Elmи мяъмуяси
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İSTİFADƏ EDİLMIŞ ƏDƏBİYYAT
- Dare Present Simple Tense Affirmative Negative Inrogative
- Past Simple Tense Affirmative Negative Interrogative
- Present Simple Tense Affirmative Negative Interrogative
|
Tabelilik bağlayıcıları Bu bağlayıcılar,, adətən, tabeli mürəkkəb cümlələrin tərkibində işlənərək baş cümlə ilə budaq cümləni bir-birinə bağlayır. Onlar əsasən səbəb, məqsəd, nəticə, şərt kimi məna qruplarına bölünür:. a)
b)
səbəb bildirənlər: ذا ،نذا ،نلا c)
nəticə bildirənlər : نذا , ا ذا Ərəb dilçiliyində və Azərbaycan ərəbşünaslığında bağlayıcıların müqayisəli tədqiqinə dair 137
d)
şərt bildirənlər: ،نإ ،ذا ،اذا ،ناذا ،ول ،نأول ،ناول ،لاا a) Burada نأ ﱠ və نأْ bağlayıcılarını xüsusi olaraq qeyd etmək olar. Bu bağlayıcının cümlədək bəzi vəzifələrinə görə məqsəd bildirən bağlayıcılar qrupunda verərək, dilimizdəki “ki” bağlayıcısı kimi çox işlənən bağlayıcı olub mübtəda, xəbər, tamamlıq budaq cümlələrində işlənən نا bağlayıcısından sonra ad qrupundan olan sözlər təsirlik halda işlənir. ةرھاقلا ىلا رف اسيس انقيفر نأ ىنغلب
. اندلب ىف ماعلا اذھ ىرجتس ىملاعلا بابشلا ناجرھم نأ تعمس
.
هسفنب كولسلا هذھ بختني هنأ مھملا
. نأ-ki, ona görə ki, onun üçün ki, mənasını verən bu bağlayıcı arzu, istək, qadağan, əmr, öhdəlik, imkan, bacarıq və s. bildirən fellərdən sonra işlənir. سردي نأ ىف بغري Bu zaman bu bağlayıcı fellə birlikdə məsdərə bərabərdir və onunla əvəz edilə bilər ةساردلا ىف بغري نأ bağlayıcısı bu səbəbdən ةيردصملا نا adlanır (9, 263).
Zənn və mühakimə bildirən fellərdən sonra bu bağlayıcı “ki” mənasını verir və ondan sonra fel xəbər şəklində olur və keçmiş zamanda işlənə bilər. Eşitdim ki, Zeyd qayıdıb. ديز عجر نأ تعمس Bu zaman fel xəbər şəklindədir. Sən elə zənn edirsən ki, sənin vəziyyətin sənə xeyir gətirəcək? كلاح كعفنيس نأ نظتأ ُ
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, ərəb qrammatikləri ىاbağlayıcısı ilə bərabər نأ bağlayıcısını ربسفتلا فرح - aydınlaşdırma bağlayıcısı kimi təhlil edir. Lakin ondan sonra gələn fel əmr şəklində olmalıdır (9, 258). Ona yazdım ki, hazır olرضحا نأ هل تبتك كلفلا عنصآ نأ هيلا انيحوأف ) ،نونمؤملا ةروس 28 (
Ona belə vəhy etdik, gəmini düzəlt. Məqsəd budaq cümləli tabeli mürəkkəb cümlələrdə işlədilən bağlayıcıları təsdiq və inkarlıq bildirilməsinə görə iki qismə ayırmaq olar: •
təsdiq bildirənlər: ل ،نا ،ىك ،ىتح- bunlar əsasən üçün, ona görə, onun üçün, ondan ötrü mənasını verir. •
f.e.n. Hüseynova S.N. 138
ل - Bu qrupa daxil olan bağlayıcı yerinə görə ön qoşma, yerinə görə bağlayıcı kimi işlədilir. ةحورطلاا ىلع عفادا قشمد ىلأ ترفاس Çox zaman ل ىك ilə işlənir ) ىكل (
adlanır və eyni məna ifadə edir. ىتح ىك ،ىكل ،نلا bu bağlayıcılar da məqsəd bildirir. İşləndikləri budaq cümlələri baş cümlədən əvvəl və sonra gələ bilər. ىك ناديز ىجرجل تاياور تارق ) نلا ،ىتح ،ىكل ( بثك نع ملاسلاا خيرات ىلع علطا
) نلا ،ىتح ،ىكل (
مكتنيدم ىلع ىنعلطا ) لائل ،لاأ ( اھيف لضأ
.
b)Tabelilik bağlayıcılarından ذا ،نذا ،نلا- çünki, ona görə, ondan ötrü ki və s. kimi tərcümə edilir. Əsasən səbəb budaq cümləsini baş cümləyə bağlayır. هنا ذا تارضاحملا ةعاق انلخد ) هنلا
( قد
ةضيرم اھناذا سردلا ميرم ترضح ام سرجلا ) 3،190 (
Lakin bəzi ərəb qrammatilər bu bağlayıcıya zərflik bildirən bağlayıcı kimi baxır. Onlar “nə zaman”, “nə vaxt” və s. kimi tərcümə edilir. Bu zaman həmin bağlayıcının işləndiyi cümlələr zərflik budaq cümləli tabeli mürəkkəb cümlə sayıla bilər. O, Ömər öləndən sonra doğuldu. رمع تام ذا دلو Nəticə bildirən bağlayıcılar ذا və نذا“elə isə, onda” mənasını verir. Səni ziyarət edəcəyəm –(deməli) كمركأ نذا كروزاس demək sənə hörmət edirəm. هزنتن بھذن نذأ ديج سقطلا Hava çox yaxşıdır, elə isə gəzməyə gedək. Göründüyü kimi, buradakı cümlələr elə bil bir növ sual-cavab xarakteri daşıyır. Ikinci cümlədə bağlayıcıdan sonra fel arzu şəklində işlədilir və birinci cümlədəki feli-hərəkətin nəticəsi kimi başa düşülür. Ərəb dilindəki bağlayıcıların böyük bir qismi " ام " sözü ilə düzəlir. O, sual əvəzliyi, nisbi əvəzlik, inkar ədatı və s. kimi işlədilir. Bu söz ماد- davam etmək mənası verən fellə işlənərək aşağıdakı kimi tərcümə edilir: Həyatda olduqca mənə namazı vəsiyyət etdi . ا ايح تمد ام ةلاصلاب ىناصو Çox zaman ماد امfeli köməkçi fel kimi çıxış edir, əsas fel indiki-gələcək zamanda işlədilir: بتكي ماد ام
Ərəb dilçiliyində və Azərbaycan ərəbşünaslığında bağlayıcıların müqayisəli tədqiqinə dair 139
Nə gədərki yazmaqdadır; Nə qədərki, yazmağa davam edir. Hələ də yazmaqdadır. Cümlədəki belə vəzifəsinə görə bu söz وميدلا ام ةم (davamiyyət " ام " –si ) adlanır. Ərəb dilində " ام " –nın iştirakı ilə yaranan bir çox bağlayıcılar mövcuddur. Azərbaycan dilində bunlar bağlayıcı (nisbi) sözlər adlanır və onlara “hər kim, hər vaxt, nə zaman, haçan, nə qədər ki, nə cür və bu kimi sözlər daxildir (4, 447). " ام
" – nin iştirakı ilə düzələn bağlayıcılar: harada kı, harada olursa – امثيح ; hər nə, hər necə - امھم nə ki, hansı ki – اميا ; nə zaman ki - امنإ nə qədər ki, - ام اذا; harada ki – امنيأ nə zaman ki -ام ىتم necə ki – فيك ، امفلل ام
ﱠ ; hər nə - املكﱡُ Ərəb dilində bağlayıcıları quruluşca iki hissəyə bölmək olar. Sadə və mürəkkəb bağlayıcılar. Sadə bağlayıcılar bunlardır: ،امأ ،نإ ،ل ،ذا ،اذا ،نأ ،نأ ،ىك ،ول ،نكل ،نكل ،لب ،و ،ف ،وا ،ما ،امإ ﱠ ِ
ِ َ َ ْ
Mürəkkəb bağlayıcılar iki və daha artıq bağlayıcının birləşməsindən və yuxarıda qeyd etdiyimiz “ام” – nin müxtəlif nitq hissələri – sual əvəzlikləri, zərfliklər və s. birləşməsindən əmələ gəlir. نم sual əvəzliyi də nisbi əvəzlik və bağlayıcı kimi bəzi nitq hissələri ilə birlikdə mürəkkəb bağlayıcı əmələ gətirir. kim ki - نمبا; hər kəs – نملك Mürəkkəb bağlayıcıların əmələ gəlməsində ل, نأvə نإbağlayıcıları və لا inkar ədatı da çox iştirak edir: نلا
- ل + لائل ،نا – ل + نا + لاأ ،لا – نأ + لاا ،لا
– نإ
+ لا
Beləliklə, mürəkkəb bağlayıcıları bu cür qruplaşdırmaq olar: نأvə نأ – nin iştirakı ilə düzələnlər: نا لبق ،نا دعب ،ناول ،ناريغ ،ناديب ،لائل ،لاا ،نلأ ،نلأ ﱠ ِ
ِ ْ َ
ل -nin iştirakı ilə düzələnlər: لائل ،نلأ ،لايكل ،ىكل لا inkar ədatı ilə düzlənlər: لائل ،لاول ،لايك
امل ،ام لبق ،امدنع ،اماذا ،املك ،املك ،ام ىتم ،اميا ،امثيح ،امفيك ،امينا ،اھنا ،امھم ﱡ
f.e.n. Hüseynova S.N. 140
Deməli, ərəb dilində bağlayıcılar tabesizlik və tabelilik bağlayıcılarına, onlar da öz ifadə etdiyi sintaktik-semantik və qrammatik vəzifələrinə görə müxtəlif növlərə bölünür. Quruluşca bağlayıcılar sadə və mürəkkəb olmaqla iki növə ayrılır. Bu məqalə bu sahədə ilk tədqiqat işi olduğu üçün iştər sadə, ya mürəkkəb, istərsə də tabeli və tabesiz bağlayıcıların dəqiq say haqqında konkret bir söz söyləmək hələ bir qədər tezdir. Çünki bir çox dillərdə olduğu kimi ərəb dilində də hər hansı bir köməkçi nitq hissəsinin hansı növə aid olduğu barədə mübahisə doğuran səbəblər vardır.
Azərbaycan dilində: 1.
Qurani-Kərim (Azərbaycan dilinə tərcüməsi, tərcüməçilər: Bünyadov Z.M., Məmmədəliyev V.M.) 2.
Qarayev M.İ. Müasir ərəb dilinin tədris proqramı, Bakı, 2000. 3.
Məmmədov Ə.C. Ərəb dili, Bakı, 2000. 4.
Müasir Azərbaycan dili, II c. Morfologiya, Bakı, 1980. 5.
Rüstəmov R.Ə. Müasir türk dilində köməkçi nitq hissələri, Bakı, 1996.
6.
Zeynalov F.R. Müasit türk dillərində köməkçi nitq hissələri, Bakı, 1971. Ərəb dilində: 7.
8.
توريب ،لولاا ءزجلا ،باتك ،نامثع نب رمع وبا هيوبيس 9.
،ةيبرعلا سوردلا عماج ،ىنييلاغلا ىفطصم خيشلا توريب ،ثلاثلا ءزجلا
Rus dilində 10.
Брагина А.А. Косвенно-вопросительные предложения. В. Кн.: Современный русский язык, Раздел: синтаксис сложного предложения, М. 1986. 11.
историческом освещении, М. 2001.
Ərəb dilçiliyində və Azərbaycan ərəbşünaslığında bağlayıcıların müqayisəli tədqiqinə dair 141
РЕЗЮМЕ Данная статья посвящена исследованию союзов в арабском языкознании, а так же в ней рассматривается научный подход к изучению этой проблемы со стороны азербайджанской арабистики. Как известно, в изучении этих вспомогательных частей речи имеются и разногласия и общие взгляды среди арабских грамматиков и арабистов. В статье дается классификация союзов по значению и структуре, приводятся примеры, демонстрирующие конкретные виды союзов и даются переводы этих примеров.
This article is dedicated to conjunctions in the Arabic linguistics. The scientific approach to the studying of this problem by Azerbaijan oriental studies is also considered in the above-stated article. As is known, there are disagreements equally with the similar outlooks among the Arabic grammarians in studying these auxiliaries. Classification of conjunctions by the meaning and structure, also specific kinds of conjunctions and their translations, equally with the concrete examples, were also given by the author in this article.
Modal Verbs Dare, Need 143
MODAL VERBS DARE, NEED Yegana GARASHOVA
Modal verbs are used to show the speaker’s attitude toward the action or state indicated by the infinitive, i.e. they show that the action indicated by the infinitive is considered as possible, impossible, probable, improbable, obligatory, necessary, advisable, doubtful or uncertain, etc. The modal verbs are : can (could), may (might), must, should, ought, shall, will, would, need, dare. The modal expressions to be + Infinitive and to have + Infinitive also belong here. Modal verbs are called defective because all of them (except dare and need) lack verbals and analytical forms (i.e.compound tenses, analytical forms of the Subjunctive mood, the passive voice). Besides they do not take-s in the third person singular. They also have the following peculiarities: 1.
by the infinitive without particle to. 2.
All of them (accept dare and need) form the negative and interrogative form without the auxiliary do. 3.
contracted one ; Should – shouldn’t May not – mayn’t Must not – mustn’t Need not – needn’t Dare not – daren’t Note the peculiar contracted form of some modal verbs : Cannot – can’t Shall not – shan’t Will not – won’t Yegana GARASHOVA 144
Dare means to have the courage (or impertinence) to do something. In the negative it denotes the lack of courage to do something. How dare you say such a thing? (6) – Siz belə şey deməyə necə cəsarət edirsiniz? How does the dare to return home so late. Why didn’t you dare it before? (7) – O evə belə gec qayıtmağa necə cəsarət edir? Siz öncə (əvvəl) nə üçün buna cəsarət etmirdiniz? Ann thinks what I have dared to do.(8) – Ann fikirləşir ki, mən nə cəsarətlə etməliydim. The verb dare as well as need has some pecularities which make it different from other modal verbs. It is used both as a normal verb (taking the auxiliary do in the interrogative negative forms) – 5 in the third person singular and the 10 – Infinitive and as on anomalous verb ( without any auxiliary in its interrogative and negative forms, without-s in the third person singular and without the particle to before the infinitive which follows it). Dare has two forms – dare for the Present and dared for the past. Note - "Durst " is only rarely used in modern English, and then only negatively. " Dare" may bu used anomalously or regularly as may be seen from the foregoing conjugation. Dare Present Simple Tense
I dare
He dare or dares
She dare or dares We dare
They dare I dare not or I do not dare You dare not or you do not dare He dare not or he does not dare She dare not We dare not or we do not dare They dare not or they do not
Dare I ? or Do I dare? Dare you? Or Do you dare? Dare he? Or Does he dare? Dare she? Or Does she dare? Dare we? Or Do we dare? Dare they? Or Dothey dare?
Modal Verbs Dare, Need 145
Past Simple Tense
I durst? Or I dared You durst? Or you dared He durst? Or he dared It durst? Or It dared I durst not I dared not I did not dare Durst I? Dared I? Did I dare?
Did he dare to strike me when I was dawn? (13)– Mən aşağıda olanda o məni cəsarətlə vurdu? He dared the danger of the girl’s family.(9) – O, qızın ailəsinin qəzəbinə məhəl qoymadı. I dared him to jump. He won’t dare to deny it(10). Mən hoppanmaq üçün ona ürək-dirək verdim. Onun bunu inkar etməyə cəsarəti çatmaz. Its meaning is then either to venture or to challenge, as(2) How do you dare (to) say such a sthing (to venture). He dares (dared) to insult me (to venture). He dares (dared) me to do it (to challenge). (13) Siz necə cəsarət edib belə şeyi deyirsiniz? O cəsarətlə məni alçaldır (alçaltdı). O cəsarətlə onu mənə etdirir. Compare: She doesn’t dare to dare him to do that. She hasn’t the courage to challenge him (10). O onun onu etməsinə cəsarət etmir. O onun igidliyinə cəsarət etmir. Dare is mostly used in interrogative and negative sentences. However, we often come across I dare say which has become a stock phrase and acquired a new meaning "I suppose". Dare is used with the. Indefinite Infinitive. I dare say, məncə, mənə görə, mənə elə gəlir ki.
Note – The idiom " I dare say" means "perhaps". I dare say he will come by the night train (14).
Məncə / mənə belə gəlir ki, o gecə qatarı ilə gələcək. _ need _ " To need ", but for the exceptions given below, is conjugated regularly. It is a principal anomalous. Verb meaning to be necessary?
Yegana GARASHOVA 146
Present Simple Tense Affirmative Negative Interrogative I need
He need or needs Need’ not I do not need He need not He does not need Need I? Do I need? Need he? Does he need?
Need expresses necessity. It is mostly used in negative and interrogative sentences. You needn’t be in such a tright. My arm. (13 ) - Belə qorxmaq lazım deyil. Qolumdan tut. Note. – When need is used in the meaning of to be in want of it is treated as a normal verb. He felt the need of money. Onun pula ehtiyacı vardı. He needs a new pair of shoes. Need has only one tense form – The present. In the same way as dare, need is used as a normal and as anomalous verb, the latter is much more common in colloquial English. One need to be careful (14). – Ehtiyatlı olmaq lazımdır. He did not need to be told twice (14) - Ona iki dəfə demək lazım deyil. The farmers need rain. This need no saying (12) – Fermerlərə yağış lazımdır. Bunu demək lazım deyil. It its object is an infinitive without to the 3 rd person singular of the affirmative, negative, and Interrogative is need. The auxiliary verb do is not used, as, He need not come. Need he come? Note – The affirmative construction "He need come" is rarely used. It is more usual to say, "It is necessary for him to come or "He must come". For the past or future, have to or necessary is substituted as – He will have to come. It will be necessary for him to come. He had to come. He did not need to come. If its object is a noun, a pronoun, a gerund, or an infinitive with, to, the 3 rd person singular is needs. The auailiary ’do’ is then used, as: She needs a new hat. It needs to be handled carefully (10) Modal Verbs Dare, Need 147
What the child needs is a good whipping. – Bununla ehtiyatla davranmaq lazımdır. – Bu uşaq yaxşıca şallaqlamağa layiqdir. Note the difference between: She needs a newhat. (It is necessary ) She wants a new hat. (She wishes to have) Note the Expressions. Must I go there now? – No, you need not. (11) Mən indi ora getməliyəmmi ? – Xeyr, ehtiyac yoxdur.
Yegana GARASHOVA 148
LİTERATURE
1. Бархударов Л.С. Стелинг Д.А. Грамматика английского языка. М., 1965. 2.
В.М. Каушанская, Р.Л.Ковнер, О.Н.Кожевникова. A. Grammar of the English Language. Baku- 2004. 3.
4.
Долгополова З. Модальные глаголы английского языка, М, 1961. 5.
Cyril Miller, A Grammar of modern English for Foreign Students. 1946-1957. 6.
Fleet ’Flam Mysterions 1958. 7.
Galswarthy ’In Channel 1950. 8.
Galswarthy ’Island’s Aharaoh 1948. 9.
Galswarthy ’The Roof’ 1962. 10.
Greenwood ’Mr.Bunting 1969. 11.
12.
Aardy Return of the Night 1979. 13.
Show B.Piqmalion 1960. Modal Verbs Dare, Need 149
XÜLASƏ İngilis dilində dare, need modal feillərin həm əsas, həm də modal feil kimi işlənmə xüsusiyyətləri Qeyd etdiyimiz kimi, modallıq kateqoriyası haqqında müxtəlif dil materialları əsasında xeyli elmi-nəzəri ədəbiyyatın mövcudluğuna baxmayaraq, indiyə qədər haqqında söhbət gedən modal feillərin ayrı- arılıqda izahına böyük ehtiyac var. Məsdərlə işlənərək, modal feillər hərəkətin mümkünlüyünü, qeyri-mümkünlüyünü, vacibliyini, gərəkliyini, lazımlığını və s. bildirir. Modal feillər adi feillərə xas olan bir sıra qram- matik xüsusiyyətlərə malik deyil : adi feillərdən fərqli olaraq onlar indiki qeyri-müəyyən zaman formasında III şəxs təkdə - s- şəkilçisi qəbul etmir, onların məsdər və analitik formaları yoxdur. Bu kimi xüsusiyyətlərə görə feillərə bəzən naqis (defective) feillər də deyilir. Müxtəlif məqalədə modal feillər içərisində iki modal feilin (dare, need) ikili xüsusiyyətə malik olma- sını, azərbaycan dili ilə müqayisəli şəkildə ayrı-ayrılıqda həm modal, həm də əsas feil kimi işlənməsini nəzərdən keçirir və öz qənaətlərini sübut üçün müxtəlif alimlərin fikirlərinə istinad edir.
RESUME Yüklə 3,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|