Ərşad Əzimzadə

 
İSTİLİYİ ARTIRAN VANNA 
 
Çox  da  halsız  olmayan  xəstə  yarıya  qədər  doldurulmuş 
vannada uzanır. Suyun hərarəti 37
0
-dir. Halsız xəstə üçün 36
0
 və 
ya  35
0
  nəzərdə  tutulub.  Vannaya  hər  üç  dəqiqədən  bir  isti  su 
əlavə  edərək,  hərarəti  bir  dərəcə  qaldırın  və  39
0
-yə  çatdırın. 

 
203 
Maddələr  mübadiləsinin  xroniki  xəstəliyi  zamanı  39
0
  yaxşı 
səmərə verir, “revmatiklər” isə 38,5
0
 ilə kifayətlənə bilər. Şişləri 
müalicə  edən  xastələr  istiliyi  38
0
-39
0
-dən  aşağı  olan  vannaya 
girməsinlər.  
Bütün hallrda vannadan sonra bədəni silmədən, mələfəyə 
bürünüb,  yatağa  girmək,  bir-iki  saat  istirahat  etdikdən  sonra 
geyinmək lazımdır.  
 
HİPERTERMİK VANNALAR 
 
Hipertermik vannaların iki variantı var: 
1. Xəstəni qızdırılmış boş vannaya uzatmaq, vannaya 36-
37
0
  istiliyi  olan  su  buraxmaq.  Suyun  hündürlüyü  7,5  santimetrə 
çatanda 43
0
 istiliyi olan suyu yavaş-yavaş əlavə etmək (15-30-40 
dəqiqə  ərzində),  xəstənin  üzündə  tər  əmələ  gələndə  su  tökməyi 
dayandırmaq.  Bundan  sonra  suyu  0,5-1,5
0
  soyutmaq,  xoşagələn 
komfort yaranacaq. Vannadan sonra duşun altında dayanmaq və 
suyun  hərarətini  xoş  ovqat  yaranana  qədər  aşağı  salmaq, 
qurulanmadan isti yatağa girmək.  
2.  Xəstəni  yarıyacan  doldurulmuş  vannaya  uzatmaq  – 
yalnız  onun  üzü  çöldə  qalıb.  Bundan  sonra  birinci  variantda 
olduğu kimi hərəkət etmək və hərarəti 39
0
-yə  çatdırmaq.  Suyun 
hərarəti  42
0
-yə  çatana  qədər  hər  3  dəqiqədən  bir  isti  su  əlavə 
etmək.  Bu  zaman  əsas  göstərici  xəstənin  üzündə  tər  əmələ 
gəlməsidir. Xəstənin üzü nisbətən aşağı hərarətdə də tərlə örtülə 
bilər.  Bu  zaman  isti  su  əlavə  etməyə  ehtiyac  yoxdur,  bu  pis 
nəticə verə bilər.  
 
Burada  da  sonluq  birinci  variyantdakı  kimidir,  quru 
mələfəyə və yaxud xalata bürünmək də olar.  
 
Diqqət! Vərəmin aktiv fazası, hipertireozun ağır dərəcəsi, 
qara  ciyərin  (orqanın  spesifik  toxuma  elementləri)  parenxinlə- 
rinin zədələnməsi, ürəyi zədələyən fəal revmatik proseslər və ya 
psixoz vaxtı bu vannaları qəbul etmək olmaz. 

 
204 
 
Hər  iki  variantda  suya  müalicəvi  bitkilər,  xörək  duzu, 
dəniz  duzu,  skipidar  və  sairə  qatmaq  müalicəninn  təsir  gücünü 
artırır. Hər əlavənin öz xüsusi təyinatı var.  
 
Kəpək horrası. Dərisi quru olan və öz funksiyasını yaxşı 
yerinə  yetirə  bilməyən  adamlar  kəpək  horrasından  istifadə  edə 
bilər: 900 qram buğda və ya başqa dənin kəpəyini parça torbaya 
tökmək, qaba salmaq, 2-3 litr soyuq su əlavə etmək, qaynatmaq, 
qaynayan  kimi  dərhal  ocağın  istiliyini  azaltmaq,15-20  dəqiqə 
zəyif  odda  dəmləmək.Vanna  qəbul  etməzdən  öncə  məhlulu  39
0
 
isti  su  olan  vannaya  tökmək.Xəstə  15  dəqiqə  vannada  qalır, 
vannada  istiliyin  azalmasına  imkan  verməyin.  Sonra  suyu 
buraxın,  ayağa  durun.  Içində  kəpək  olan  torba  ilə  bədəninizi  5 
dəqiqə masaj edin-masajı ayaqların və əllərin ucundan başlamaq 
lazımdır.  Vannadan  çıxıb  hər  iki  əlinizlə  bədəni  yaxşı-yaxşı 
şapalaqlayın.  Bunu  dəri  quruyana  qədər  davam  edin.  Mələfəyə 
bürünüb,yatağa girin. Bədəni yalnız sabah səhər yumaq olar.  
Palıd  qabığı  əlavəsi.  Padaqra,poliartrit,revmatizm,dəri 
xəstəlikləri,sidik-cinsi  orqanların  xəstəliyi  vaxtı  tətbiq  olunur. 
Suyun  hərarəti  40-44
0
  olmalıdır.Vanna  bir  saat  çəkir.Vannadan 
sonra 19-24
0
 istiliyi olan su ilə bədəni soyutmaq lazımdır.  
Yulaf  samanı  əlavəsi.  Padaqra  xəstəliyi,  sidiklikdə  daş 
olanda, sidiyə getmək çətinləşəndə tətbiq olunur. Suyun hərarəti 
32-37
0
 olmalıdır. Bu vanna əllər və ayaqlar üçündür. Əl-ayağı 15 
dəqiqə  ərzində  məhlul  vannasında  saxlamaq,  30  saniyə  ərzində 
10-12
0
-li  soyuq  suya  salmaq  lazımdır.  Bunu  bir  neçə  dəfə 
təkrarlayın.Tədbiri  soyuq  vanna  ilə  tamamlamaq  və  dərhal 
yatağa girmək lazımdır. 
Ağac  külü  əlavəsi.  Bir  çox  xəstəliklərin  müalicəsində 
tətbiq edilir. 
Duzlu  vanna.  Həm  əl-ayaq  üçün,  həm  də  bütün  bədən 
üçün yarayır. Suya natrium xlorid, dəniz duzu, maqnezium sulfat 
və  odun  külünü  qatmaq  olar.  Bu  əlavələri  həm  ayrı-ayrılıqda, 
həm də birlikdə etmək olar. 

 
205 
Vannaya  3 sm hündürlüyündə  39
0
-li istilikdə su tökmək, 
450  qr  maqnezium  sulfat  (ingilis  duzu)  qatmaq.  Xəstə  vannaya 
oturduqdan sonra həmin istilikdə suyu əlavə etmək və səviyyəni 
daha  3  sm  qaldırmaq,  məhrabanı  duzlu  suda  isladıb  bədəni 
silmək.  Yenidən  39
0
  su  əlavə  etmək.  Suyun  səviyyəsi  10  sm 
qalxan kimi yenə də 450 qr maqnezium sulfat qatmaq, məhraba 
“əməliyyatını”  davam  etdirmək.  Üzdə  tər  əmələ  gələn  kimi 
vanna  qəbulunu  dayandırmaq,  bədəni  18-24  dərəcə  istiliyi  olan 
“duş”la  yumaq,  kobud  quru  məhraba  ilə  bədəni  surətlə  silib 
qızdırmaq, yatağa girmək. Bu müalicəni həftədə iki dəfədən çox 
qəbul  etmək  olmaz.  Belə  vanna  revmatizm,  artrit,  lyumbaqa, 
nevrit xəstəlikləri və soyuqdəymə üçün nəzərdə tutulub.  
Natrium hidrokarbonatla kvas qatışığının vannası. Bu 
vanna  venanın  varikoz  genişlənməsi,  varikoz  trofik  yara, 
ayaqların tuluqvari şişməsi xəstəlikləri üçün nəzərdə tutulub. Bu 
vanna  sinir  sisteminə  sakitləşdirici  təsir  göstərir,  dərini  və 
bütövlükdə orqanizmi  “skipidar”  vannalarının qəbuluna  hazırla- 
yır.  Natrium  hidrokarbonat  (içməli  soda)  iltihab  əleyhinə  təsirə 
malikdir,  qanın  qələvi  ehtiyatını  yüksəldir.Alminium-kalium 
kvası isə zahirdə olan iltihablı xəstəliklərə müsbət təsir göstərir, 
qanaxmanı dayandırmaq xassəsinə malikdir.  
Vannaya  38,5
0
  istiliyi  olan  su  doldurun,  200  qr  sodanı 
suda əridin, 70 qr kvası parça torbaya töküb, vananın dibinə atın. 
Xəstə  15  dəqiqə  vannada  qalır.Çıxan  kimi,  yuyunmadan 
mələfəyə bürünüb, yatağa girir.  
Roş-Poze  vannası.  Dəri  quru  olanda  və  dermatoz  vaxtı 
tətbiq olunur.İstiliyi 38,5
0 
olan suya 35 qr natrium hidrokarbonat, 
20 qr maqnezium karbonat, 15 qr maqnezium perborat qatıb, 15 
dəqiqə vannada uzanmaq. 
Natrium  xlorid  və  dəniz  duzu  vannası.  Bu  vanna 
xroniki  revmatizm,  raxit  və  zəyif  fiziki  inkişaf  vaxtı  tətbiq 
olunur.  Onu  hazırlamaq  üçün  250  litrlik  suya  5  kq  duz  qatmaq 
lazımdır. Suyun istiliyi 38,5 dərəcədir.  

 
206 
Dv  vannaları  əl-ayaq  üçün  də  düzəltmək  olar:  müəyyən 
qaba  istiliyi  32
0
  olan  su  tökmək,  bir  ovuc  duz  əlavə  etmək,  əl-
ayağı 15-20 dəqiqə suda saxlamaq. Silmədən yatağa girmək. 
Belə  vannalar  dəri  xəstəliklərinin,  vərəmin,  osteomelit 
xəstəliyinin,  revmatizmin  və  müxtəlif  qadın  xəstəliklərinin 
müalicəsində yaxşı səmərə verir.  
 
SKİPİDAR  VANNALARI 
 
Skipidar-adi  şam  ağacindan  alınan  qətranın  təmizlənmiş 
formasıdır.Təsərrüfat  dükanlarında  satılan  quru  skipidar  ağ  və 
sarı məhlul düzəltmək üçün yaramır.Canlı qətran bioloji fəallığı 
ilə  seçilir,  şam  qabığının  çatlarını  və  yaralarını  sağaltmağa 
xidmət edir. Rusiyada “jivitsa” adını da buna görə qazanıb. Onu 
böyük  həcmdə  almaq  üçün  ağacın  budaqlarında  yarıq  açırlar, 
bura yığılan materealı götürüb dərman düzəldirlər.  
Skipidar  şəffaf,rəngsiz,hərəkətdə  olan  mayedir.  Iynəyar- 
paq bitki (xvoy) iyi verir, yandırıcı tamı var, suda həll olmur, 12 
hissədən  ibarət  olan,  spirtdə  həll  olunur,  efirin,  xloraformin  və 
benzolun bütün tənasüblərinə qarışa bilir.  
Skipidar  yerli  qıcıqlandırıcı,  başqatıcı  (ağrıkəsici)  və 
antiseptik  təsirə  malikdir.  Qədim  xalq  təbibləri  onu  nevralgiya, 
padaqra,sümük ağrıları,miozit, revmatizm, lyumbaqa xəstəlikləri 
vaxtı  sürtmə  dərmanı  kimi  istifadə  etmişlər.  Müasir 
formakoloqlar ondan maz kimi istifadə edirlər.  
 
AĞ SKİPİDAR  VANNALARI 
 
Ağ  vannanı  yalnız  qan  təzyiqi  aşağı  və  normal  olanlar 
qəbul  edə  bilərlər,təzyiqi  150/90-dan  yuxarı  olanlar  sarı  vanna 
qəbul etməlidir.Ağ skipidar qəbul edərkən təzyiq normanı aşarsa, 
dərhal qarışıq (ağ-sarı) vannaya keçmək lazımdır.  
Ağ vanna belə hazırlanır. Vannadan öncə tualetə getmək 
lazımdır.Kişilər cinsi orqanlarının dərisinə,yumurtaların dərisinə, 

 
207 
anusun  ağzına,  qadınlar  isə  cinsi  orqanın  qalın  dodaqlarına  və 
anusun ağzına nazik təbəqə vazelin sürtməlidir ki, skipidar onlari 
yandırmasın.Vannada suyun hərarəti 37
0
 (dözə bilməyənlər üçün 
35-36
0
)  olmalıdır.Ağ  emulsiya  olan  butulkanı  çalxalamaq 
lazımdır. Birinci vanna üçün 10-15 ml (bir xörək qaşığı) məhlul 
töküb  175-200 litr suya qatmaq lazımdır.Bundan qabaq  emulsi- 
yanı 3-5 litr su tutan qaba tökmək, qaynar su əlavə etmək, yaxşı-
yaxşı  çalxalamaq  vacibdir.Məhlulu  vannaya  tökdükdən  sonra 
həmin  qabla  vannadan  6-7  dəfə  su  götürüb  hər  kəs  öz  boyu 
səviyyəsində  hündürdən  vannaya  tökməlidir-məqsəd  məhlulu 
yaxşı qarışdırmaqdır. Xəstə vannaya uzandıqdan 3 dəqiqə sonra 
vannaya  su  əlavə  etmək  və  suyu  qarışdırmaq.  Hər  3  dəqiqədən 
bir  suyun  istiliyini  1  dərəcə  artırmaq  və  hərarəti  39
0
-yə  çatdır- 
maq.  Xəstə  vannada  sakit  və  rahat  uzanmalıdır.Yaxşı  olar  ki,bu 
işdə ona kim isə kömək etsin.  
Qeyd edək ki, hərarətin 37
0
-dən 39
0
-a qldırılması şərtidir: 
hər  xəstə  öz  səhhətinə  və  durumuna  uyğun  hərarət  seçməlidir. 
Əsas göstərici ovqat və üzün tərləməsi olmalıdır. Üzdə tərin ilk 
nişanəsi meydana çıxan kimi vannanı dayandırmaq lazımdır.  
38-39
0
 istilikdə vanna qəbul edən bəzi xəstələrin dərisinin 
müxtəlif  hissələrində  qıcıqlanma,  “yandırma”  (göynətmə)  baş 
verir.  Bu  hal  bir  saat  davam  edə  bilər.  Ondan  qorxmaq  lazım 
deyil.Belə hallarda-sonrakı vannaları qəbul edərkən suya tökülən 
emulsiyanın  həcmini  artırmayın.Belə  hal  baş  vermirsə,  yaxud 
“yandırma”  10-20  dəqiqə  çəkirsə,  sonrakı  hər  vannaya  yarım 
xörək  qaşığı  ağ  emulsiya  əlavə  etmək  vacibdir.  Bu  minvalla 
emulsiyanın həcmini 120 ml-ə (8 xörək qaşığı) çatdıra bilərsiniz.  
Vannadan  çıxarkən  qurulanmayın,  köhnə  xalat  geyin, 
yaxud mələfəyə bürünün,elə bu cür də yatağa girin,çox bələnmə- 
yin,dərhal  yuxuya  getmək  yaxşı  deyil.  Vannanı  düzgün  qəbul 
edibsinizsə, 1-2 saat yataqda uzanıb dincəlin.  
Ağ  vanna  miokard  infarktı  keçirmiş  xəstələrə  (6  aydan 
sonra),  işias  xəstəliyi,  sınıq  vaxtı,  əzələlərin  atrofiyası,  sümük 
toxumalarının  “seyrəkləşməsi”,  osteoparoz  prosesində,  raxit, 

 
208 
deformasiya  törədən  revmatizm  xəstəliyi  vaxtı,  cavanlaşmaq 
istəyənlər üçün yaxşı səmərə verir.  
 
 
SARI  SKİPİDAR  VANNALARI 
 
Sarı  məhlulu  çalxalayıb,  qarışdırmağa  ehtiyac  yoxdur. 
Onu litirlik qaba tökün, üstünə qaynar su əlavə edin, yaxşı-yaxşı 
qarışdırın,  37
0
  istiliyi  olan  su  ilə  doldurulmuş  vannanın  səthinə 
tökün, həmin qabla vannadan suyu götürüb, hündürdən tökün- 5-
7  dəfə  bəs  edər.  Birinci  vannaya  10-15  ml  (1  xörək  qaşığı) 
məhlul qatmaq lazımdır. Suyun hərarəti (37
0
) narahatlıq yaratsa, 
36
0
 və ya 35
0
-dən başlamaq olar. Hər 3 dəqiqədən bir hərarəti bir 
dərəcə  qaldırın  və  onu  42
0
-yə  çatdırın.  Vannada  üzünüzdə  tər 
əmələ gəlnə qədər uzana bilıərsiniz. Suyun hərarəti 40
0 
və ondan 
yüksək  olanda  xəstənin  halına  (nəbzə,  tənəffüsə)  xüsusi  fikir 
vermək  lazımdır.Vannadan  çıxarkən  qurulanmayın,  köhnə  xalat 
geyib, yaxud köhnə mələfəyə bürünüb dərhal yatağa girin və 1-2 
saat istirahət edin.  
Növbəti  vannalarda  məhlulu  artırarkən  mütləq  xəstənin 
qan  təzyiqinə  fikir  vermək  lazımdır-təzyiq  hansı  surətlə  və  nə 
qədər  düşür?Yaşlı  xəstələrin  təzyiqini  fərdi  qaydada  aşağı  sal- 
maq  lazımdır-özünü tam rahat hiss edənə qədər.  
Təcrübə  göstərir  ki,  sarı  məhlulun  miqdarını  hər  üç 
vannadan  bir  5-10  ml.  qaldirmaq  yaxşıdır.  Son hədd  120  ml.  (8 
xörək qaşığı) olsa kifayətdir.  
Sarı  məhlulla  aşağıdakı  xəstəlikləri  müalicə  etmək  olar: 
arteriit  (arteriyaların  iltihabı),  əzələlərin  atrofiyası,  hemiplegiya 
(beyinə  qan  sızmasının  nəticəsi),  hipertoniya,  arterial  təzyiqin 
qalxması,qloukoma,  retinit(göz  xəstəliyi),  iridosklit(göz  xəstə-
liyi),tramboz,diabet,miokard infarktının nəticəsi,yolxucu xəstəlik 
-lər,skorlatina,koklyuş(göyöskürək),difteriya,qızılça,işias,mastid, 
monqolizm(ağıl zəyifliyi),otit(orta qulağın iltihabı),sümük sınma 
-sı,oynaqların  anklozu(bitişməsi),plevraya  maye  yığılması,  poli- 

 
209 
nevrit(qarışıq  vannadan  istifadə  etmək),poliomelitin  nəticəsi 
(qarışıq  vanna),salpingit,uşaqlıq  çıxıntısının  iltihabı,  septiseme- 
ya  (qanın  yoluxması),daxili  orqanların  siflisi,inkişaf  edən 
paralic, sümük beyninin quruluğu, spondilyoz, spondiloartroz.  
Vərəmin fəal forması, hipertirezin ağır dərəcəsi, qaraciyər 
parenximasının zədələnməsi,psixoz,revmatizmin kəskin forması- 
nın  ürəyi  zədələməsi-bu  hallarda  sarı  vanna  qəbul  etmək  əks 
nəticə verir. Aterioskleroz, koronar və ya ürək xəstəlikləri ürəyin 
ehtiyat imkanlarını pozanda çox ehtiyatlı olmaq lazımdır.  
 
 
QARIŞIQ  VANNALR 
 
 
Ağ və sarı məhlulların qarışığından hazırlanmış vannaları 
iki  variantda  qəbul  etmək  olar:  ya  ağ  emulsiyanı  müəyyən 
nisbətdə sarı məhlula qatmaq, ya da bir dəfə ağ vanna, o biri dəfə 
sarı vanna qəbul etmək.  
 
Vurğulamaq  istəyirəm  ki,  qarışıq  vannalar  fizioloji 
müalicənin üfüqlərini xeyli genişləndirir. Beləki ağ emulsiya dəri 
və daxili oraqan kapilyarlarının gimnastikasını təşkil edir, qanın 
arterial təzyiqini tədricən və sakitcə qaldırır, orqanizmin ümumi 
vəziyyətini  yaxşılaşdırır.  Sarı  məhlul  isə  bədənin  hərarətini  ağ 
emulsiyadan çox qaldırır, kapilyarları genişləndirir, qan təzyiqini 
aşağı  salır,  patoloji  yığıntıları,  mayedəki,  toxumadakı  və 
damarlardakı  metobolitləri  (toksik  materialları)  əridir  və  tər 
vastəsi  ilə  bədəndən  kənarlaşdırır.  Qarışıq  vannalar  həm  də 
oqranizmə ağrıkəsici təsir göstərir.  
 
Hər  iki  skipidarın  dozasını  müəyyən  edərkən  təzyiqin 
səviyyəsi,  iltihablı  prosesin  xarakteri  və  təbiəti  nəzərə 
alınmalıdır.Qan təzyiqi 150/90-dan yuxarı olduqda vannaya sarı 
məhlul  əlavə  etmək,təzyiq  aşağı  düşdükdə  isə  ağ  emulsiya 
qatmaq  lazımdır.  Ilkin  doza  hər  skipidarın  növü  üçün  10  ml. 
olmalıdır,onu tədricən qaldırıb 120 ml.çatdirmaq lazımdır. Qanın 
təzyiqi 140-dan aşağı düşdükdə 2 ağ vannadan sonra 1 sarı vanna 

 
210 
qəbul  etmək  məsləhətdir.Qarışıq  vannaların  sayı  və  tezliyi 
xəstənin  ümumi  vəziyyətindən  asılıdır.Xəstəlik  kəskin  forma 
aldıqda-vannaların  tezliyini  dəyişmək  lazımdır,  onları  tamam 
kəsməyə  ehtiyac  yoxdur.  Xatırladım  ki,  ardıcıl  həyata  keçirilən 
vannalar  daha  yaxşı  effekt  verir  və  bütün  müdafiə  vasitələrini 
orqanizmə qaytarır.  
 
Ilk vaxtlar, xəstənin vəziyyətindən asılı olaraq, ağ, sarı və 
qarışıq vannaları 10 gün ardıcıl qəbul etmək məsləhətdir, bundan 
sonra  günaşırı,  axırda  isə  həftədə  2  dəfə  qəbul  edə  bilərsiniz. 
Bəzi  həkimlər  vanna  qəbul  edən  xəstəyə  məsləhət  görürlər  ki, 
bütün bədənə vazelin sürtsün. Buna ehtiyac yoxdur. Göynəmənin 
nə vaxt başlaması və nə qədər davam etməsi – mikrosirkulyasiya 
haqqında  gözəl  informasiyadır,  həm  də  skipidar  dozası  seçmək 
üçün yaxşı göstəricidir.  
 
Eyni  vannadan  bir  neçə  dəfə  istifadə  etmək  olmaz! 
Kəskin reaksiya (ağrı, hərarət, dəri səpməsi, qaşınma) xoşa gələn 
hal  olmasa  da  yaxşı  əlamətdir,  çalışıb  dözmək  lazımdır.  Dözə 
bilmirsinizsə, vannaları müvəqqəti dayandırın.  
 
BUXAR  VANNALARI 
 
 
Bədən  soyuqdursa,  xəstəni  üşütmə  tutubsa  soyuq  sudan 
heç  bir  formada  (bədəni  yumaq,  silmək,  soyuq  suda  isladılmış 
mələfəyə  bürünmək,  kompres  qoymaq,  vanna  qəbul  etmək) 
tətbiq  etmək  olmaz.Soyuq  ayaqlar  və  əllər,isti  baş-qan  dövranı- 
nın  pozulmasını  xarakterizə  edən  əsas  “üçlük”dür.  Əl-ayaqda 
qanın az olması-qanın daxili orqanlarda normadan çox olmasına 
dəlalət edir. Bu halda soyuq orqanları qızdırmaq lazımdır.  
Nə  qədərki  kiçik  halsızlıq  xəstəliyə  çevrilməyib,  buxar 
vannaları  bu  halsızlığı  aradan  qaldırmağa  qadirdi.Buxar  vanna- 
ları  həm  ümumi  (sauna,  buxar  hamamı),  həm  də  avtonom  (baş, 
ayaqlar, əllər üçün) ola bilər. Buxardan kompres kimi də istifadə 
etmək mümkündür. Hətta qaynayan çaydanın lüləyinə rezin boru 
salıb, buxarla müəyyən hissələri müalicə etmək olar.  

 
211 
Buxar  vannasını  yeməkdən  və  ağır  fiziki  işdən  dərhal 
sonra  qəbul  etmək  düzgün  deyil.  Ürəkdə  patoloji  proseslər  baş 
verəndə,  tənəffüs  çatışmamazlığının  hər  cür  formasında,  mitral 
stenoz,  yüksək  qızdırma  vaxtı  buxar  vannası  qəbul  etməkdən 
çəkinin.  Sinir  sisteminin  ağır  formada  pozulması,  qan  azlığı, 
ürəkkeçməyə  meyilli  olmaq  hallarında  isə  buxar  vannasını  çox 
ehtiyatla  qəbul  etmək  lazımdır.  Buxar  vanansını  xəstənin 
vəziyyəti  yaxşılaşana  qədər  davam  etdirmək  məsləhətdir.  Xəstə 
diskomfort  (sinənin  sıxılması,  qanın  beyninə  artıq  axması)  hiss 
etdikdə vannanı dərhal kəsmək lazımdır.  
Vanna qəbul olunan yerdə hava həmişə təmiz olmalıdır.  
 
 
KAPİLYARO-TERAPİYANIN  TƏTBİQİ 
METODİKASI 
 
Bir  daha  yada  salaq:  xalça  kiçik  ilmələrdən  toxunduğu 
kimi,  biz  canlılar  da  balaca  canlılardan-mikroorqanizm  sayılan 
70 trilyon hüceyrədən “toxunmuşuq”. Səhhətimizin, ruhumuzun, 
təfəkkürümüzün  və  əxlaqımızın  durumu  bu  mikro-canlıların 
vəziyyətindən asılıdır.Orqanizmin funksional detalı olan hüceyrə 
həm  öz  mövcudluğunu  təmin  etməli,  həm  də  bütün  orqanizmi 
yaşatmalıdır.  Bunun  üçün  hüceyrə  yaxşı  nəfəs  almalı,  yaxşı 
qidalanmalı,  şlakları  vücuddan  kənara  yaxşı  çıxarmalıdır.  Bu 
balaca canlıların öz funksuyasını pis və ya yaxşı yerinə yetirməsi 
iki  şeydən  asılıdır:  qanın  keyfiyyətindən  və  qanın  hüceyrələrə 
necə  çatdırılmasından.  Əgər  qanın  keyfiyyəti  qida  rejimindən, 
həzmolma  prosesindən  və  maddələr  mübadiləsindən  asılıdırsa, 
hüceyrələrin qanla və oksigenlə təhcizatı bir başa kapilyarlardan-
ağacların  dibinə  su  aparan  arxlardan  asılıdır.  Dünya  şöhrətli 
təbib  A.Zalmanov  sübut  etdi  ki,  bütün  xəstəliklərin  kökündə 
kapilyarların  korlanması  durur.  Qocalığı  orqanizmin  quruması 
kimi  xarakterizə  edən  böyük  alim  qurumanın  səbəbini  kapilyar-
“arxların”  zibillənməsi  kimi  qiymətləndirir.Kapilyar  hər  bir 

 
212 
hüceyrə ilə birbaşa təmasda olan zərif damarcıqlardır.Onlar bircə 
-bircə  hüceyrələrin  qapısını  döyür  və  xoş  avazla  deyir:  “Salam. 
Ey bizi yaşadan möhnətkeş mikrocanlılar! Sizə bolluca oksigen, 
vitaminlər və çox faydalı mikroelementlər gətirmişəm. Buyurun, 
nuş  edin,  sağlam  və  gümrah  olun,  bizi  uzun  illər  sağlam 
yaşadın”.Biz  qidalanma  qaydalarını  pozanda,mədəmizi  zibillə 
dolduranda  kapilyarlar  bizi  yaşadan  hüceyrələrin  qapısını  çox 
məyus  halda  döyür:  “Bağışlayın  məni!  Sizə  zəhər  gətirmişəm. 
Amma  günah  məndə  deyil,  sahibimiz  nə  verib  onu  da 
gətirmişəm”.Kapilyarlar  zəhər  daşıyanda  hüceyrələr  kütləvi 
şəkildə qırılır.Onda kapilyarlar da zəhərlənir, sıradan çıxır,balaca 
“arxları” zibil basır, “ağaclar”  qidasız qalır və quruyur.  
Kapilyarları  bərpa  etmədən  hüceyrələri  dirçəltmək  və 
yenilərini  yaratmaq  mümkün  deyil.Bu  halda  Zalmanovun 
“skipidar”  vannaları    köməyə  gəlir.  Vanna  qəbul  etmək  üçün 
nədən  başalamq  lazımdır?  Birinci  növbədə,  əczaxanadan  tibbi 
vazelin və su termometri alın... İndi başlamaq olar.  
Vannanı 36-37
0
  istiliyi olan su ilə elə doldurun ki,vanna- 
ya girəndə daşıb tökülməsin. Suyun həcmi vannanın tutumundan 
və xəstənin qabaritindən asılıdır. Uzananda su sinəni örtməlidir. 
Suya  ağ  və  sarı,  yaxud  qarışıq  “skipidar”  tökməyin  qaydasını 
artıq  bilirsiniz.  Standart  doza  50  ml.  sarı  məhlul  və  50  ml.  ağ 
emulsiyadır.  Onları  yaxşı  qarışdırsanız  suyun  üzündə  nazik  yağ 
örtüyü əmələ gələcək. Suyu əllə qarışdırsanız, sabunla əllərinizi 
yaxşı-yaxşı  yuyun  ki,  təsadüfən  gözünüzə,  ağzınıza,  burnunuza 
və qulaqların içinə toxunsanız, fəsad verməsin. Dedik ki, kişilər 
cinsi orqanlarını, yumurtaların dərisini və anus deşiyinin ağzını, 
qadınlar  isə  cinsi  orqanın  böyük  dodağını  və  anusun  ağzını 
vazelinlə yağlamalıdırlar.  
Vannada suyun hərarətini mütəmadi olaraq, ya da hər 2-3 
dəqiqədən  bir  qaldırın,  əl-ayaq  hərəkəti  ilə  isti  suyu  soyumuş 
suya  qarışdırın.  Suyun hərarətini  nəzarət  altında  saxlamaq  üçün 
termometri  vannaya  buraxın.  Artıq  suyu  buraxmaq  üçün 
vannadakı tıxacı ara-sıra qaldırın. Proseduranın sonuncu hərarət 

 
213 
fərqi  4-5
0 
olsa  yaxşıdır.  Lakin  orqanizmin  durumunu  (qan 
təzyiqi, tənəffüs, nəbz, ürək döyüntüsü) nəzərə almaq vacibdir. 
İlk  mərhələdə  (təxminən,  4-5  prosedur)  suyun  başlanğıc 
hərarəti 36-37
0
 olmalıdır, proseduranın sonunda hərarət 39-40
0
 –
yə çatsa yaxşıdır.Adaptasiya müddəti bitdi,indi başlanğıc hərarəti 
37-38
0
  olmalıdır,  seansin  sonunacan  hərarəti  41-43
0 
çatdırmaq 
gözəl səmərə verir.Seansın müddəti 12-30 dəqiqədir: ilk seanslar 
qısadır-12  dəqiqə,  sonrakılar  uzundur-20-30  dəqiqə.  Bir  daha 
təkrar  edirəm:suyun  hərarəti  və  seansın  uzunluğu  hər  bir  fərdin 
psixoloji və fiziki durumundan asılıdır,universal təyi- nat vermək 
mümkün  deyil.Yüksək  hərarətdən  qorxmursunuzsa-dərhal  çox 
isti vannalardan başlıya bilərsiniz. 
Təxminən,3-7 dəqiqədən sonra bədənin müəyyən hissələ- 
rində  yüngül  göynətmə  hiss  edəcəksiniz.Əksər  hallarda  ayaqlar, 
yumşaq  ət,  omba  və  kürək  daha  tez  reaksiya  verir.Vanna  qəbul 
edərkən çalışın ki, “skipidar” gözünüzə, burun deşiyinə, ağzınıza 
və  qulağınızın  içinə  dəyməsin.Tədbiri  qurtaran  kimi  suyu 
buraxın, bədəninizi isti su ilə sabunsuz, əllərinizi isə sabunla (2-3 
dəfə) yuyun. Bütün bədəninizi pambıq məhraba və ya mələfə ilə 
silin, əvvəlcədən hazırlanmış isti yatağa girin. 
Proseduranı  günün  ikinci  yarısında,ən  yaxşısı  isə 
yuxudan qabaq həyata keçirmək məsləhətdir. Skipidar vannasını 
ac  qarnına  və  ya  qida  qəbulundan  dərhal  sonra  qəbul  etmək 
olmaz,qida qəbulundan,ən azı,bir saat keçməlidir.Axşam yüngül- 
vari  şam  etmək  və  bundan  bir  saat  sonra  vanna  qəbul  etmək 
yaxşıdır.Vannadan sonra yemək olmaz,lakin otlardan dəmlənmiş 
çay  faydalıdır.  Vannadan  sonra  20-40  dəqiqə  ərzində  bədənin 
müxtəlif  nahiyyələrində  yüngülcə  göynətmə  hiss  olunur,bədən- 
də,elə  bil,  qarışqa  gəzir,  hətta,  müxtəlif  zonalarda  puls  vurması 
baş verir.Qorxulu deyil.Çox güman: vannadan sonra kapilyarlara 
axan qanın güclənməsi,güclü axının bərpa olunması baş verir.Siz 
yataqda  90-120  dəqiqə  ərzində  bərk  tərləyə  bilərsiniz.  Bu  vaxt 
dərinizdən  çıxan  mayenin  həcmi-böyrəkdən  bir  sutka  ərzində 
çıxan  mayenin  həcminə  bərabərdir.  Tərlədikdən  sonra  məlafəni 

 
214 
dəyişməyi  unutmayın.Yatın.Bəzi  xəstələr  göynəmə  və  “qarışqa 
gəzməsi”  hallarını  keçirmir,  bir  neçə  vannadan  sonra  tərləmir. 
Belə hissiyyatlar vegetativ sinir sisteminin fəaliyyəti ilə bağlıdır. 
Bu hissiyyat vannadan vannaya dəyişir. 
Yüksək müalicə effekti almaq üçün müalicə kursu 24-30 
proseduradan ibarət olmalıdır. Profilaktika üçün 10 prosedura da 
bəs  edər.Bütöv  müalicə  kursu  keçmək  üçün  1,5  litr  sarı  məhlul 
və o qədər də ağ emulsiya kifayətdir. Müalicəni uzun (30 vanna) 
kursla başlamaq,hər yarım ildən,yaxud bir ildən bir 10 vanna ilə 
kifayətlənmək  məsləhətdir.Vannaları  günaşırı,  yaxud  hər  iki 
gündən  bir  keçirmək  də  olar.Hər  hansı  bir  səbəbdən  ümumi 
vanna  qəbul  etmək  mümkün  deyilsə,  həmçinin  ürək-damar 
sistemində  ciddi  problemləri  olan  ahıl  xəstələr  ”yerli”  vannalar 
qəbul edə bilər. Bu halda su xəstənin döş gilələrinə qədər qalxır, 
ürək bütövlükdə açıq qalır. Suya ümumi vannaya töküləndən 10-
15  faiz  az  “skipidar”  qatmaq  lazımdır.  Qalan  hər  şey  yuxarıda 
göstərilən qaydada qalır. 
Ayaq vannaları-ayaq damarlarının xəstəliyi vaxtı, əl-ayaq 
vannaları  isə-oynaq  xəstəlikləri,  xüsusilə  də  poliartrit  xəstəliyi 
əllərin kiçik oynaqlarını və daban oynaqlarını zədələdikdə qəbul 
edilərsə yaxşı səmərə verər. 
Plastik, yaxud emal taz götürün. Ayaq üçün, təxminən, 30 
litr (dizəcən), əl vannaları üçün 10 litr (dirsəyəcən) su bəs edər. 
Əl-ayaq  vannası  üçün  suya  20  ml  sarı  məhlul  və  20  ml  ağ 
emulsiya qatmaq lazımdır. Qalan hər şey ümumi qaydada olduğu 
kimidir.  Lakin  əl  və  əl-ayaq  vannalarını  hər  gün  qəbul  etmək 
lazımdır.Evdə  vanna  olmasa,bu  tədbiri  “duş”  altında  keçirə 
bilərsiniz.Bunun  üçün  20  ml  ağ  emulsiyanı  20-30  ml  isti  suya 
qatın,  isti  “duş”  altında  15-20  dəqiqə  dayanıb  bədəni  qızdırın. 
Sonra  hazırladığınız  məhlulu  ürək  nahiyyəsindən  başqa,bədənin 
hər yerinə sürtün, 5-7 dəqiqədən sonra məhlulu yuyun, mələfəyə 
bürünüb, yatağa girin, çay için. Bunu hər gün etmək lazımdır. 
Emulsiya  ilə  bələnmə  prosedurunu  da  həyata  keçirmək 
olar.Bu  tədbir  sellyulit  xəstəliyi  vaxtı  yaxşı  səmərə  verir. 

 
215 
Pambıq, yaxud kətan mələfə götürün (sintetik material olmaz ), 5 
litr isti suya 10 ml. sarı məhlul və o qədər də ağ emulsiya qatın, 
yaxşı-yaxşı qarışdırın, suyun hərarəti 45
0
-47
0
 olmalıdır. Mələfəni 
məhlula  hopdurun  və  bələnin.Mələfənin  üstündən  tibbi  klyonka 
və ya polietilen məhraba, ardınca da ədyal sarıyın, 20-25 dəqiqə 
dayanandan  sonra  bədəni  (sabınsız)  və  əlləri  (sabınla)  yaxşı-
yaxşı yuyun, yatağa girib,ot dəmləmə-lərindən çay için. 
Emulsiya  vannalarını  uşaqlar  da  qəbul  edə  bilərmi,  edə 
bilərsə, hansı yaşdan başlamaq olar? Əgər uşaq skipidar vannası 
qəbul  etməyin  vacibliyini  anlayırsa,  yüngül  “göynətmələrə” 
dözməyə  hazırdırsa,  ona  vanna  vermək  olar.  Bu  şərtlə  ki,  belə 
vannalar  uşaq  üçün  mənfi  emosiya  mənbəinə  çevrilməsin,  bu 
halda fayda verməz. Uşaqlar vannanı böyüklərin nəzarəti altında 
qəbul etməlidir ki, skipidarlı əllə gözlərə, burun deşiklərinə, ağız 
boşluğuna,  qulaq  deşiklərinə  toxunmasın  və  qulaqlara  su 
dolmasın.Vanna  qəbul  edən  ahıllara  da  qayğı  göstərmək 
vacibdir.Hər iki halda vanna otağının qapısını içəridən bağlamaq 
lazım  deyil.  Arterial  təzyiqi  vannadan  qabaq  və  sonra  ölçmək 
məsləhətdir.  Hər  hansı  xoşagəlməz  hal  baş  verdikdə  (ürək 
nahiyyəsində  ağrılar,baş  gicəllənmə,  baş  ağrısı  və  s.)  tədbiri 
dərhal  dayandırın.Ehtiyac  olsa,  adətən  belə  hallarda  qəbul 
eydiyiniz “öz” dərmanınızı içə bilərsiniz. 
Pr.Zalmanovun  uğurla sınaqdan keçirdiyi və geniş tətbiq 
etdiyi skipidar vannaları,təbibin o vaxt yaşadığı Fransada, mütə- 
rəqqi müalicə metodu kimi,qeydiyyatdan keçib və pasport alıb. 
Qeydiyyat nömrəsi: G.H.D. 26889, 24 iyun 1952-ci il və 
C.V. 23008, 28 iyun 1952-ci il.