Ərşad Əzimzadə

Bir inci saflığı varsa da suda,   
 
 
Artıq içıləndə dərd verir o da. 
Lakin  məsələ  qidanın  tək  həcmində,çəkisində  deyil, 
həm də növündədir. Sualı belə qoymaq lazımdır: nə yeyirsən? 
Qidaya bir qədər dərindən nüfuz edək. 

 
73 
Bir  daha  yada  salaq  ki,  Təbiət  Qanunları  əbədi  və 
dəyişməzdir.Onlar öyrədir: bütün energetika sistemində olduğu 
kimi,  canlı  orqanizmdə  də  müntəzəm  olaraq  enerji  mübadiləsi 
baş verir-bir enerji bədəndən çıxır, digəri daxil olur.Qida,hava, 
su və işıq daxil olan enerjidir.İsti,nəfəs,hərəkət,düşüncə, danış-
maq,sidik,nəcis,tər və s. isə çıxan enerjidir.Sağlam olmaq üçün 
bu  iki  enerji  arasında  daima  tarazlıq-balans  olmalıdır.Elə 
buradaca  qeyd  edək  ki,kaloriliyin  sağlamlığa  heç  bir  dəxli 
yoxdur.Ömrü boyu yüksək kalorili qida qəbul edən adam hamı-
dan  bərk  xəstələnə  bilər  və  çox  vaxt  belə  də  olur,az  kalorili 
qida  qəbul  edən  isə  tam  sağlam  ola  bilər.Qida  məsələsində 
həlledici faktor Günəş enerjisidir.Qida məhsullarını bizə lazım 
olan  enerji  ilə  təchiz  edən  qüvvə  Günəşdir!  Günəş  enerjisi 
olmasa,nə  həyat  olar,nə  də  sağlamlıq.Günəş  enerjisinin  çalış-
qan  poçtalyonu,həyat  adlı  “maşını”  işlədən  qüdrətli  qüvvə-
möhtəşəm bitki səltənətidir.Bu səltənət insan üçün lazım olan 
bütün  vitaminlərlə,mikroelementlərlə  çox  zəngindir.Lakin  bizi 
yaşadan vitaminlər,duzlar  və digər mikroelementlər yalnız çiy 
bitkinin  tərkibində  qala  bilir.Bitki  Səltənəti  sağlamlıq  üçün 
zərərli olan rəngləri,turşuları,metal duzlarını özündə saxlamır. 
Alimlərin  hesablamalarına  görə,adam  ac  qalanda  orqa-
nizm  özünü yaşatmaq  üçün  100  şərti  enerji vahidi xərcləyirsə, 
karbohidratlarla qidalanarkən 106,4, yağ yeyəndə -114,5, zülal 
yeyəndə-140  vahid  xərcləyir.Ən  sərfəli  qida  karbohidratlar 
(meyvə-tərəvəz),az səmərəlisi isə zülallardır(ət,dənlər, yumurta, 
mürəbbələr,konservlər,bişirilmiş digər ərzaqlar). Özünüz seçin. 
Mənə tez-tez deyirlər: insan ətsiz-yağsız  necə ötüşsün? 
Belə  fikir  formalaşıb  ki,insan  sutka  ərzində  120  q  zülal,  50  q 
yağ,  500  q  karbohidrat  qəbul  etməlidir.Nişi  bu  fikiri  yanlış 
sayır.Mən də onu ikiəlli dəstəkləyirəm. İsveçrəli naturopat alim 
Birher-Benner  hesablayıb  (Nişi  də  onunla  razılaşıb):118  q. 
zülal almaq üçün 600 q ət,yaxud 20 ədəd yumurta,yaxud 3 kq 
kələm,yaxud 6 kq kartof,yaxud 30 kq alma yemək, ya da 4 litr 
süd  içmək  lazım  gələrdi.Mümkündürmü?..Elə  adam  var  ki,bu 

 
74 
qədər  zülülı  oynuya-oynuya  həzmi-rabedən  keçirir.Keçirməyə 
keçirir,amma altını çəkir.Yadıma Moskvada,Revmatizm institu 
-tunda  müalicə  alarkən  mənimlə  bir  palatada  yatan  Nikolay 
Kutuzovun  qida  rejimi  düşdü.Qırmızı  yanaqlarından  qan 
daman boylu-buxunlu gənc bənna işləyirdi.Tez-tez xəstəxanaya 
düşürdü.İndi  də  vurub  paytaxta  gəlmişdi.Paytaxt  təbibləri    də 
bir  şey  edə  bilmirdi.Vur  hey  müalicə  sxemini  dəyişirdilər.O 
vaxt bu acizliyin səbəbini bilmirdim.İndi bilirəm:Kolya yaman 
zülal düşkünüydü.Bir dəfə evdən bir torba yumurta gətirmişdi-
lər.Kolya  şam  yeməyini  yeyəndən  hamısın  tökdü  qazana, 
soyutma  bişirdi.Belə  güman  etdim  ki,çiy  saxlamaqdan 
çəkinir,bişirib  saxlayacaq,yavaş-yavaş  yeyəcək.Ya  da  payını 
palata yoldaşları ilə bölüşəcək.Gözünə döndüyüm Kolya,böyük 
rus  qonaqpərvərliy  ilə  dalını  bizə  tərəf  çevirib,bir  torba 
yumurtanı  dinməz-söyləməz  vurdu  bədənə.Maraqlandım:neçə 
dənə  idi?..Gözüm  kəlləmə  çıxdı:”On  beş  ədəd?!!Özü  də  yatar 
qarnına”.Kolya  mənə,başdan  xarab  adama  baxan  kimi, 
baxdı:”A  çto  tut  takoqo?..Ya  doma  i  toqo  bolşe  yem”.Gecə 
ağrıları artdı,analgin də kömək eləmədi.Səhər yerdən ölü kimi 
durdu.O gün qız-gəlinə söz atmağa,”davay xaraxolim” deməyə 
halı  olmadı,indi  də  qadınlar  ona  sataşırdı,  “davay  xaraxolim” 
deyirdilər.Kolya  da məzlum-məzlum qımışırdı.Nə baş  vermiş-
di?..Onda bu sualın cavabını bilmirdim,heç ağlıma da gəlmirdi 
ki,baş  vermiş  pisləşməni  evdən  gəlmiş  dadlı  yumurtalarla 
bağlayım.İndi dəqiq bilirəm.Kolya evdə yediyi yumurtaları ağır 
iş  prosesində yandırırdı,enerjiyə çevirirdi və xərcləyirdi.Burda 
isə  artıq  zülal  yanmadı,enerjiyə  çevrilmədi,  bədəndən  itirilən 
enerji formasında vicuddan kənara çıxmadı.Və fəsad verdi.     
Məslə bundadır ki,orqanizminə daxil olan zülal mütləq 
yanmalıdır!Dəxli yoxdur,bədənə istilik lazımdır,ya yox,yanma- 
lıdır,vəssalam.Yanmayan  zülal  zəhərli  maddələrə  (ptominlərə) 
çevrilir.Zülalın zərurət qarşısında məhv edilməsinə çoxlu enerji 
xərcləmək lazım gəlir.Bu da gətirib ona çıxarır ki,başqa maddə 
-lər(məsələn,yağlar,karbohidratlar) yanma prosesindən kənarda 

 
75 
qalırlar və bol karbohidratlar da üstəlik yağlara çevrilir. Bütün 
bunlar  həzm  olmamış  şəkildə  yığılıb  orqanizmdə  qalır.Adam 
kökəlir  və  bunu  “ağ  gün”ün  nəticəsi  kimi  qiymətləndirir. 
Əslində isə “şlakların” yığışıb qaldığı orqanizm ürək-damar və 
digər  xəstəliklər  üçün  əlverişli  məkana  çevrilir.Adam  yağları, 
karbohidratları  çox  qəbul  edərkən,onlar  həzm  olunmur,kütlə 
şəkilində yoğun bağırsağa daxil olur və yığışıb orada qalır.Qan 
damarları ilə zəngin olan yoğun bağırsaq çürük kütlədəki fəsad 
verən maddələri sorub,qana ötürür və bütün orqanizmə paylayır. 
Orqanizm zəhərlənir-biz xəstələnirik!Nəticə: fəsad verən -təkcə 
gec həzm olan qidalar deyil, qida çoxluğu da çox zərərlidir. 
Enerji haqqında onu da bilmək lazımdır ki,həyat enerjisi 
eyni  vaxtda  baş  verən  iki  əks-prosesin  təzahürüdü:qurucu 
prosesin və dağıdıcı prosesin.Onların vəhdəti maddələr müba 
-diləsini    təşkil  edir.Hər  birimzim  sağlam,yaxud  xəstə  olmağı 
məhz maddələr mübadiləsindən asılıdır.Gəlin araşdıraq:maddə- 
lər nəyi qurur və nəyi dağıdır? 
Artıq  bilirik  ki,insan  orqanizmi  gözlə  sezilməyən  70 
triliyon  hüceyrədən  ibarətdir.Hüceyrələr  canlıdır:bizim  kimi 
nəfəs  alırlar,yeyib-içirlər,parçalanmış  məhsulları  özlərindən 
kənar  edirlər,ailə  qururlar,nəsil  artırırlar,nəhayət,dünyalarını 
dəyişirlər.Bizə oxşayan bu balaca varlıqlar enerjinin daxil oldu-
ğu  və  cəmləşdiyi  canlı  akkumulyatordur.Uşaqlıq  və  gənclik 
çağlarında hüceyrələrin  yaranması prosesi dağılması prosesin-
dən  qat-qat  güclü  olur.Qocalanda,yaxud  xəstələnəndə-tərsinə 
olur. Gün ərzində bədənimizdəki canlıların 1 faizi ölür (bu təbii 
itkidir),onun  yerinə  yenisi  yaranır.Bunu  nəzərə  alaraq  deməli-
yik:qida  bizim  üçün  təkcə  “dadlı”,  “şirin”,  “turş”  tamlı  ləzzət 
mənbəyi deyil.Qida-hüceyrələrimizi elə yedirtməlidir, enerji 
ilə elə təmin etməlidir ki, onlar yaşasın, tez qocalıb ölməsin, 
yaxşı işləsin. Bunun üçün:qida faydalı olmalıdır! Bəs faydalı 
qida nəyə deyirik? 
Heç bir sürücü öz maşınına təmiz benzin əvəzinə çamur, 
su,  mazut tökməz.Amma özünü yaranışın tacı sayan  ali şüurlu 

 
76 
insan öz “bakına” “benzin” əvəzinə çamur da tökür, çınqıl da. 
Fərqinə  varmır:mədəsinə  tökdüyü  qida  ona  enerji  verəcəkmi, 
həyat gücü verəcəkmi,yoxsa “şlaka” çevrilib illərlə bədənimiz-
də  qalacaq,  “xəstəlik  anbarı”  funksiyasını  daşıyacaq.Halbuki 
məşhur  alim  Pol  Breqq  vaxtında  deyib:”Biz-nə  yeyiriksə, 
oyuq”:  faydalı  qida  yeyiriksə-sağlamıq,  ağıllıyıq,  mehribanıq, 
gülərüzük  və  xoşbəxtik,  faydasız,yəni  zərərli  qıda  yeyiriksə- 
xəstəyik,acgözük,bədxahıq və bədbəxtik.   
 
 
SAĞLAM QAN! ONU NECƏ YARADAQ? 
 
Hava,işıq,su,qida  bədəndə  duru  hala  düşərək,istilik  və 
enerji  yaradır.Qidanın  yanmasına(turşulaşmasına)  və  onun 
bütün  kimyəvi  çevrilmələrinə  hava  və  işıq  kömək  edir.Bu, 
hüceyrələrin  qidalandırılması  üçün  birinci  şərtdir.Dərimiz,hər 
şeydən  öncə,hava  və  işığa  möhtacdır.Günəşdən  korluq  çəkən 
bitkinin  rəngini  və  halını  göz  qabağına  gətirin.Su  isə  orqaniz-
min  yaxşı  işləməsinə,qalıqların  təmizlənməsinə,bədənin  qida 
ilə  təmin  olunmasına  kömək  edir,həm  də  qidanın  bir  vacib 
növü kimi funksiya daşıyır. 
Müasir tibb elmində belə bir yanlış fikir dolaşır ki,insan 
qidalanır,orqanizm isə özünə nə lazımdır onu seçir,qalanını atır. 
Nişi bu məsələyə başqa cür yanaşıb.O, özündən soruşmuşdur: 
“Orqanizmə oksigensiz daxil olan qidanın başına nə iş gəlir?”. 
O vaxt qida quzuqulağı(turşəng) turşusu deyilən kimyəvi mad-
dəyə  çevrilir.Əgər  bu  turşu  bişmiş  xörəklərin  çevrilməsindən 
əmələ  gəlirsə,o  zaman  qana  düşən  kimi  sərbəst  kalsiumla 
birləşir  və  əriməyən,heç  nə  ilə  orqanizmdən  kənar  edilməyən 
quzuqulağı  turşusunun  duzuna  çevrilir,tədricən  və  müntəzəm 
şəkildə  yığışıb  bədəndə  qalır.Özü  də  bütün  hüceyrələrdə 
yığışır-əzələ,əsəb,sümük  və  damar  hüceyrələrində  kristallar, 
daşlar  əmələ  gətirir,oynaq  revmatizmi,artrit,artroz  törədir,cinsi 
fəaliyyəti  zəyiflədir.Bu  duz,demək  olar,bütün  xəstəliklərin 
törədicisidir.Təbii  çiy  qidalardan  yaranan  quzuqulağı  turşusu 

 
77 
isə  qanda  sərbəst  kalsiumla  birləşmir  və  zərərli  duz  yaratmır. 
Əksinə,bişmiş  xörək  yeyərkən  yaranan  zərərli  quzuqulağı 
turşusu duzunu əridib təmizləyir.  
Xüsusi  vurğu  ilə  qeyd  etmək  istəyirəm:təbii  çiy 
qidadan  yaranan  quzuqulağı  turşusu  yeganə  şəfalı  qüvvə-
dir  ki,onu  bədəndə  duz  və  daş  yaranmasına  qarşı,artrozlara, 
artritlərə  və  digər  xəstəliklərə  qarşı  tətbiq  etmək  mümkündür. 
Buradan doğan əsas nəticə belədir:sağlam  olmaq  istəyən  hər 
kəs-çiy  və  təbii  qidalarla  qidalanmalıdır!Yəni,gündəlik 
rasiona  çoxlu    tərəvəz,şülul,qoz-fındıq,püstə,badam,günbaxan 
tumu,  boranı  tumu,müxtəlif  köklər  və  zoğlar  daxil  etmək  çox 
vacibdir!Xüsusi  bölmədə  “nəyi  nədən  sonra”,  “nəyi  nə  ilə”, 
“nəyi nə qədər” yemək suallarına ətraflı cavab verəcəyik. 
 
ƏZƏMƏTLİ  ÜÇLÜK :işıq,hava,su  
 
İşıq  və  hava  bədənin  ən  başlıca  enerji  daşıyıcılarıdır. 
İnsanı soyuqdan,yad gözlərdən qoruyan paltar,eyni vaxtda,bizi 
enerji  daşıyıcılarından  da  təcrid  və  məhrum  edir.Nəticədə: 
bədəndə  karbon  oksidi  yaranır.Bunun  qarşısını  almaq  müm-
kündür.Nişi  təklif  edir:hər  gün  azı  2  dəfə  kontrast  hava  və  su 
vannası  qəbul  etmək  lazımdır.Bu  prosedura  dərinin  nəfəs 
almasını gücləndirir,orqanizm bol-bol okisgen qəbul edir,bu da 
karbon  oksidini  öldürür,orqanizmin  immunitetini  gücləndirir. 
İnsan  soyuğa  və  xəstəliklərə  qarşı,o  cümlədən,xərçəngə  qarşı 
davamlı  olur.Nəticə:dərinizə  mümkün  qədər  çox  işıq  və  hava 
dəyməlidir(konrast hava və su vannalarını qəbul etmək qayda-
larını ayrıca verəcəyik). 
Çoxumuz  bilmirik  ki,uşaq  “üzməyi”  ana  bətnində 
öyrənir.Əlbəttə,bu,bir  zarafatdır.Əslində  isə  həqiqətən  də 
uşağın yerləşdiyi “torba” su ilə dolu olur.Alimlər  çox maraqlı 
bir  fakt  aşkar  ediblər:okean  sularından  götürülən  analizlər 
göstərir ki,okean suyunun kimyəvi  tərkibi uşağın “evindəki” -
ana  bətnindəki  suyun  tərkibi ilə, təxminən,eynidir.Uşaq həmin 

 
78 
su ilə bərabər dünyaya gəlir və su bütün həyatı boyu ona lazım 
olur.Təkcə  onu  qeyd  etmək  kifayətdir  ki,insanın  ümumi 
çəkisinin  70  faizini  su  təşkil  edir.Su  orqanizmdə  aşağıdakı 
şəkildə yerləşir:əzələlərdə-50 faiz,sümüklərdə 13,qanda 5, qara 
ciyərdə  16,  dalaqda  0,4  faiz.Bəs  suyun  orqanizmdə  fizioloji 
funksiyası  nədən  ibarətdir?Su  sadə  kimyəvi  formula  ilə  işarə 
olunsa  da  (H
2
O),onun  tərkibi  çox  mürəkkəbdir.Su-universal 
həlledicidir  (rastvoritel).Təbii  suda  oksigendən  başqa  müxtəlif 
üzvi maddələr,həmçinin,müəyyən miqdarda radio-aktiv şüa da 
mövcuddur.Öz  nadir  kimyəvi  tərkibinə  görə  təbii  su  orqaniz-
mdə  xüsusi  reaksiyaya  girir.Tərkibində  daha  çox  əhəng  daşı 
olan suya“ağır”,yaxud “cod” su deyirik,az olana isə “yüngül”, 
“yumuşaq”.Qaynamış  su  “ölü”  sudur.Onun  tərkibindəki 
mikroelementlər  su  qaynayandan  sonra  dəyişilir  və  faydasını 
itirir.Odur  ki,təmiz  bulaqlar  olmayan  yerdə  su  filtirindən 
istifadə  etmək,  suyu  təmizləyib  çiy  içmək  məsləhətdir.  Filtir 
olmasa,bir stəkan çiy suya bir damcı yod,yaxud alma sirkəsi və 
yaxud  limon  ilə  bal  əlavə  edib  için.Bilin  ki,heç  bir  mikroor-
qanizm turş mühitdə yaşaya bilmir.Torpağında maqnezium bol 
olan  rayonlarda  çoxlu  su  içən  və  tərəvəz  yeyən  adamlar 
xərçəng  xəstəliyinə  nadir  hallarda  tutulur.Maqnezium  xərçəng 
xəstəliyinin  qarşısını  alır,  onu  sağaldır.  Maqnezium  həm  də 
əsəb,əzələ,endokrin,damar və digər sistemlərə yaxşı təsir göstə-
rir.Ona  görə  də  Nişi  suyun  maqnezium  duzları  ilə  zənginləş-
dirilməsinə  böyük  əhəmiyyət  verirdi.Mən  qəbul  elədiyim 
qidalara hər gün maqnezium duzu (bir çimdik) qatıram və bunu 
hamıya məsləhət görürəm.Diqqətinizə çatdırım ki,suyu dondu-
rub  buza  döndərdikdən sonra tərkibindəki  mikroblar  ölür.Belə 
su yağış suyunu əvəz edir. 
Qidanın  tərkib  hissəsi  olan  su  maddələr  mübadiləsinin 
gedişinə  güclü  təsir  göstərir.Nəfəs  verərkən  ağ  ciyərdən  buxar 
şəkilində(sutkada  600q),tər  şəkilində  dəridən(3  milyon  deşik-
dən 600 q),sidik şəkilində(1300-1500 q),nəhayət,düz bağırsaq-
dan  (1100q)  su  çıxır.Xaric  edilən  suyun  sutkalıq  həcmi  3500 

 
79 
qrama  bərabərdir.Əlbəttə,bu  miqdar  bədənin  parametrlərindən 
və  işin  xarakterindən,şəxsin  davranışından  çox  asılıdır.Amma 
bir şey hamı üçün eynidir:xaric edilən su qədər su içmək vacib-
dir!Su  içməyən  adam  bədənindəki  şlakın  hüceyrələrdə,damar-
larda  yığılıb  qalmasına  və  müxtəlif  xəstəliklər  törətməsinə 
gözəl  şərait  yaradır.Su  təkcə  orqanizmi  təmizləmək  funksiy-
asını daşımır,həm də bədənin temperaturunu insanı əhatə edən 
mühitin tempera-turuna uyğun olaraq tənzimləyir.Eyni zaman-
da,su  yağın  mübadiləsinə  kömək  edir,piyi  tər  vasitəsilə 
bədəndən  qovur.Normaya  uyğun  həcimdə  içilən    su  yoğun 
bağırsaqdakı  bakteriyaların  azalmasına  səbəb  olur.Su  olma-
yanda,  maddələr  mübadiləsi  zamanı  yaranan  bir  çox  zərərli 
maddələr  qana  sorulur,beləliklə  də  damarların  daralması,  qan 
təzyiqinin yüksəlməsi baş verir. 
Sual olunur:Suyu nə vaxt və necə içməli? Əvvəla, səhər 
yerdən  duran  kimi.Mütləq!Lakin  stəkanı  ilıq  çiy  su  ilə 
doldurub,başınıza  çəkməzdən  qabaq  tualetə  gedin,sonra  ağzı-
nızı və boğazınızı təmiz-təmiz yaxalayın (yaxşı olar ki, suya bir 
qədər  alma  sirkəsi  damızdırasınız).Əgər  dilinizin  üstündə  ağ 
təbəqə(ərp) əmələ gəlibsə,onu qaşığın qırağı ilə qaşıyıb təmiz-
ləyin.İndi  nuş  edə  bilərsiniz.Amma  xəbərdarlıq  edirəm:  ürəyi, 
yaxud  qara  ciyəri  xəstəliyə  meyilli  olan  adam  suyu  qurtum-
qurtum  içməlidir.Fəal  fəaliyyət  göstərən  sağlam  adamların 
gündəlik su norması 2-3 litrdir. Səhərlər ürəyiniz istəyən qədər 
su  içə  bilərsiniz.Sidiyə  tez-tez  gedən  adam  yatar  qarına  su 
içərsə,qara  ciyərini  və  böyrəklərini  xəstələndirə  bilər.Suyu 
hamamda çimdikdən və vanna qəbul etdikdən sonra içmək çox 
faydalıdır.Bu,orqanizmə  müxtəlif  zibillərdən  xilas  olmaqda 
köməklik  edir.Nişi  belə  hesab  edirdi  ki,isti  vanna  qəbul 
etməzdən  öncə  suyu  o  şəxs  içə  bilər  ki,  həmin  adam  düz  və 
bərk  yataqda  yatır.Bunu  etməyən  şəxs  suyu  isti  vannadan  ən 
azı bir saat əvvəl içə bilər. 
Bəzi  adamlar  soruşur:çörək  yeyərkən  su  içmək  məslə-
hətdirmi?Əsla  yox!Zərərli  vərdişdir.Fikir  verin:yemək  zamanı 

 
80 
və  ondan  dərhal  sonra  su  içən  adam  öz  əlilə  həzmolma 
prosesini  pozur  və  qəbul  etdiyi  qidanı  öldürür.Çünki  su  10-15 
dəqiqədən sonra mədəni tərk edir,özü ilə bərabər mədə şirəsini 
də  yuyub  aparır.Mədə  qalır  şirəsiz-”dəyirman”  “dəni”  üyüdə 
bilmir.Bunun nə demək olduğunu izah etməyə ehtiyac yoxdur. 
Gəzinti vaxtı,yaxud qaçarkən su içmək zərərlidir.Bu vaxt içilən 
su mədə divarlarını korlaya və zədələyə bilər. Suyun normadan 
çox içilməsi orqanizimdə insulinin çatışmamasına və mədəaltı 
vəzinin  pis  işləməsinə  dəlalət  edir.Bu  xəstəliyi  dahi  yapon 
alimi  K.Nişinin  möcüzəli  Sağlamlıq  Sistemi  ilə  sağaltmaq 
mümkündür.Bu  sistemlə  yaşayandan  3  ay  sonra  məndə  şəkər 
xəstəliyindən əsər-əlamət qalmadı. 
Naturopat alimlərin hamısı qocalığı-orqanizmin, xüsusi-
lə  də  sümüklərin  susuzlaşması  kimi  qiymətləndirirlər.Tez 
qocalmaq istəməyən hər kəs, çəkisindən asılı olaraq, gündə 2-3 
litr  çiy  suyu  qurtum-qurtum  içməlidir.Suyu  yeməkdən  15-30 
dəqiqə qabaq və ilıq şəkildə içmək lazımdır.  
 
DAXİLDƏKİ  LABORATORİYA 
NECƏ  İŞLƏYİR? 
 
İndi biz çox şey bilirik.Məsələn,onu bilirik ki, qidaların 
hansı  faydalıdır,hansı  faydasız,  “ölü”  qida  nədir,  “canlı”  qida 
nə, suyu nə qədər və nə vaxt içmək məsləhətdir...Topladığımız 
biliyə  onu  da  əlavə  edək  ki,daxilimizdə  çox  zəngin,mürəkkəb 
və  mükəmməl  bir  laboratoriya  işləyir  və  bizim  sağlamlığımız 
onun  necə  işləməsindən  çox  asılıdır.Zərərli  və  faydasız  qidanı 
faydalı  etməyə  laboratoriyamızın  gücü  çatmasa  da,o,xeyirli 
qidanı  faydasız,yaxud  zərərli  qidaya  çevirə  bilər.Ona  görə  də, 
gəlin qidanın hərəkət marşrutuna diqqətlə nəzər salaq.Qida ağız 
boşluğuna düşcək “dəyirman” işləyir-dişlərimiz qidanı xırdala-
yır,dilimiz  dərhal  “analiz  götürüb”    beyinə  “teleqram  vurur”: 
qida  istidir,yaxud  soyuqdur,turşdur,yaxud  şirindir,bərkdir  və 
yaxud  yumuşaqdır,filan  xassələrə  malikdir.Beyin  “teleqramı” 

 
81 
alcaq,şirəburaxan vəzilərə,mədəyə,yoğun bağırsağa,böyrəklərə, 
qara  ciyərə,mədəaltı  vəziyə,damarlara  və  ağ  ciyərə  müvafiq 
göstərişlər  verir,onları  prosesə  qoşur.İlk  mərhələdə  ağırlıq 
dişlərin və ağızda olan 6 tüpürcək vəzinin (4-ü dilin altında,2-si 
ovurdda) üstünə düşür.Dişlər və tüpürcək vəziləri qidanı yaxşı 
üyütsələr,onda  qidanın  həzmolma  qabliyyəti  çox  yüksək  olur, 
mədəyə, yoğun bağırsağa, ciyərlərə, böyrəklərə ağırlıq düşmür, 
onlar insana uzun illər yaxşı xidmət göstərir. Əksinə, çeynəmə 
prosesi  pis  gedəndə,  sağlamlığımıza  böyük  zərbə  dəyir,  daxili 
orqanlar sıradan tez çıxır, bizim də ömrümüz gödəlir. 
Adətən,biz  yemək  yeyərkən,ömrümüz  boyu  harasa 
tələsirik  və  qidanı  bir  təhər  gəvələyib,mədəyə  ötürürük.Elmi 
dildə  desək,“passiv  çeynəmə  və  aktiv  udma”  prosesinə  əməl 
edirik.Çeynəmə aləti olan dişlər işlə yaxşı yüklənmədiyi üçün, 
tənbəlləşir və tez sıradan çıxır. Halbuki bir sıra Asiya və Afrika 
ölkələrində  qidalanarkən  “aktiv  çeynəmə  və  passiv  udma” 
prinsipini  tətbiq  edirlər.Burada  yaşayanlar  bir  xışma  düyünü, 
yaxud  buğdanı  10-12  dəqiqə  ərzində  çeynəyirlər.Qida  ağız 
şirəsi  ilə  mükəmməl  qaydada  reaksiyaya  girir.Əbəs  yerə 
deməyiblər  ki,hindular  bir  xışma  düyüdən  daha  çox  faydalı 
maddələr alırlar, nəinki ingilislər bifşteksdən. 
Bəzi  adamlara  elə  gəlir  ki,tüpürcək  yalnız  kiminsə 
üzünə(yaxud ünvanına) tüpürmək və hirsini soyutmaq üçündür. 
Belə düşünənlər çox zəngin kimyəvi tərkibə malik olan bir şəfa 
mənbəyini  təhqir  etmiş  olurlar.Tüpürcəyin  ən  başlıca  funksi-
yası qidaya kimyəvi təsir göstərməkdir.Bu təsir nişastalı mad-
dələri  şəkərə  çevirir.Udulan  qida  kifayət  qədər  çeynənilmirsə 
və  tüpürcəklə  isladılmırsa,onda  qidanın  bir  şəkildən  başqa 
şəkilə çevrilməsi prosesi pozulur, qida pis həzm olunur. 
Baş  kimyəvi  laboratoriya  sayılan  mədə  5  stəkan 
həcmində(bəzən  daha  çox)  qida  tutan  kisədir.Mədə  şirəsində 
pepsin adlı kimyəvi maddə vardır.Pepsin qidanın çevrilməsində 
mühüm  rol  oynayır.Sağlam  adamın  mədəsində  4,5  litr  mədə 
şirəsi  hasil  olunur.Tüpürcəklə  yaxşı  isladılmış  qida  mədəyə 

 
82 
daxil  olanda,mədə  şirəsi  çox  rahat  işləyir.Qida  ağızda  yaxşı 
çeynənməyəndə,yaxud qarınqulu adam mədəni qida ilə ağzına-
can  dolduranda,  qida  həzm  olmaq  əvəzinə,başlyır  qıcqırmağa 
və çürüyür.Mədədə yaranan zərərli ferment uzun müddət orada 
qalır,yeni qidaya qarışır və acıma, qıcqırma prosesi davam edir. 
Mədə pinti zibilxanaya çevrilir.Mədənin üst hissəsi elastikliyini 
itirir,süzülüb  nazikləşir,lırt  olur,mədə  vəzilərinin  deşikləri 
tutulur və xəstəliklər baş alıb gedir. 
Bu  yerdə  peyğəmbərimizin  müdrik  kəlamını  bir  daha 
yada  salmaq  yerinə  düşər:“Bütün  fəsadların  yuvası  -mədədir, 
bütün dərdlərin çarəsi-pəhrizdir”.   
 
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 
 
 
 
DÖRDÜNCÜ  FƏSİL 
BIR DAHA QIDALAR HAQQINDA 
 
Yada  salıram:qidanın  kalorisi  həyatımızda  heç  bir  rol 
oynamır.Əsas vəzifə: qida vasitəsilə mümkün qədər çox Günəş 
enerjisi  qəbul  etməkdir.Günəş  enerjisini  isə,dediyimiz  kimi, 
Bitki  Səltənətində  axtarmaq  lazımdır.Günəş  enerjisi-cismimiz 
və  ruhumuz  üçün  lazım  olan  bütün  vitaminləri,mikroelement-
ləri özündə cəmləyir.Bu sadə  və  danılmaz  həqiqəti dərk  etmə-
dən,yadda  saxlamadan,sağlamlığımızı  qoruya  bilmərik.Onu  da 
bilməliyik  ki,Günəş  enerjisi  zərərli  bakteriyalara  qarşı  müntə-
zəm  olaraq  immunlar  yaradır.Günəş  enerjisi  çox  ucuz  başa 
gəlir.O,rəng,metal duzu, turşu kimi maddələri özündə saxlamır. 
Ona  görə  də  Günəş  enerjisi  ilə  zəngin  olan  çiy  qida  ilə 
qidalanmaq  zəruridir.Yüksək  keyfiyyətli  karbohidratları  da, 
zülalları da bitkilər aləmində tapa bilərsiz. 
Köhnəlmiş  təsəvvürə  görə,zülal-qidanın  keyfiyyət  və 
kalorilik göstəricisi sayılır.Yuxarıda deyildiyi kimi,hələ indinin 
özündə də belə fikir var ki,insan sutka ərzində 120 q zülal,50 q 
yağ və 500 q karbohidrat qəbul etməlidir.Biz artıq demişik ki, 
insan  orqanizimindəki  zülal  mütləq  yanmalıdır.İstiyə  ehtiyac 

 
83 
olmayanda  da.Yanmayan  zülal  zəhərli  maddəyə  çevrilir.Bir 
anlığa qaz sobasını gözünüzün qabağına gətirin.Qaz pis yanan-
da  ətrafı  his  basır,hava  zəhərlənir.Yaxud  da  qaz  yüksək  təz-
yiqlə  gələndə(onu  mədəyə  ötürülmüş  artıq  qida  ilə  müqayisə 
edin),çatdırıb yana bilmir.Bu halda da havanın zəhərlənməsi və 
evin  hisslənməsi(həm  də  hədər  yerə  artıq  qaz  israf  edilməsi) 
baş  verir.Yoğun  bağırsaqdakı  zülal  da  eynən  buna  bənzəyir. 
Mədəyə  düşən  zülal  son  damlasınadək  yanmalıdır.Yanmasa 
fəsad verəcək. 
Rubner  adlı  bir  alman  aliminin  apardığı  tədqiqat 
maraqlı nəticələrə gətirib çıxarmışdır.Aydın olub ki,zülal əvvəl 
mədədə,sonra  isə  yoğun  bağırsaqda  pektinə  çevrilir  və  qana 
sorulur.Bundan  sonra  tez  bir  zamanda  2  hissəyə  bölünür: