Ərşad Əzimzadə

“Bizi  öldürən  qocalıq  deyil,  bizi  öldürən  -pis  vərdişlərdir” 

 
26 
deyən  alim  özünü  pis  vərdişlərdən  qətiyyətlə  təmizlədi,  ciddi 
səy  göstərib,  min  bir  əziyyətə  qatlaşıb,  mükəmməl  vərdişlər 
qazandı,Təbiət  qanunlarını  başı  üstə  müqəddəs  bayraq  tək 
tutaraq,tam  sağlam  və  gümrah  yaşadı.Sübh  tezdən,Təbiət  oya-
nanda  yerindən  qalxardı,isti  aylarda  dağlarda  qaçardı,soyuq 
aylarda,delfin kimi,mavi sulara baş vurardı-serfinq(taxta xizək) 
sürərdi.Hər  gün  xeyli  vaxt  başı  üstə  dayanıb,ayaqlarını  göyə 
qaldırardı,hər axşam rəqs meydançasına gedib,rəqs edər, özün-
dən  deyən  handa  bir  cavanı  yorardı.Dilinə  “ölü”  qida(bişmiş 
xörək,konservləşdirilmiş,duza  və  şəkərə  qoyulmuş,qurudul-
muş  ət  və  balıq,  fabrik  və  zavodlarda  istehsal  olunan  ərzaq), 
papiros,spirtli  içkilər,kololar,fantalar  vurmazdı.Yalnız  meyvə-
tərəvəz,tumlar,zoğlar,köklər  yeyərdi,gündə  3  litrə  qədər  çiy 
suyu  qurtum-qurtum  içərdi.Bir  müdrik  kəlamı  təkrarlamaqdan 
doymazdı:“Biz-nə  yeyiriksə,oyuq”.Mənası  belədi:“ölü”  qida 
yeyən  adam-xəstədir,iradəsizdir,yaltaq  və  qorxaqdır,acgözdür, 
paxıldır,qəddardır,şənbazdır,“canlı”  qida  (çiy  meyvə-tərəvəz) 
yeyən adam isə mənən və cismən sağlamdır, güclüdür, kamildir, 
xeyirxahdır,şən  və  nikbindir,qeyri-adi  təfəkkürə  və  yaddaşa 
malikdir, mənəviyatı safdır, əxlaqı təmizdir. 
Təbii qidalarla qidalanmasına baxmayaraq, dünyada baş 
verən dəhşətli katoklizmaları,havanın,suyun,torpağın insan tərə 
-findən  xususi  qəddarlıqla  zəhərləndirilməsini  nəzərə  alan 
alim,öz  orqanizmini  mütəmadi  olaraq  təmizləyərdi:həftədə  bir 
sutka,  bundan  əlavə-ayda  3  sutka  və  rübdə  7-10  sutka  aclıq 
keçirərdi.Bu  halda  bağırsaqları  və  toxumaları  suni  üsullarla 
təmizləməyə ehtiyac qalmırdı. 
Bir  vacib  məqamı  xususi  vurğulamaq  istəyirəm.Bütün 
dünyada,o cümlədən,süfrəsinin zənginliyi ilə qürrələnən bizim 
yeyimcil məmləkətdə qəbizlikdən və ishaldan çoxlu adаm əzab 
çəkir  və  bu  zavallıların  sayı  sürətlə  artır.Qəbizlik  də,ishal  da 
mədə-bağırsaq  traktının  pis  işləməsinə  dəlalət  edir.Bu  da,öz 
növbəsində,düzgün  qidalanmamаğın  acı  nəticəsidir.Zibilli 
bağırsaq  hər  cür  xəstəliyin  rahat  törəməsi  üçün  gözəl  bazadır. 

 
27 
Ona  görə  də,Pol  Breqq  yalnız  təbii  qidaları  yeməyi  məsləhət 
görürdü.Öz  bağırsağını  hər  vaxt  təmiz  saxlayırdı.Qida  qəbul 
etdikdən  bir  saat  sonra  bağırsağın  mükəmməl  boşalması  baş 
verməsəydi,alim bərk narahat olurdu,xüsusi təmrinlərin köməyi 
ilə boşalmanı təmin edirdi. 
Qüdrətli  naturopat  alim  öz  cismini  və  ruhunu  elə 
formalaşdırmışdı ki, cüzi miqdarda faydalı qida qəbul etməklə 
kifayət qədər enerji toplaya bilirdi,on adamın işini görürdü. Nə 
şaxta, nə də qızmar Günəş ona pis təsir göstərə bilirdi. Alim 40 
dərəcə  şaxtadan  40  dərəcə  istiyə  və  əksinə  çox  rahat  keçirdi. 
Çünkü  vücudunda  kifayət  qədər  kalsium  olurdu.  Bu  element 
bədəndən  kənarda  mövcud  olan  temperaturanı  daxili  tempera- 
tura ilə çox gözəl tənzimləyir. 
86  yaşlı  alim,bütün  dünyanı  heyrətləndirən,çox  qəribə 
bir  eksperiment  keçirmişdi:dünya  rekordsmenlərindən  ibarət 
olan gənclər komandasını yarışa çağırdı-gəlin,yayın günü payı-
piyada  Saxara  səhrasından  keçək.Dünyanın  ən  güclü  idmançı-
larından  heç  biri  gedib  finişə  çata  bilmədi,ahıl  alim  odlu 
səhradan  tək-tənha  keçməli  oldu.Sağlam  həyat  tərzinin  böyük 
xariqələr yaratmağa qadir olduğunu dünyaya əyani göstərdi. 
Zəngin biliyə malik olan pr. Breqq elmi əsaslarla sübut 
etdi  ki,insan  düzgün  qidalansa,sağlam  həyat  tərzi  keçirsə,900 
ildən çox yaşıya bilər.Alim  150 il  yaşamağı qarşısına məqsəd 
qoymuşdu.Əlbəttə,həyatı  verən  də  Tanrıdı,alan  da.  Görünür, 
böyük alimin alnına 150 il yaşamaq yazılmamışdı.95 yaşlı alim, 
həmişəki kimi, bir şaxtalı qış günü okeanda serfinq sürürdü. Bu 
vaxt    güclü  qasırğa  qalxdı,alim  faciəli  şəkildə  həlak  oldu.  Bu 
nadir  insan  xəstəlik  yatağında  deyil,şaha  qalxmış  dalğaların 
qoynunda  can  verdi,dünyaya  sübut  etdi  ki,insan  xəstələnməyə 
bilər,ölən  günə  qədər  gənc  və  sağlam  qala  bilər.95  yaşlı 
“qocanın” cəsədini yaran təbiblər öz dərin heyrətlərini gizlədə 
bilmədilər:qocanın  ürəyi,damarları,vətərləri,sümükləri  18  yaşlı 
cavanınkından sağlam və elastik idi! 

 
28 
Təkcə  bir  ölkəyə  deyil,bütün  dünyaya  mənsub  olan 
planet  vətəndaşı  Pol  Breqq  13  dəfə  Yer  kürrəsini  dolaşdı, 
müxtəlif  ölkələrdə  biri-birindən  maraqlı  mühazirələr  oxudu. 
Hər dəfə də eyni fikiri vurğuladı:“Gödən-səfehdir, ona qulaq 
asmayın!”.  İnsanpərvər  alim  ürəkdən  istəyirdi  ki,  “yaşamaq 
üçün  yeyənlərin”sayı  çoxalsın,onlar  “yemək  üçün  yaşayan-
ları”  üstələsin.Tam  əmin  idi  ki,beıə  olsa,planetimizdə  əmin-
amanlıq,sakitlik,dinclik,rahatlıq  bərqərar  olar,insanlar  dünya 
malına görə bir-birini boğazlamaz,didməz,parçalamaz, qırmaz... 
Əfsuslar  olsun  ki,böyük  alimin  arzusu  bu  gün  də  bir 
arzu  olaraq  qalır.İndi  dünyada,insanı  iblisə  çevirən  biznesin 
pressinqi  altında  əks-proses  gedir:yemək  üçün  yaşayan  qarın- 
quluların  sayı  günbəgün,  saatbasaat  artır.Qarınqululuq  bəlası 
özü  ilə  bərabər  ağır  xəstəliklər,qanlı  müharibələr  və  dəhşətli 
təbii fəlakətlər gətirir.İnsanın başına yağan faciələr çoxalır.                                                     
 
YÜZ  YAŞLI  CAVAN 
 
Moskvada  keçirilən  Ümumdünya  marafon  yarışının 
təşkilat  komitəsinə  bir  dəri,bir  sümükdən  ibarət  olan  ahıl  bir 
kişi müraciət etdi-marafonda iştirak etməyə icazə istədi. Komi-
tə  üzvləri  maraqlandılar:“Neçə  yaşınız  var?”.  Cavab  hamını 
heyrətləndirdi:“Səksən iki?.. Ola bilməz!”. Qıvraq kişiyə olsa-
olsa 50 yaş vermək olardı.Lakin elə 50 yaşın özü də marafonda 
iştirak  etmək  üçün  çox  idi.Mixail  Mixailoviç  Kotlyarov  rədd 
cavabı aldı.Görünür,komitə üzvləri bu arıq qocanın taleyindən 
və  xarakterindən  bixəbər  idilər.Yoxsa  “yox”  deməzdilər. 
Komitə  üzvləri  çox  güclü  pressinq  qarşısında  güzəştə  getməli 
oldular.Lakin  kişinin  sinnini  nəzərə  alaraq,ona  yalnız  10  kilo-
metr  məsafəyə  qaçmağa  icazə  verdilər.82  yaşlı  M.  Kotlyarov 
onu uğurla qət etdi. 
Səni,əziz  oxucum,kəfəni  yırtmış  daha  bir  maraqlı 
adamın keçdiyi girintili-çıxıntılı yolla yaxından tanış etməzdən 
əvvəl,istərdim  ki,tək  bir  anlığa  gözünü  sətirlərdən  ayırıb, 

 
29 
arxada  qoyduğun  illərə,yaşadığın  həyat  tərzinə  xəyalən  nəzər 
salasan.O  vaxt  belə  bir  reallığın  şahidi  olacaqsan:məktəblə, 
yaxud  iş  yeri  ilə,  qohum-əqraba  və  dost-tanışla  sizin  mənzili 
ayıran  5-10  dəqiqəlik  məsafəni  qət  etmək  üçün  yol  qırağında 
saatlarla  minik  gözləmisən  və  indi  də  belə  edirsən.Bu  vaxt 
əsəblərin gərilir,ürəyin sıxılır,ovqatın korlanır və qanın qaralır. 
Bəli,qanın  həm  məcazi  mənada,həm  də  hərfi  mənada  qaralır. 
Halbuki  sən  həmin  yolu  piyada  getsəydin,Təbiətin  sənə  bəxş 
etdiyi  saflaşdırıcı  qüvvədən  istifadə  etmiş  olardın.Tamam  əks 
proses  baş  verərdi:qanın  durulardı,saflaşardı,əhvalın  yaxşıla-
şardı,bədənin möhkəmlənərdi.Amma sən buna adət etməmisən. 
Çünki  gözünü  açıb  görmüsən  ki,yaşadığın  bu  tənbəl  şəhərdə 
hamı 500-600 metirlik məsafəni qət etmək üçün saatlarla minik 
gözləyir.  Sən  bunu  həyat  norması  kimi  qəbul  etmisən  və  bu 
“norma”nın  vurduğu ziyan barədə heç vaxt düşünməmisən. 
Bir  vaxt  şaxtacı  ailəsində  böyümüş  gənc,sağlam,güclü 
Kotlyarov  da  belə  “xırda”  şeylər  barədə  düşünməzdi.Əlli  illik 
yubileyini  öz  əlilə  dünyanın  ən  populyar  xəstəliklərindən 
“hördüyü”  al-əlvan  “çələnglə”  qarşıladı:qızdırma,vərəm,tif, 
oynaq  çanağının  artrozu,fəqərə  sütununun  spondilozu,vena 
qlafının iltihabı,soyuqdəymələr,qrip,zökəm,boğaz ağrısı.M.Kot 
-lyarov  64  yaşa  çatanda  bu  “çələngə”  daha  bir  ağır  xəstəlik 
əlavə  etdi:təcili  yardım  maşını  onu  infarkqabağı  vəziyyətdə 
klinikaya  çatdırdı.Ağır,üzücü,az  ümid  verən  müalicə  başlandı. 
“Daha  çabalamağın  mənası  yoxdur.Görünür,taleyə  boyun 
əymək  lazımdır.Bu  qədər  xəstəliyin  altından  çıxmaq  mümkün 
olmayacaq”...Buna bənzər fikirlər xəstənin beyninə tez-tez, hər 
dəfə  vəziyyəti  ağırlaşanda,dəhşətli  ağrılar,çox  erkən  qocalıb 
əldən  düşmüş  “matoru”-ürəyi  dəmir  məngənəyə  salıb  sıxanda 
soxulurdu.Ağrılar səngiyəndə,bekarçılıqdan bezən xəstə, müta-
liə ilə məşqul olurdu.Taledən imiş:əlinə keçən kitablar arasında 
dünya şöhrətli sərkərdə Suvorov haqqında sənədli əsər də oldu. 
Uşaq  vaxtı  nəfəsini  çiyinlərin-dən  güclə  alan  cansız-çəlimsiz, 
sısqa,xəstə,lakin möhkəm iradəli və tünd xarakterli bir insanın 

 
30 
azar-bezara  qalib  gəlib,dahi  sərkərdəyə  çevrilməsi  möcüzəsi 
Mixail Mixailoviçin ürəyində bir zəyif ümid qığılcımı yandırdı. 
Ömrünün düz 64 ilini necə gəldi “xərcləyən”, həyatını kül kimi 
havaya  sovuran,bunun  müqabilində(və  bunun  mükafatı  
olaraq!) “xəstəlik çələngi” qazanan keçmiş şaxtaçı dərin fikirə 
getdi: “Hər şeyi təzədən başlasam, necə olar?”. Bu suala başqa 
mənbələrdə də cavab axtardı.Çıxartdığı nəticə belə oldu:bütün 
dərmanlar  hərəkəti  əvəz  edə  bilmədiyi  halda,faydalı  hərə-
kət  bütün  dərmanları  əvəz  edə  bilir.Uzun  illər  həmdəm 
olduğu  xəstəxa-na  çarpayısını  tərk  edib,evinə  qayıdanda,artıq 
qəti  hökmünü  vermişdi:köhnə  həyat  tərzi  ilə  vidalaşıb,tamam  
başqa -yeni bir həyat başlamaq! 
İndi isə gəlin birlikdə izləyək: M.Kotlyarov kəfəni necə 
yırtdı  və  gəncliyini  necə  qaytardı?  Sözü  onun  özünə  verirəm: 
“İki  dəqiqəlik  qaçışdan  başladım.Ürəyim  ağrıdığı  üçün  çox 
ehtiyatla  hərəkət  edirdim.  Yeri  gəlmişkən:  ehtiyat  haqqında. 
Əlbəttə,ehtiyat  lazımdır.Lakin  ehtiyat  qətiyyətlə  müşahidə 
olunmalıdır.Bəzən  ehtiyat  haqqında  o  qədər  danışırlar  ki, 
deyilənlər  adamı  qorxuzmaq  kimi  səslənir.Qətiyyət  göstərmək 
vacibdir.Qəti  qərara  gəldim:  idmanla  məşğul  olmaq!Öz 
gücümə  inanırdım.Yarım  il  ərzində  qaçış  müddətini  iki  saata 
qədər uzatdım. İndi 83 yaşım var (istinad etdiyim kitab 1989-
cu ildə buraxılıb -Ə.Ə.). Özüm də inana bilmirəm ki, haçansa 
tamam  başqa  adam  olmuşam.  Soruşacaqsınız:  buna  necə  nail 
olmusan?  Istifadə  etdiyim  vasitələr  hamının  əli  çatan  şeylər-
di:faydalı  hərəkət,sağlam  qida  rejimi,kontrast  hava  və  su 
vannaları,özünütəqlid.Mən  bunu  Suvorovun  həyatından 
öyrəndim,yüzdən  çox  ədəbiyyat  vərəqlədim,dahi  sərkərdənin 
zəngin irsini zərrə-zərrə topladım. 
Məni  “nadir  adam”,  “fenomen”  adlandıranda  özümü 
təhqir  olunmuş  kimi  hiss  edirəm.Mən  hamı  kimi  adamam. 
Sadəcə,haçansa,hamıdan  pis  olmuşam.İyirmi  ildir,  qış-yay  bir 
trusik-maykada  və  tapıçkada  qaçıram.Qida  məsələsində  3 
mühüm  prinsipə  əməl  edirəm.Birinci:  hər  şeyi  yeyirəm.İkinci: 

 
31 
rasionumdakı  qidanın  70-80  faizini  “canlı  qida”  (tərəvəz, 
meyvə,şülul(yabanı meyvə), dənlər, şirələr, otlar), 20-30 faizini 
“ölü  qida”  (ət-süd  məhsulları)  təşkil  edir.Üçüncü:  naharı  saat 
12-də  edirəm.İkinci  dəfə  axşam  yeyirəm,özü  də  doyunca 
yeyirəm.Günaşırı  qaçıram.  Normam  10  kilometirdir.İlk  dəfə 
1969-cu ildə marafon qaçmışam”. 
Tez  “sönmüş”  kişilərin  nəzərinə  çatdırmaq  istəyirəm: 
Mixail  Mixailoviç  təkcə  sağlamlığını  deyil,gəncliyini  də 
qaytardı:78  yaşında  2-ci  dəfə  evləndi(53  il  birgə  yaşadığı 
arvadı dünyasını dəyişdikdən sonra). 
İlk  baxışda  qəribə,qeyri-adi  görünən  bu  adi  əhvalatda 
diqqətinizi  3  cəhətə  cəlb  edəcəyəm.Birinci:ali  şüurlu  insan 
(mən  də,Kotlyarov  da)  yalnız  Əzrayil  başının  üstünü  kəsəndə 
“ağıllanır” və bir həqiqəti dərk edir:həyat insana bir dəfə verilir, 
onu  necə  gəldi  “xərcləmək”  nadanlıqdır.İkinci:çox  təəssüf  ki, 
heç  olmasa,ziyanlığın  yarsından  qayıdanlar  və  sağlam  həyat 
tərzini  sidqi-dildən  qəbul  edənlər  çox  az  olur.Üçüncü:Katlya-
rovu  ölümün  caynağından  qoparan,sağlam  edən,cavanlaşdıran 
təkcə  idman  deyil,həm  də  təmiz    havadır,sudur,tərəvəzdir, 
meyvədir, şüluludur, göy-göyərtidir. 
Çox istərdim ki, siz, kiçik bir məsafəni piyada getməyə 
ərinib  saatlarla  minik  gözləyəndə,gözünüzün  qabağına  qışın 
şaxtasında,bir  trusik-maykada  qaçan  çəlimsiz,lakin  qırğı  tək 
qıvraq bir kişini-yüz yaşlı cavanı gətirəsiniz. 
 
 
TƏSADÜF MƏTİNLƏRƏ KÖMƏK EDİR 
 
Taleyinə İkinci Dünya müharibəsinin ağır təpiyi dəymiş 
Mayya  Fyodorovna  Qoqulan  hələ  balaca  qız  olanda  bir  neçə 
ağır  xəstəliklə  təkbətək  qalmışdı.Qəbul  etdiyi  çoxlu  dava-
dərman  onun  halını  yaxşılaşdıra  bilmirdi.Maya  böyüdükcə 
əndişəsi  də  böyüyürdü.Çəkdiyi  əzab-əziyyət,qəbul  etdiyi 
preparatlar,keçirdiyi  qeyri-sağlam  həyat  tərzi  “bəhrəsiz” 

 
32 
qalmadı.Ana  olmaq  istəyən  gənc  Mayya  uşaqlığında  şiş 
olduğunu  biləndə  dəhşətə  gəldi.Əgər  uşaqlığındakı  şişi 
kəsməyə  razılıq  versəydi,heç  vaxt  ana  ola,sevdiyi  ərinə  övlad 
bağışlaya bilməyəcəkdi.Üstəlik,qadın olduğunu da unutmalı idi. 
Lakin  başı  çox  müsibətlər  çəkmiş  mübariz  qadın  “döyüşsüz” 
təslim olmaq niyətində deyildi.Gənc qadın öyrəndi ki, moskva-
lı professor A.Vişnevski heyvanlar üzərində qeyri-adi cərrahiy-
yə  əməliyyatı  aparır:şişi  kəsir,lakin  toxumaların  sağlam  ucla-
rını bir-birinə tikmir,kəsiyə teflon sapdan hörülmüş tor qoyur. 
Dörd  aydan  sonra  bu  süni  toxumanın  üzərində  təbii  toxuma 
bitir. Orqan bərpa olunur, süni toxuma isə öz vəzifəsini yerinə 
yetirib  əriyir,yox  olur.İnəklər  üzərində  təcrübə  aparan  alim, 
sonra  belə  əməliyyatları  insanın  bütün  orqanlarında,  o  cümlə-
dən,ürəkdə,damarlarda aparmaq istəyirdi. 
-Dilsiz-ağızsız  inək  sizə  heç  nə  deyə  bilməz,-cəsarətli 
qadın  Mayya  Qoqulan  alimi  inandırmağa  başladı.-Mən  isə 
daxilimdə  baş  verən  bütün  proseslər  barəsində  dəqiq  məlumat 
verərəm. Xahiş edirəm, təcrübəni mənim üzərimdə aparasınız.-
İnadkar qadın öz məqsədinə nail oldu. 
23 aprel 1966-cı ildə, Moskvada ilk dəfə insan üzərində 
qeyri-adi  cərrahiyyə  əməliyyatı  aparıldı.Həmin  şəxs  Mayya 
Fyodorovna  Qoqulan  idi.Möhkəm  iradəli  qadın  tez  sağaldı, 
hamilə oldu və ərinə verdiyi vədi yerinə yetirdi:bir sağlam qız 
doğdu.Lakin Anyanın 9 yaşı tamam  olanda qayğısız ailəni bəd 
xəbər  silkələdi:47  yaşlı  Mayya  Fyodorovnanın  uşaqlığında, 
məhz  əməliyyat  aparılmış  yerdə  şiş  yenidən  peydə  olub. 
A.Vişneviski artıq dünyasını dəyişmişdi.Bəlkə elə buna görə də 
ikinci  cərrahiyyə  əməliyyatı  faciəvi  nəticələr  verdi.M.Qoqulan 
daha  yataqdan  qalxa  bilmədi.Xəstə  qadın  dəhşətli  surətdə 
kökəlməyə başladı.Qollarında, qıçlarında tromblar əmələ gəldi, 
damarları  partlamağa  başladı.Dəhşətli  ağrılar  gecə  yatmağa, 
gündüz  oturmağa  qoymurdu.Şişman  qadın  hərəkətsiz  ağrı-acı 
dağına çevrilmişdi.Dörd aylıq səmərəsiz müalicədən sonra ona 
əlillik  dərəcəsi  təklif  etdilər.  Mayya  Fyodorovna  jurnalistlik 

 
33 
peşəsindən ayrılmalı oldu.Lakin yaxşı jurnalistin başqalarından 
fərqi ondadır ki,o,həmişə öz qarşısında çoxlarının ağlına gəlmə 
-yən çətin suallar qoyur və onlara cavab axtarır.Yataqdan qalxa 
bilməyən,lakin  ağlı  yaxşı  işləyən  Mayya  Fyodorovna  bir  neçə 
qeyri-standart suala cavab axtarmalı oldu.Birincisi:kəsilmiş şiş 
niyə yenidən peydə oldu? Bu suala cavabı sağlamlıq haqqında 
bir  xeyli  ədəbiyyat  oxuduqdan  sonra  tapdı:  çünki  cərrahiyyə 
əməliyyatı  səbəbi  deyil,  nəticəni  aradan qaldırmışdı. Səbəb 
isə  qalır.Səbəbi  ləğv  etmədən,  nəticəni  aradan  götürmək 
mümkün  deyil.İkinci  sual  Mayya  Fyodorovnanın  ağlına  öz 
müalicə  həkimindən  eşitdiyi  sözlər  üzərində  düşünərkən 
gəldi.Ağrıdan şıkayət edən xəstəyə müalicə həkimi çox qəribə, 
həm də çox adi bir məsləhət verirdi:“Nə etmək olar? Döz. Mən 
düz iyirmi ildir dözürəm”.Mayya Fyodorovna bu acı həqiqətin 
üzərində dərindən düşündü:düz iyirmi ildir ağrı siqnal verir ki, 
ey həkim, sənin orqanizmin sağlam deyil,həkim isə bu siqnala 
əhəmiyyət  vermir,dözür,ömrünü  bir  təhər  başa  vurur.Mən 
həkimlərdən,tibb elmindən nə gözləyə bilərəm? 
Mayya  Fyodorovna  dərk  etdi  ki,təqsir  ayrı-ayrı 
həkimlərdə deyil,bütövlükdə müasir tibb elmindədir,daha doğ-
rusu,bu  elmi  yaradan  bəşəriyyətdədir.Görünür,insan  haçansa 
yanlış yola düşüb,əyri yol gətirib insanı uçurumun lap qırağına 
çıxarıb.Səhv  yola  düşmüş  təbabət  sağlamlıq  problemləri  ilə 
deyil,  “cari  təmirlə”  məşquldur.  O,  bütün  gücünü  cari 
məsələlərin  az  məsrəflə  mümkün  qədər  tez  və mümkün  qədər 
asan həll olunmasına sərf edir.Başın ağrıyır? Buyur, bu həbi at, 
kəsəcək.  Dişin  ağrıyır?  Otur,  çəkim.Böyrəyin  çürüyüb?  Uzan, 
kəsim... Budur tibb elmi! Başqa yol yoxdurmu? 
Var! M.Qoqulan Breqqin, Şeltonun, Uokerin, Şatalova-
nın,İvanovun  məsləhətlərini  oxumağa  və  yerinə  yetirməyə 
başladı.Səhhəti  bir  qədər  yaxşılaşdı.Lakin  ağrı  onu  heç  vaxt 
tərk  etmirdi.Praktiki  olaraq  əlil  idi.Anası  Adel,bacısı,qohum-
əqrəba ona qulluq etməsəydi, məhv olardı. 

 
34 
Dözümlü,inadkar,mətin  və  mübariz  adamlara  çox  vaxt  
adi  təsadüf  də  kömək  edir.Əslində  isə  onların  taleyində  baş 
verənlərə  təsadüf  demək  düzgün  deyil.Təsadüf  adlandırdı-
ğımız həmin hadisələr-inamın,mətinliyin,dözümün mükafatıdır. 
Döyüşsüz  təslim  olmaq  istəmiyən  Mayya  Fyodorovnanın 
mətinliyi mükafatsız qalmadı:adını heç vaxt eşitmədiyi Yapon 
alimi  Nişinin  makinada  yazılmış  28  səhifəlik  yazısını  ona 
gətirdilər: “Xərçəng müalicə olunur! Nişinin Sağlamlıq Sistemi 
ilə xərçəngin qarşısını almaq və müalicə etmək yolları”. 
M.Qoqulan “Xəstəliklərlə vidalaşın” adlı kitabında belə 
yazır:“Yazını  oxuyan  kimi  anladım:uzun  illərdən  bəri  axtardı-
ğımı  tapmışam!Yazıda  verilən  məsləhətlərin  hamısını  dəqiq 
yerinə  yetirməyə  başladım.Tezliklə  səhhətim  yaxşılaşdı.İki 
həftədən  sonra  ağrılarım  azaldı.Üç  həftədən  sonra  artıq  otura 
bilirdim.İnadkarlığım  öz  bəhrəsini  verdi...Nəhayət,  sağlamlı-
ğımı qaytardım. Əsl möcüzə baş verdi!”. 
Mayya  Fyodorovnanın  ayağı  yer  tutan  kimi,ağrıdan 
şikayət  edən  müalicə  həkiminin  yanına  getdi.Həkim  onu 
görəndə təəccübləndi: “Mayya, sən hələ sağsan?”. Demiyəsən, 
onu  çoxdan  ölülər  sırasına  yazıblarmış.Mayya  Fyodorovna 
suala sualla cavab verdi:“Ayaqlarınız hələ də ağrıyır?Gəlin sizi 
müalicə edim”.Ölümün caynağından qopmuş xəstə öz həkimi-
nə  Nişi  Sistemi  haqqında  böyük  sevinc  və  fərəhlə  danışdı, 
makina  yazısını  ona  təqdim  etdi.Həkim  deyilənlərə  etinasız, 
çox laqeyd şəkildə qulaq asdı,vərəqləri alıb pəncərədəki kağız 
qalağının üstünə atdı və onu tez də unutdu. Mayya Fyodorovna 
anladı: başı “cari təmirə” qarışmış həkimlərin Nişi Sistemi ilə 
məşğul  olmağa  nə  vaxtı  var,  nə  də  həvəsi.  Tale  bu  müqəddəs 
vəzifəni  onun  öhdəsinə  atıb.Ən  ümdə  vəzifəsi  informasiya 
toplayıb yaymaq olan jurnalist peşəsinin mübariz nümayəndəsi 
M.Qoqulan  dahi  Yapon  alimi  Nişinin  Sağlamlıq  Sistemini 
bütün  SSR-i  məkanında  təbliğ  etməyi  və  tanıtdırmağı  özünə 
borc  bildi.Dərhal  da  məramını  həyata  keçirməyə  başladı. 
Alimin  iki  kitabını  Yaponiyadan  gətirtdi,  bacısına  ingilis 

 
35 
dilindən  tərcümə  etdirdi,qəzetlərdə,jurnallarda,geniş  auditori-
yalarda maraqlı çıxışlar etdi, ehtiyacı olanlara praktik köməklik 
göstərdi,  nəhayət,çox  samballı  bir  kitab  buraxdırdı.Xoş  bir 
təsadüf həmin kitabı mənim əzablar və axtarışlarla dolu həyat 
yolumun üstünə çıxartdı.Bu təsadüfə görə,öncə, mənə həm ağır 
cəzalar verən (günahlarım üçün), həm də nicat yolunu göstərən 
Allahıma  borcluyam.Sonra  da  Qubadakı  mehriban  qonşumuz 
Təbarrikə xanıma (Allah rəhmət eləsin!) minnətdaram. 
   
Mayya Fyodorovnanın dəyərli məsləhətləri bütün SSRİ 
məkanında milyonlarla mənim kimi ümidsiz xəstəyə şəfa verdi. 
M.Qoqulan  onlardan  biri  haqqında  belə  yazır:“Tanya  adlı 
rəfiqəmin  uşaqlığında  xərçəng  aşkar  edilmişdi.Metastazı  isə 
döşündə  idi.Həkim  təcili  cərrahiyyə  əməliyyatı  aparmaq  üçün 
ondan  razılq  tələb  edirdi.Tanyanın  görkəmi  adamı  dəhşətə 
gətirirdi-dərisi  bomboz  idi,baxışları  ölü  baxışlarına  oxşayırdı, 
gözlərində işıq tamam sönmüşdü, qəddi bükülmüşdü, ağzından 
dəhşətli  iy  gəlirdi.Mən  ona  təklif  etdim  ki,cərrahiyyə  əməliy-
yatını  yubatsın,döşünü  və  uşaqlığını  kəsdirməzdən  öncə, 
Nişinin  Sağlamlıq  Sisteminə  6    həftə  dəqiq  və  vicdanla  əməl 
etsin.Razı  oldu.Hər  gün  işə  getməkdə  davam  edərək(memar 
işləyir) və evdə üzərinə düşən vəzifəni yerinə yetirərək (əri və 
oğlu var), gündə iki dəfə “hava vannası” qəbul edirdi, mümkün 
qədər  çox  çılpaq  gəzirdi,  qara  qarağat,  moruq,  itburnu 
yarpaqlarının  çayını  dəmləyib  içirdi,  6  Sağlamlıq  qaydasını 
yerinə  yetirirdi,  kontrast  duş  qəbul  edirdi.Yalnız  çiy  meyvə, 
tərəvəz,qoz-fındıq  və  kəpək  yeyirdi.Çox  keçmədi  xarakterik 
nişanələr özünü büruzə verdi.Bu nişanələr hərədə bir cür olur: 
düz  bağırsaqdan,yaxud  cinsi  orqandan  tullantılar  axır,əksər 
hallarda  isə  bədəndə  qırmızı  ləkələr  əmələ  gəlir.Bu  sağalma 
prosesinin başlamasına və orqanizmin təmizlənməsinə şahidlik 
edir.  Tanya  Nişinin  Sağlamlıq  Sisteminə  tam  və  ciddi  əməl 
edərək bütövlükdə aclığa keçdi:12 gün su içdi (1 stəkan suya 1 
çay qaşığı alma sirkəsi, bir çay qaşığı bal (mineral maddələr və 
vitamin  kimi),eləcə  də  öz  sidiyini  əlavə  etdi.“Təzələnmə” 

 
36 
gözümüzün qabağında baş verdi.Qəddi bükülmüş ölüvay “qarı” 
dönüb  gənc,gümrah,gülərüz  və  xoşbəxt  bir  qadın  oldu. 
Ağzından  gələn  dəhşətli  iy  yoxa  çıxdı.On  iki  günlük  aclıqdan 
sonra Tanya çox zəyifləmişdi. Odur ki, aclığı dayandırdı.Təbii 
ki,adam neçə gün ac  qalırsa,bir o qədər də çiy qida yeməlidir. 
Tanya belə də etdi:12 gün 5 növ tərəvəz və meyvənin şirəsini 
sıxıb,eyni  vaxtda  içirdi.Cərrahın  yanına  gedəndə,onun  gözləri 
kəlləsinə çıxdı,heyrətlə soruşdu: 
siz 
buna necə nail oldunuz?” 
 Mayya  Fyodorovnanın 
bütün  auditoriyalarda  böyük 
həvəslə danışdığı bir  müdrik və 
dərin  fəlsəfi  mənası  olan  prit- 
çanı qələmə almasaq, zənnimcə, 
ölümə  qalib  gəlmiş  bu  inadkar 
və  mübariz  qadın  haqqında, 
ümumiyyətlə, mətinlik haqqında 
hekayətimiz  tam  və  dolğun 
olmaz.  İki  qurbağa  içində  süd 
olan qaba düşür.Biri özünü itirir 
və  boğulub  ölür.O  biri  qurbağ 
xilas  olmaq  üçün  hey  çabala-
yır,çılqın  hərəkətdən    südün 
üzündə  yağ  “adacığı”  əmələ 
gəlir.İnadkar  qurbağa  onun 
üstünə  çıxıb  bayıra  sıçrayır  və 
ölümdən xilas olur. 
Siz  də  özünüzü  heç  bir 
şəraitdə  itirməyin,çabalayın-hər 
vəziyətdən  çıxış  yolu  var!.. 
Bütün xəstəliklərə qalib gəlmək 
mümkün-dür.Təki bunu ürəkdən 
istəyin  və  qalib  gəlmək  üçün 
bütün  iradənizi  səfərbər  edin! 

 
37 
Bir  daha  yadınıza  salıram:Sağalmayan  xəstəlik  yoxdur,