Energetika fakulteti

Ishlash soxasining xavosi - bu ishlash soxasi joylashgan, balandligi yerdan
2 metrgacha balandlikdagi muxitdagi xavo fazoviy bushligi tushiniladi. 
Xavoning nisbiy namligi ma’lum bir xaroratdagi xavoning tarkibidagi
mavjud bo‘lgan suv bug‘lari miqdorining D (g/m
3
) ushbu xaroratdagi to‘yingan 

xavoga nisbatini ifodalaydi,

Agar, ishlab chiqarish inshooti ichki qismida turli xil issiqlik manbalari 
mavjud bo‘lsa, ya’ni ularning xarorati odam organizmi xaroratidan yuqori bo‘lsa, u
xolatda bu issiqlikning bir qismi o‘z-o‘zidan sovuqroq jismga, ya’ni odam tanasiga 
o‘tishi kuzatiladi. Ma’lumki, issiqlikning uch xil prinsip jixatidan farklanuvchi
tarqalish usullari mavjud: issiqlik o‘tkazuvchanlik konveksiya va issiqlik 
nurlanishi.

Issiqlik o‘tkazuvchanlik - bevosita bir biriga tegib turuvchi qismlar bo‘ylab,
issiqlikning tartibsiz ko‘rinishdagi mikro zarrachalarning (atomlar, molekulalar 
yoki elektronlar) xarkatlanishi (issiqlik) tarzida uzatilishidan iborat.

Konveksiya - makroskopik xajmdagi gazlar yoki suyukliklarning
xarakatlanshi yoki aralashishlari natijasida issiqlikning tarqalishi xisoblanadi. 


Issiqlik nurlanishi - bu turli xil to‘lqin uzunliklariga ega bo‘lgan, atom va
molekulalarning issiqlik xarakatlanishlari natijasida yuzaga keluvchi elektromagnit 
tebranishlar tarzida tarqalishidan iborat. Ma’lum bir sharoitda issiqlik ko‘rsatib

---

70

o‘tilgan usullardan biri bo‘yicha tarqalishi yoki majmuaviy xolatda tarqalashi
kuzatiladi. 
Ishlab chiqarish inshooti ichki qismida turli xil manbalardan tarqaluvchi
issiqlik inshootning ichki qismida mavjud bo‘lgan xavoning xarorati o‘zgarishiga 
olib keladi. Yukori darajada issiqlik ajraluvchi ishlab chiqarish inshootlarida
taxminan 2/3 kism issiqlik misdori nurlanish tarzida tarsaladi, deyarli solgan sismi 
esa konveksiya xisobiga amalga oshadi.
Odam organizmi mexnat faoliyati davomida doimiy tarzda tashki muxit 
bilan issiqlik almashinuvi sharoitida bo‘ladi. Organizmda me’yoriy fiziologik
jarayonlar kechishi uchun uning ichki organlarining xarorati domiy xolatda deyarli 
bir xil xaroratda bo‘lishi (taxminan 36,6°C) talab kilinadi. Odam organizmining
doimiy xolatdagi xaroratni ta’minlay olish xususiyati termoregulyasiya 
(issiqlikning idora qilinishi) deb ataladi. Odam organizmida termoregulyasiya
jarayoni xayot faoliyati birokxavoning ertikcha xarakatlanishi (elvizak) odam 
organizmida shamollash bilan bog‘lik kasalliklar yuzaga kelish extimolligini
oshirishi mumkin. 
Ishlash muxitida ishlab chiqarish inshooti ichki qismida mavjud bo‘lgan
mikro iqlimning doimiy tarzdagi me’yoriy ko‘rsatkichlarining o‘zgarishlari, ya’ni 
xarorati ortib ketishi yoki xarorati pasayib ketish xolatlari ushbu muxitda
ishlayotgan odam organizmiga quyidagi ko‘rinishdagi salbiy ta’sirlar oqibatlarini 
keltirib chikaradi:
Xaroratining ortib ketishi natijasida - odam tanasida ter ajralishi kuchayishi, 
tuls urishi va nafas olish sekinlashishi, keskin xolsizlanish, bosh aylanishi,
qaltirashlarning yuzaga kelishi, birmuncha og‘ir xolatlarda esa - odam 
organizmining issiqlik urishi xodisasi amalga oshishi kuzatiladi.
Ishlash muxitining mikro iklim xarorati pasayib ketishi natijasida ushbu 
muxitda mexnat kilayotgan odam organizmida shamollash bilan bog‘lik
kasalliklar, Bo‘g‘imlarning surunkali shamollashi, muskullarning va boshqa 
organlar tizimlarining shamollash kasalliklari yuzaga kelishi mumkin.

---

71

Yuqorida sanab o‘tilgan salbiy xolatlar yuzaga kelmasligi uchun ishlab
chiqarish nshootlari ichki qismida mikro iqlim ko‘rsatkichlarini odam organzimi 
uchun qulay tarzda belgilash va doimiy tarzda nazorat qilish talab qilinadi.
Mavjud me’yoriy xujjatlar bo‘yicha ishlab chiqarish inshootlarida mikro 
iqlim ko‘rsatkichlarining ruxsat etilgan va me’yoriy (optimal) ko‘rsatkichlari
qiymatlari keltirilgan.