Hüseynova Həqiqət (Qa-
radağlı kənd sakini):
- Erməni silahlıları bizi mü-
hasirəyə almışdılar. Gözümüz
nələr görmədi? –Kəndçimiz
Eldarı gözümüzün qabağında
ağacnan öldürdülər. – Ağac-
nan, döyə-döyə. Kənddə yo-
lun, asfaltın qırağında “Pir”
deyilən yerdə öldürdülər onu.
Töküldülər, ağacnan döyüb öldürdülər. Sonra da mənim gəli-
nimin atasını öldürdülər. Heç bilmədim nə ilə vurdular amma
kişinin başı iki yerə paralandı. Sonra da qoydular maşının
altına əzib tanınmaz hala saldılar. Cəmiyyət (Ningi) kəndi ya-
nında Zahid adlı kəndçimizi öldürdülər. Qardaşı qışqırmaq
istəyəndə əlimi tutdum ağzına ki, səsi eşidilməsin. Əlimi qan çı-
xana qədər dişləmişdi. Vaqif idi adı... Allah ölənlərinizə rəhmət
eləsin, həmin əzablara dözmədi öldü.
Ələddin MƏMMƏDOV (Qa-
radağlı kənd sakini):
-
Ermənilər
kəndə
hücum
edib mühasirəyə alanda camaat
idarənin binasına toplaşdı. Kəndi
güclü atəşə tutmuşdular. Elə bir
dəhşət idi ki, deyiləsi deyil. Güllə
yağış kimi yağırdı. Qranatomyotla
da vururdular, camaatın toplaşdığı
idarə binasının üst tərəfini vurub
uçurdular. Çölə çıxmağa məcbur
olduq. Başqa çarəmiz yox idi.
Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov
106
Erməni silahlıları bizi əsir götürdülər. Dedilər ki, qocalar bir
tərəfə, cavanlar isə bir tərəfə toplaşsınlar. Ayrı-ayrı maşınlara
minməyi əmr etdilər. Amma Dadaşov Eldar, Şahmurad kişi və
Dəmir kişini maşına mindirmədilər. Onları döyə-döyə öldür-
dülər. Bilirsən, baltaynan kəsmək bir ayrı şey, amma zülümnən,
əzə-əzə, ağır işgəncələrlə öldürdülər onları... Bizi də apardılar
Xankəndinə tərəf. Cəmiyyət (Ningi) kəndi yaxınlığında El-
midarı və Zahidi güllələdilər. Malıbəylinin körpüsünü keçən-
dən sonra, çayın qırağında, bizi tökdülər yerə, o qışın soyuğun-
da paltarlarımızı soyundurdular. Düşünün ki, fevral ayının 17-
dir, əynimizdə qaldı bircə nazik köynək... Hamımızın ayaqqa-
bılarımızı da çıxardılar, ayaq yalın apardılar bizi kazarma ki-
mi bir yerə.
Sonra bizi Xankəndidə türməyə apardılar. Orda da ağzı
üstə uzandırdılar yerə, qarın üstünə. Allaha and olsun, səhər-
dən axşama kimi üstümüzlə yeriyib, boynumuzun dalından qun-
daqla vururdular. Mənim boynumun dalından necə vurmuş-
dularsa ağzım yerə girmişdi. Ağzımdan laxta-laxra qan axırdı.
Sonra bizi kameralara yerləşdirdilər. Məni saldıqları otağın
divarları suvananda suvağın içinə butulka qırıntıları qoyub-
muşlar ki, əsirləri döyüb divara vuranda şüşələr onların bə-
dənlərini kəssin... Yəni ağır işgəncə vermək məqsədilə xüsusi
hazırlamışdılar o kameraları. Bir neçə gün məni orada vəh-
şicəsinə döydülər. Axırda bezdim, erməni üstümə gələndə onu
vurdum. Erməni də sol əlimin biləyindən süngü bıçağı ilə vur-
du. Sonra boğazımdan tutdu. Özü də həmin ermənini tanıyı-
ram, qonşu kənddən idi. Deməli, boğazımı yaralayandan sonra
gördüm ki, boğazımdakı yaradan qanımı sümürür mənim. Bax
belə vəhşilik edirdilər.
Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə
107
Ġlqar Hüseynov (Qaradağlı
kənd sakini):
-
Hardan başlayım, kim-
dən, nədən danışım sizə.!? Er-
məni silahlılarının törətdiyidəh-
şət birdimi, ikidimi?.. Bizim
kənd özünü müdafiə dəstəsinin
Əliqismət adlı üzvü var idi, ağır
yaralanmışdı. Mənim gözümün
qabağında, mənim qardaşımın gözünün qabağında, öz atasının
gözünün qabağında onu güllələdilər.
Bizi əsir aparanda erməni silahlıları kənddən 2 kilometr
aralıda maşınları saxladılar. Qışqırdılar ki, 10 nəfər düşsün.
Hiss edirdik ki, öldürmək üçün düşürmək istəyirlər, ona görə
də heç kim könüllü düşmək istəmirdi. Maşının içini avtomatlar-
dan atəşə tutdular. Bir neçə nəfər yaralandı. Maşınlardan dü-
şənləri isə elə düşən kimi vururdular. 30 nəfərdən çox kəndçi-
mizi elə oradaca güllələdilər. Güllələmək bir yana... o meyitləri
bir quyu qazıb hamısını ora tökdülər. Mən özüm hamısını gö-
zümlə görmüşəm. Traktorla quyuya tökdükləri meyitlərin üzə-
rinə torpaq töküb örtdülər. Bilirsiz, o güllələnmə bir yana dur-
sun, ermənilər, əkin-biçin üçün kəsici alət var – adına “çin”
deyirlər, bax, ona oxşar, amma bir az ondan böyük bir alətlə
öldürdükləri azərbaycanlıların başlarını kəsib sellofan torbala-
ra yığırdılar. Nə danışıramsa, hamısı gözümün qabağında
olub. Sonra yerdə qalanları yenidən maşınlara yığıb Xankəndi
istiqamətinə apardılar. Mən sonradan bizi aparan erməni
silahlılarının birindən yavaşcadan soruşdum ki, məqsədiniz nə
idi o başları kəsməkdə? Manvel adlı erməni dedi ki, biz bilir-
siz, nə qədər bunlardan pul qazanacağıq Ermənistanda? Bax,
onun dediyini mən deyirəm, Manvelin dediyini...
Xankəndi-Qaradağlı yolunda mənim bibim oğlunu maşın-
dan düşürdürlər. Erməni silahlısı dedi ki, arxadakı, düş aşağı,
Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov
108
- arxada da bibi oğlu oturmuşdu. Onu maşından saldılar yerə,
mənim gözümün qabağında götürüb “makar” tapança ilə 8
güllə vurdular, meyitini də yola atdılar. Sonra bir az getmişdik,
Xəlilov Zahidi güllələdilər.
Bizi apardılar Xankəndindəki texniki peşə məktəbinin
zirzəmisinə doldururlar.
Bizimlə birlikdə əsir götürdükləri kəndçilərimizdən bir dəfə
5 nəfərini, bir dəfə isə 3 nəfərini harasa apardılar və onlar bir
daha geri qayıtmadılar. Onları hara apardılar bilmədik, amma
erməni silahlılarından biri dedi ki, o 5 nəfəri Xankəndindəki
erməni qəbirstanlığına apardılar, orada başlarını kəsməyə...
13 gün bizi zirzəmidə saxladılar sonradan mən də daxil ol-
maqla dörd nəfəri oradan Xankəndidəki polis məntəqəsinə gə-
tirib oranın zirzəmisinə saldılar. Texniki peşə məktəbinin zirzə-
misində qalan dörd nəfər əsiri (mənim əmim nəvəsi də onların
arasında idi) nə etdilər, heç kəsin xəbəri olmadı. Bu gün də on-
ların taleyi haqqında heç bir məlumatımız yoxdur.
Bizə əsirlikdə sutkada cəmi bircə dəfə yemək verirdilər,
əgər verdiklərinə yemək demək olardısa... Hardasa, 50 qram
arpa çörəyi və 300 qram su verirdilər. O da nə su? – Pal-
çıqlı... Bizi hər gün döyürdülər. Bizim kamerada, Allah rəhmət
eləsin, gözümüzün qabağında Vəliyev Fazili döyə-döyə öldür-
dülər.O biri kameralarda da sonradan bildik ki, 8 kəndçimizi
ac saxlayaraq və döyərək öldürüblər...
Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə
109
Nofəl Əliyev Qasım
oğlu (Qaradağlı kənd saki-
ni):
- Xankəndi türməsində
əsir idik. Bir cavan kəndçi-
miz vardı - Vətən adında,
onu gözümün qabağında öl-
dürməyə apardılar. Türmə-
də bizə nəzarət edən ermə-
nidən soruşdum ki, o uşağı hara apardılar? Dedi ki, apardılar
qəbirstanlığımıza, qəbir üstündə başını kəsməyə... Belə vəh-
şiliklə öldürmüşdülər onu..
Bizi kameralarda beş-beş, altı-altı saxlayırdılar. Hər beş
nəfər əsirə gündə bir parça çörək verirdilər, bir də balaca stə-
kanla bir su. O balaca stəkandakı su ilə sadəcə dodağımızı
isladırdıq ki, ölməyək...
Bizə bütün günü işgəncə verirdilər. Ermənilər kimin qızıl
dişləri var idisə onu zorla əsirlərin ağzından çıxarırdılar. Kim
müqavimət göstərmək istəyirdisə döyüb öldürürdülər. Mənim
də dişlərimi zorla çəkib çıxardılar.
Nağıyev Seyyur (Qara-
dağlı kənd sakini):
- Bizi əsir götürüb Xan-
kəndi istiqamətinə aparan er-
məni
silahlıları Cəmiyyət
(Ningi) kəndində Elmidarı
maşından düşürüb, qadınıla-
rın, uşaqların gözü qabağında
öldürdülər.
Erməni silahlıları yol bo-
Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov
110
yu erməni kəndlərinə doğru qışqırırdılar ki, “tork istəyirsiniz?
– yəni “türk istəyirsinizmi?” – Ermənilər də deyirdilər, hə,
istəyirik. Bax, onda elə oradaca əsirlərdən düşürüb öldürdülər.
Amma sizə deyim ki, bəlkə də, ölüm bizə verilən işgəncələr-
dən daha yaxşı idi. Ermənilər bizi Xankəndində əsir saxlayan-
da bütün günü zülm, işgəncə verirdilər. Səhər saat 10-da girir-
dilər içəri, kim gözlərinə yaxşı dəymirdi, başlayırdılar vəhşicə-
sinə döyməyə. Bir də axşam gəlirdilər yenidən döyməyə, işgə-
ncə verməyə.. İnsanlıqdan kənar işlər görürdülər. Bizi ağzıüstə
uzandırırdılar yerə. Adi ermənilər, hətta uşaqlar divarın üstünə
çıxıb bizə baxırdılar, gülür, bizim halımızdan həzz alırdılar.
Məsələn, əlləri ilə işarə verərək deyəndə ki, o tərpəndi, o
dəqiqə erməni silahlıları həmin adamın belinə dubinka ilə,
avtomatla vururdular. Əsizrlərə başını belə tərpətməyə imkan
vermirdilər.
...Əsirlikdə olduğumuzun 40-cı günü idi, dedim, erməni nə
istəyirsə etsin, onun dedikləriini yerinə yetirməyəcək, ayağa
durmayacağam. Buna görən erməni nəzarətçisi, gəldi, “niyə
ayağa durmamısan sən?” dedi, sonra da çənəmdən təpiknən
necə vurdusa, çənəm qırıldı. Çənəm onsuz da "Bəylik bağı"nda
ermənilər atəş açanda güllə vurub sındırmışdı. Bu erməni də
lap pis günə qoydu.
Mənim yanımda İmran kişi var idi. Onu da mədəsindən elə
vurdular ki, 7 gündən sonra, öldü. Meyiti də 3-4 gün qaldı
bizim yanımızda.
Sonra, Fazil var idi, onu vurdular öldürdülər; Şura kişi var
idi, onu da vurdular öldürdülər. İşləri-gücləri təhqir etmək,
döymək, öldürməkdi ermənilərin...
Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə
111
ġamxal
ġirinov
Famlet oğlu:
- Qaradağlı 4 il idi, az
qala hər gün erməni silah-
lıları tərəfindən atəşə
tutulurdu. İşğal ərəfəsində
isə daha tez-tez və daha
güclü atəş altındaydıq.
1992-ci ilin fevral ayının
13-dən kənd dörd tərəfdən
güclü
atəşə
tutuldu.
Beləliklə, kənddə vəziyyət
çətinləşdi və ermənilər kəndə daxil oldular. Xankəndindəki
366-cı motaatıcı alayın köməkliyi ilə zirehli tanklarla, toplarla
kəndə ağır zərbələr endirdilər. Lakin bütün bunlara
baxmayaraq kənd özünümüdafiə dəstəsi hücumu dəf etdi.
Fevralın 15-də axşam saatlarında kəndin girəcəyindəki
qəbristanlığın yanındakı postu alan ermənilər postdakı 3 nəfəri
(Zeynalov Nobili, Hüseynov Xanalını, Həsənov Altayı) güllələ-
yərək yandırmışdılar. Bu hadisədən sonra kənd özünümüdafiə
dəstəsi keçmiş kolxoz idarəsinin inzibati binasında yerləşdi və
öz mövqelərini möhkəmləndirdi. Artıq axşam saat 9 radələrin-
də biz 10 nəfər özünümüdafiə dəstəsinin üzvləri həmin posta
gələrək onların yanmış cəsədlərini idarə binasına apardıq.
Sonra isə Hüseynov Əsgərin, Rüstəmova Zivərin meyitlərini
idarəyə gətirdik, onlar evlərindən qaçarkən ermənilər
tərəfindən vurulmuşdular.
Həmin gün bizim 5 nəfər şəhidimiz,10 nəfər isə ağır
yaralımız var idi. Fevralın 16-da erməni dəstələri tam şəkildə
kəndə daxil olaraq kəndi mühasirəyə aldılar və bundan sonra
atışma daha da intensivləşməyə başladı. Həmin gün Bayramov
Arif İbrahim oğlu və vəkönüllü olaraq kəndə köməyə gəlmiş
Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov
112
Eldar şəhid oldular. Lakin nə qədər döyüşlər getsə də,
ermənilər kənd müdafiəçilərinin müqavimətini qıra bilmirdilər.
Bunu görən düşmən gecə saat 4 radələrində Xankəndi
şəhərindən əlavə qüvvələr – tankları, topları kəndə yeritdilər.
Səhər açılanda düşmənlər yenidən güclü qoşunla kəndə
hücuma keçdilər. Bizim silah-sursatımız getdikcə tükənirdi.
Nəhayət patronlarımız tükəndi. Sonra vəziyyət tamamən
pisləşdi və erməni silahlıları bizi əsir gotürdülər. Qocaları ca-
vanlardan ayıraraq başqa maşınlara mindirdilər. Yaşlıları və
10 nəfər qadını birbaşa Xankəndi şəhəri tərəfə apardılar.
Cavanları isə kəndin yuxarı hissəsindəki “Pir” deyilən yerə
qədər piyada apardılar. Hüseynov Şahmuradı, Dadaşov Eldarı
orada, yolun düz ortasında vəhşicəsinə qətlə yetirdilər. Sonra
bizi “Kamaz” markalı maşına mindirərək “Bəylik bagı”
deyilən yerə gətirdilər və burada 10 nəfəri güllələyəcəklərini
söylədilər. Bu məqam Tağıyev Telman qoynunda gizlətdiyi
qumbaranı partladaraq xeyli ermənini öldürdü, özü də
qəhrəmancasına şəhid oldu. Bu hadisədən qəzəblənən
düşmənlər yerdəki həmkəndlilərimi və maşının içərisini atəşə
tutmağa başladılar. Nəticədə onlarla kənd sakini vəhşicəsinə
qətlə yetirildi, xeyli insan ağır yaralandı. Ermənilərdən biri
maşına minərək məni götürüb meytlərin üstünə atdı. Bu zaman
aralıda dayanan başqa bir erməni mənə sarı gələrək başıma
təpiklə vurdu, sonra məni ayağa qaldıraraq yenidən maşının
içərisinə atdı. Burada mən Əliyev Xaliq, Hüseynov İbiş və
Hüseynov Niftalının erməni silahlılarının komandiri Mamvelin
“06” markalı şəxsi maşınına mindirdiyinin şahidi oldum. Son-
ra xeyli yol getmişdik ki, “Zəki bulağı” deyilən yerdə maşını
yenə saxladılar. Bu zaman mən Xaliqgili “06”da görmədim,
onları da, çox güman ki, “Bəylik bağı”nda qətlə yetirmişdilər.
Ermənilər öldürdükləri əsirlərin cəsədlərini silos quyusuna
ataraq üzərlərini torpaqla doldururdular... Quyuya atılan əsir-
lərin arasında yaralılar da vardı.
Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə
113
Sonra yola düşdük, bir az getmişdik ki, Ningi (Cəmiyyət)
kəndi yaxınlığında Xəlilov Zahidin meyitini düz yolun
ortasında gördüm, onu vəhşicəsinə qətlə yetirmişdilər. Sinif
yoldaşım var idi – Rusiyadan əsgərlikdən gəlmişdi – Quliyev
Nəbi Mütalif oğlu, məndən 3-4 metr aralıda “ştık-noj”nan diri-
diri başını kəsdilər.
Bizim bir kəndçimiz var idi, Mobil adında, o yolda,
ermənilərə dedi ki, 6 uşağım var, məni buraxın. Dedilər, düş
get, səni öldürməyəcəyik. Sən demə aldadırmışlar. Mobil tut
bağı ilə, hardasa 10 metr qaçmışdı ki, iki erməni əsəgəri
avtomatnan bədənini dəlmə-deşiketdilər, param-parça oldu...
“KAMAZ”ın da içi dizə qədər qandı... Özünümüdafiə dəstə-
sinin Abdulla adlı bir üzvü vardı, onu gətirdilər, “KAMAZ”ın
arxasını açdılar, erməni onun başına tapançanı dirədi, dedi,
qanı iç, türkün qanını içməlisən. O da götürdü üzünə çəkdi,
amma içmədi. Ona görə tapançanın dalı ilə başına vura-vura
işgəncə verdilər ona... Daha sonra Hüseynov Həbibi başından
vurdular.
Bizi Şuşaya gedən yolda maşından düşürdülər, 2 cərgə
düzüb erməni hərbçilərinin qərargahına apardılar. Orada
bizim əynimizdə qalan paltarlarımızı da soyundurub, suyun
içində oturtdular. Sonra bizi zirzəmiyə saldılar, xeyli orada
qaldıq. Həmin müddətdə cavanları aparıb tez-tez döyürdülər.
Səhəri gün bizi Xankəndinə apardılar. Biz Xankəndinə ça-
tanda uzaqdan gördük ki, Malıbəyli kəndi od-alovun içərisində
yanır.
Maşından düşəndən sonra bizi asfaltın üstünə uzandıraraq,
yenidən işgəncə verməyə başladılar. Daha sonra bizi beş-beş,
altı-altı bölərək kameralra saldılar və beləliklə ən acınacaqlı
günlərimiz başladı. Mən özüm 15 gün ac-susuz ağır işgəncələ-
rə məruz qaldım.
Orada mən kəndimizin yaşlı adamlarını, o cümlədən öz ata-
mı gördüm. 15 gündən sonra bizi ( - 13 nəfəri) Xocavənd
Qənirə Paşayeva, Şaiq Aslanov
114
(Martuni) rayonuna apardılar. Orada bizi yenidən döyür, işlə-
dir, ac-susuz saxlayırdılar. Mart ayının 21-də bizi Xocavəndin
(Martuni) Heşan kəndinə aparıldıq, 10 gün də orada qaldıqdan
sonra, mart ayının 31-də Ağdam rayonun Mərzili kəndi yaxınlı-
ğında biz dövlət səviyyəsində əsirlikdən azad olunduq – geri
alındıq.
Mən 45 gün əsirlikdə qaldım.
ġahruz
Əliyev
Əmirxan oğlu (Qara-
dağlı kənd sakini):
- Qaradağlı işğal
olunan gün başqa həm-
kəndlilərim ilə birlikdə
erməni silahlıları məni
də
əsir götürdülər.
Əsirlikdə olmazın əzab-
əziyyətini
çəkmişəm.
Məşəqqətli və əzablı günlər yaşamışam. Kədər və qüssə dolu
həmin günlərin ağrı-acısı mənim ömür yollarımda heç vaxt
silinməyəcək izlər qoyub.
Yaxşıxatırlayıram, əsir götürülənlərin arasında məktəb
yaşlı uşaqlar və 10 nəfər də agbirçək qadın var idi. Yolda ma-
şınları saxlayır, əsasən məktəbli uşaqları və gəncləri güllələ-
yirdilər. Belə ki, “Bəylik bagı” adlanan yerdə maşını saxlayıb,
30 nəfərə yaxın kənd sakinini düşürdülər və elə oradaca güllə-
lədilər...
Bir az gedəndən sonra yenə də maşınlar dayandırıldı. Yenə
də cavanlardan 10 nəfərini seçib, güllələdilər. Güllələnənlər-
dən biri əmim oğlu Xaliq Əliyev, biri də İltizam Hüseynov idi.
Qaradağlı soyqırımı şahidlərin dili ilə
115
Sonra bizi Xankəndinə gətirib internat məktəbinin soyuq
zirzəmisinə saldılar. Mən və qardaşım bir yerdə əsir düş-
müşdük. Dedilər ki, sabah sizi Əsgərana aparıb orada dəyi-
şəcəyik. Ermənilərin vədlərinə heç bir inamımız qalmamışdı,
təbii... Səhər tezdən erməni silahlıları əsirlərdən 5 nəfəri
dəyişmək adı ilə zirzəmidən çıxarıb apardılar və onlardan bir
daha heç bir xəbərimiz olmadı. Mənim qardaşım Vətən də
onların arasında idi.
Bizi internat məktəbinin
qaranlıq zirzəmisində 15 gün
saxladılar. Yeməyə bir parça boyat çörək, içməyə isə bir stəkan
palçıqlı su verirdilər. Sonra bizi polis şöbəsinə gətirdilər.
Burada da yerimiz qaranlıq, soyuq zirzəmi oldu. Sonradan
zirzəmidə 13 nəfər qaldıq. Hər gün sıxıntı və əzab içində
yaşayırdıq. Hər gün əli avtomatlı erməni əsgərləri içəri girir və
bizi təhqir edir, vəhşicəsinə döyürdülər. Beləliklə, ömrümün
60 günə yaxını əsirlikdə, məşəqqətdə keçdi...
1992-ci lin aprel ayının 9-da, çox böyük çətinliklərlə
bizimkilər məni əsirlikdən azad edə - geri ala bildilər. Amma
çox təəsüf ki, qardaşım Vətən və eləcə də neçə-neçə
həmkəndlim əsirlikdən qayıtmadılar və çoxunun da axırı nə
oldu, bilmədik..!
Dostları ilə paylaş: |