Əlyazmasi hüququnda tağizadə KƏnan şAHİn oğLU

III FƏSİL
Kreditlərin və borcların uçotu xüsusiyyətləri
3.1.
Kreditlər və borclar haqda anlayış, onların növləri və uçotu
3.2.
Kreditlər üzrə bankla hesablaşmaların uçotu
3.3.
Borcların uçotu xüsusiyyətləri
NƏTİCƏ 
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI

---

3 
Dissertasiya işinin ümumi xarakteristikası
Mövzunun aktuallığı. 
Azərbaycan Respublikasının dünya bazarına daxil 
olması mürəkkəb və qanunauyğun bir prosesdir. Müəssisələr arasında iqtisadi 
əlaqələrin müəyyənləşdiyi müasir şəraitdə bir çox hallarda partnyorların biri-birinə 
inamının olmaması etibarlı informasiyalara olan tələbatı kəskin surətdə artırır. Belə 
informasiyalar mülkiyyət formasından asılı olmayaraq təsərrüfat dövranının bütün 
iştirakçıları üçün istisnasız olaraq ciddi maraq doğurur. 
Bundan başqa bazar münasibətlərinin nizama salınması nəticəsində çox 
böyük şirkətlər və holdinqlər meydana gəlir, onların fəaliyyət sferası genişlənir və 
bütövlükdə biznesin beynəllmiləşməsi bu proseslərin güclənməsinə şərait yaradır. 
Şirkətlərin, bankların və digər müəssisələrin rəhbərlərinin özlərinin vəzifələrinin 
yerinə yetirdikləri zaman müntəzəm surətdə gördükləri işlər haqqında maliyyə 
hesabatları tərtib etməlidirlər. Bu hesabatların etibarlıı mütəxəssis - analitiklərin, 
müstəqil auditorların və yaxud auditor firmaların nümayəndələrinin köməyilə
yoxlanılır.
Analitiklərin və auditorların xidmətlərinə daima artan tələbatı maliyyələşmə 
mənbələrinin potensial dairəsinin genişlənməsi ilə izah etmək olar. Qiymətli 
kaızların satın alınması və yaxud satılması, ssudaların verilməsi, kommersiya 
kreditinin genişlənməsi, borclar üzrə sazişlərin bağlanması və i.a. haqda qərarların 
qəbulu hər şeydən əvvəl maliyyə informasiyalarının etibarlılıına istinad edir. 
Bundan başqa, müəssisələrin əməliyyatları o qədər çoxsaylı və mürəkkəbdir ki, 
onlardan istifadə edənlər üçün zəruri informasiyaları müstəqil surətdə əldə etmək 
əslində qeyri-mümkündür. Bu zaman istifadə edənlər üçün zəruri informasiyaları 
müstəqil surətdə əldə etmək əslində qeyri-mümkündür. Bu zaman istifadə edənlər 
tərəfindən qəbul olunan qərarların təsiri bəzən o qədər əhəmiyyətli olur ki, 
informasiyalar da bir o qədər dəqiq və tam olmalıdır. İnformasiyaların etibarlıını 
isə müstəqil auditor təsdiq edə bilər. 
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində bazara doğru hərəkət, hər şeydən əvvəl iqtisadi 
sərbəstliyə doğru yoldur. Hazırda sahibkarların başı üzərində yalnız
“Qanun”

---

4 
yüksəlir. Direktiv planlar, əmrlər resursların məcburi bölgüsü və istehsalın 
istehlakçılara bağlanması artıq yoxa çıxmaqdadır. Dövlətin müəyyənləşdirdiyi 
qiymətlərin bir çoxu artıq bazar qiymətlərinə çevrilmişdir. Sahibkarlıq fəaliyyətinə, 
mülkiyyətin forma və növlərinin bir qisminə məhdudiyyətlər çox cüzidir. Vergi 
sistemi və dövlət sifarişləri vaxt ötdükcə təmiz iqtisadi əsaslara söykənəcək, yerdə 
qalanları isə istehsalçılar, istehlakçılar və ümumilikdə onların iradəsi əsasında həll 
olunacaq. 
Eyni zamanda iqtisadi sərbəstlik sahibkarın birinin mənafeyini nəzərə aldıı 
halda digərlərinin fəaliyyətinə maneçilik də törədə bilər. Əlbəttə, hər hansı bir 
subyektlə təsərrüfat-maliyyə əlaqələrinə girmək onların arasında çox ciddi 
hesablaşma və kredit formalarının yaranması ilə müşayiət olunur. Bundan başqa 
bazar münasibətləri inkişaf etdikcə rəqabət də güclənəcək. Belə bir şəraitdə 
işləmək üçün investisiyalara söykənmək lazım gəlir. Bu da özlüyündə çox ciddi 
hesablaşmalarla və öhdəliklərlə, xüsusən də müəyyən risklə bağlıdır. Sahibkarlıq 
şəraitində istehsalat-iqtisadi vəzifələr həll olunan zaman maliyyə nəticələrini 
yaxşılaşdırmaq üçün biznes mexanizminə əsaslanmaq ön plana çəkilməlidir. 
Bizim Respublikamızda 
formalaşan bazar 
münasibətləri bir çox
hallarda biznesin maliyyə nəticələrinə, müəssisə və firmaların özünü 
maliyyələşdirməsinə əsaslanır. Özünü maliyyələşdirmənin motivli əhəmiyyəti çox 
böyük xarici təcrübə ilə təsdiq olunur. Bunun üçün ilk növbədə işgüzar fəallıq, 
təmiz mənfəət, rentabellik, likvidlik ünsürləri və antiböhran fəallıı və s. kimi 
bloklar kifayət qədər güclü olmalıdır. Sadaladıımız bloklar və ünsürlər bir çox 
hallarda kapital qoyuluşlarının maliyyələşməsi prosesində hesablaşma və kredit 
əməliyyatları ilə əlaqədar məsələlərə son dərəcə ciddi yanaşmaq lazım gəlir.