bu müelliflerin herhangi birinin aynı hadisleri farklı tariklerle rivayet etmesine rağmen değişik mülahaza arz etmesi durumunda kaydedeceğini söylemektedir. 6
Zevâid’in konu edinildiği çalışmalarda ise zikri geçen eserlerin özelliklerinden yola çıkarak zevâid’in ıstılâhî anlamı verilmeye çalışılmıştır. Şöyle ki, Ebû Abdullah Muhammed b Ca‘fer Kettânî bu ilimle ilgili çalışmaları zikrederken zevâid’i şöyle tanımlamaktadır: “Bazı kitaplara nispetle diğerlerinde daha fazla mevcut olan hadisleri toplayan eserlere
7 Mücteba Uğur’un zevâid tanımı da Kettânî’nin tanımına çok yakındır: “Zevâid, meşhur hadis kitaplarında bulunmayan, bir başka muhaddis tarafından rivayet edilerek müstakil kitaplarda toplanan hadislere denir”. 8 Her iki tanımda da zevaid hadisleri bir araya getiren eserlerin özelliğinden söz edilmektedir. Hadis alimleri herhangi bir hadisin zevâid sayılabilmesi için şu üç özelliğe sahip olması gerektiğinde ittifak etmişlerdir: 1.
Herhangi bir hadis ne mâna ne de lafız bakımından Kütüb-i Sitte’de veya bu eserlerden birinde gerek sahabe gerekse sahabe olmayan başka bir kimse tarafından rivayet edilmemiş olmalı. 2.
Aynı anlamı ifade eden hadis, Kütüb-i Sitte’de mevcut olsa dahi farklı bir sahabî tarafından rivayet edilmiş olmalı. 3.
herhangi bir hadisin metni ve sahabî râvî’si aynı ise, diğer kaynaklardaki hadisin zâid olan kısmı farklı bir hüküm içermeli. 9
anlamını vermeye çalışmışlardır. Haldun el-Ahdeb’e göre : “Kütüb-i Sitte dışındaki musannef eserlerin ihtiva ettiği ve yalnız müelliflerinin tarikleriyle
6 İbn Hacer, el-Metâlibü’l-âliye, III, 22. 7 Kettânî, Hadis Literatürü, s. 373. 8 Uğur, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, s. 430. 9 Ahdeb, Zevâidu târîhi Bagdâd, I, 34. Zevâid Kavramı ve Edebiyatı 113
rivayet edilen hadislerin tamamına veya (metin aynı olsa dahi) farklı sahabîlerden rivayet edilen hadislere yahut da aynı anlamı ifade etmesine rağmen hüküm ifade eden ek bir bilgi içeren herhangi bir hadise zevâid denir.”
10 Abdusselâm b. Muhammed Allûş ise kendisinden önceki tanımları değerlendirerek zevâid’i şöyle tarif eder: “Zevâid, metninde fazla veya eksik kelime bulunduran yahut önemli farklılık arz eden yahut başka bir sahabîden rivayet edilen hadise denir” 11
Söz konusu her iki zevâid tanımı hadis usulü eserlerinde yer almamakla beraber zevâid kitaplarındaki hadislerin özelliklerini kısmen ifade etmekte ve herhangi bir hadisin zevâid sayılabilmesi için dört hususu vurgulamaktadır: 1.
kaçında yer almaması. 12
2.
Hadis metninde aynı konudaki diğer hadislere nispeten fazla ya da eksik bir kelimenin mevcut olması. 3.
Herhangi bir hadis metninin aynı konudaki diğer hadislere nispeten önemli bir farklılık arz etmesi. 4.
Görüldüğü gibi zevâid türü eserlerin Kütüb-i Sitte’yi esas alması tanımlara da yansımıştır. Zikri geçen hususların ayrıntıları zevâid hadisin çeşitlerini oluşturmaktadır.
Yüklə 3,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|