52
Genetika
A) Irsiyatga B) muhit omillariga C) mutatsiyaga D) F
1
ga
16. Odam terisining pigmentatsiyasi 3 ta allelmas dominant genlar
tomonidan belgilanadi. Negrlarning genotipi qanday?
A) &
1
&
1
&
2
A
2
&
3&3
B) &1&1&2a2&3&3 C) A
1
&
1
A
2
&
2
A
3
A
3
D) A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
17. Odam terisining pigmentatsiyasi 3 ta allelmas dominant genlar
tomonidan belgilanadi. Oq tanlilarning genotipini k o ‘rsating.
A) &
1
&
1
&
2
A
2
&
3&3
B) &1&1&2a2&3&3 C) A
1
&
1
A
2
&
2
A
3
A
3
D) A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
18. Negr va oq tanlilar avlodi nima deyiladi?
A) Mulatlar B) Sambolar C) Xindular D) Abrogenlar.
1 1 -§ . Pleyotropiya. Sitoplazm atik irsiyat
Pleyotropiya
— bir genning bir necha belgilarni
nazorat qilishi
yoki ko‘p tom onlam a ta ’siridir. Bu xususiyat tabiatda keng tarqal-
gan. Odamda pleotropiyaga bog‘liq kasalliklar ko‘p uchraydi.
M asalan, araxnodaktiliya (o‘rgimchak barmoqlilik) kasalligida
pleotrop gen ta ’sirida ko‘z gavharining n o to ‘g ‘ri tuzilishi, yurak-
qon tom irlari tizim ida va biriktiruvchi to ‘qimada o ‘zgarishlar kuza-
tiladi.
Birlamchi pleyotropiyada
gen ta ’sirida
bir necha belgilar bir
vaqtning o ‘zida yuzaga chiqadi. M asalan, irsiy kasalliklarning biri-
da gen mutatsiyasi ichakda triptofan aminokislotasini so‘rilishi
buzilishiga, buyrak kanalchalarida uning qayta so‘rilishi buzilishi-
ga, ichak va buyrak epitelial hujayralari m em branalari o ‘zgarishla-
riga sabab b o ‘ladi.
Ikkilam chi pleyotropiyada
mutatsiya gen ta ’sirida
avval bitta
belgi, keyin ketm a-ket ravishda bir qancha belgilar yuzaga chiqa-
di. Masalan, odam da kamqonlikning bir turida gemoglobin buzi-
lishi natijasida eritrotsitlar shakli o ‘zgaradi, ularning yopishqoqligi
ortadi, kamqonlik rivojlanadi,
buyrakda, yurakda, miyada o ‘zga-
rishlar kuzatiladi.
Quyida birlam chi va ikkilamchi pleotropiya jadvali keltirilgan
(6-jadval).
53
6
-j a d v a l
Sitoplazm atik irsiyat.
Y adrodan tashqari, xrom osom aga
bog‘liqmas o ‘zgaruvchanlik deb ham ataladi.
Irsiyatning bu shakli
o ‘z -o ‘zidan ko‘payuvchi sitoplazma organoidlariga bog‘liq.
M a’lumki mitoxondriyalar, plastidalar o ‘z DNKsiga ega.
Sitoplazmatik irsiyat shu organoidlarga bog‘liq, lekin yadro D NKsi
nazoratida yuzaga chiqadi.
Masalan, o ‘simliklarda olachiporlik belgisi ona avlodi orqali
irsiyatlanadi. Bunday o ‘simliklarda plastidalarning ayrimlari xloro-
fil pigm entini hosil qilmaydi. Hujayralar b o ‘linishi jarayonida plas-
tidalar
notekis taqsimlanadi, natijada birlarda mozaik ravishda oq
dog‘lar paydo b o ‘ladi. Agar tuxum hujayrada anomal plastidalar
b o ‘lsa, ulardan rivojlanuvchi o ‘simliklarda olachiporlik belgisi
kuzatiladi.
Zam burug‘ hujayralari mitoxondriyalarida nafas fermentlari
genlari va antibiotiklarga chidamlilik genlari aniqlangan.
54
Genetika
Bakteriyalarda halqasimon D N K molekulalari —
plazmidalar
aniqlangan. U lar tarkibida erkaklik jinsiy F faktori, antibiotiklarga
chidamlilik R faktori mavjud.
Patogen (kasallik keltirib chiqaruvchi) bakteriyalar va ichak
bakteriyalari (kasallik keltirib chiqarmaydi, R faktori mavjud)
orasida konyugatsiya kuzatilishi mumkin.
Bunda ichak bak-
teriyalarini R faktori patogen bakteriyalarga o ‘tib, ularda antibio
tiklarga chidamlilikni hosil qiladi.
Irsiyatning sitoplazmada joylashgan faktorlarini
Dostları ilə paylaş: