Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov

Belgi
Gen
Genotip
Gen ta’siri
Qon guruhi
Kodominantlik
II guruh
IA
IAIA; IAIO
III guruh
IB
IBIB; IBIO
O - IA IO
O - IB IO
F - ?
M asalaning yechilishi:
P:
O 
ai o
x O
B
i
O
Gametalar:
IA
IO
i b
IO
F:
IAIB
IAIO
i bi
°
i bi o
Genotip: 25% IAIB
(IV)
Fenotip:
25% IO
(I)
25% IAIO
(II)
25% IA
(II)
25% IBIO
(III)
25% IB
(III)
25% I OIO
(I)
25% IAIB
(IV)
5-m asala. II qon guruhi b o ‘yicha geterozigotali ayol qon 
guruhi IV b o ‘lgan erkak bilan turm ush qurganda, ularning bolala- 
rida qon guruhi qanday b o ‘lishi mumkin?
6
-m asala. O ta-onalarning har ikkalasining qon guruhi II 
b o ‘lsa, ularning bolalarida II guruhdan boshqa qon guruhi b o ‘lishi 
mumkinmi?
7-m asala. Tug‘uruqxonada 2 ta chaqaloqni almashtirib 
qo‘yishdi. Bitta bolaning ota-onasi I va II qon guruhiga, ikkin- 
chisining ota-onasi esa II va IV qon guruhiga mansub. Bolalardan 
birining qoni I guruh, ikkinchisiniki esa IV guruh. Qaysi o ‘g ‘il bola 
kimniki ekanligini aniqlang.
Test topshiriqlari
1. Bir genning unga noallel ikkinchi gendan ustun kelishi nima deb
ataladi?
A) Epistaz 
B) Komplementarlik C) Polimeriya D) Kodo­
minantlik
2. O ‘ziga allel bo‘lmagan bironta genning ta ’sirini to ‘sib, o ‘zini bel­
gisini chiqaruvchi gen qanday gen deyiladi?
A) Gipostatik B) Epistatik C) Polimeriya D) Komplementarlik

---

48
Genetika
3. O ‘ziga allel bo‘lmagan bironta belgisini yuzaga chiqara olmaydi-
gan gen qanday gen deyiladi.
A) Gipostatik B) Epistatik C) Polimeriya D) Komplementarlik
4. Epistaz necha xil bo‘ladi
A) O‘ta dominant
B) Retsessiv
C) Ko‘p allel
D) Dominant yoki retsessiv
5. Tovuqlardan pat rangining irsiylanishi epistaz genlar asosida
irsiylanadi. Oq tovuqlarning genotipi qaysi javobda to‘g ‘ri k o ‘rsatilgan?
A) IICC 
B) IiCc 
C) IlCc 
D) barcha javoblar to ‘g‘ri
6. G ‘o ‘zada chigitning tukli yoki tuksiz bo‘lishi qaysi qonun asosida
irsiylanadi?
A) Epistaz B) Komplementarlik C) Polimeriya 
D) Kodo- 
minantlik
7. Cho‘chqalarda junning rangi epistaz ta ’sir natijasida paydo
bo‘ladi. F2 ajralish nisbati qanday?
A) 12 : 3 : 1 
B) 13 : 3 
C) 7 : 
6
: 4 
D) 1 : 1 : 1 : 1
8. Odamlarda uchraydigan retsessiv epistaz qaysi javobda to ‘g ‘ri
k o ‘rsatilgan?
A) Gemofiliya B) Daltonizm C) Bo‘yning uzunligi D) Bombey 
fenomeni.
1 0 -§ . G enlarning polim er t a ’siri
G enlarning o ‘zaro ta ’siri shakllaridan biri b o ‘lib, har xil dom i­
nant allelmas genlarning bitta belgini kuchaytirishidir. U tabiatda 
keng tarqalgan. Bunday genlar polimer genlar deyiladi, belgi esa 
poligen deb ataladi. Odatda, polim er genlar bir xil shartli belgilar 
bilan belgilanadi (A
1
A
1
va a
1
a1; A
2
A
2
va a
2
a2; A
3
A
3
va a
3
a
3
...). 
G enotipda dom inant allellar soni qancha ko‘p b o ‘lsa belgi shun- 
cha kuchli nam oyon b o ‘ladi. Organizmlarning og‘irligi, b o ‘yining 
uzunligi, teri pigmentatsiyasi, aqliy qobiliyati, irsiyatga moyil 
kasalliklar shu usulda nasldan naslga o ‘tadi. Masalan, odamda 
terining pigmentatsiyalanishi dom inant holatdagi m elanin geniga 
bog‘liq. Lekin bu belgining miqdoriy ko‘rsatkichlari to ‘rtta har xil 
allelga kiruvchi polimer genlarga bog‘liq. Bu genlarning dom inant 
allellari qancha ko‘p b o ‘lsa, teri pigmentatsiyasi shuncha kuchli 
nam oyon b o ‘ladi.
Poligen belgilar m uhit omillari ta ’siriga bog‘liq.

---

49
Mustaqil ravishda yechish uchun masalalar
1. O dam b o ‘yi uzunligi bir necha juft allelmas genlar 
tom onidan nazorat qilinadi, bu genlar polimeriya tipida o ‘zaro 
m unosabatda b o ‘ladilar. Agar uch juft polim er genlarning hammasi 
retsessiv holatda genotipda uchrasa, b o ‘y uzunligi 150 sm, ham ma 
genlar dom inant holatda b o ‘lsa, 180 sm atrofida b o ‘ladi. Uchala 
juft genlar b o ‘yicha geterozigotali b o ‘lgan odam b o ‘yining uzunli- 
gini aniqlang.
2. Odam terisining pigmentatsiyasi uchta allelmas dom inant 
genlar tom onidan belgilanadi. D om inant genlar genotipda qancha 
ko‘p uchrasa teri rangi shuncha qora b o ‘ladi. Negrlarda genotip 
A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A3, oq tanlilarda esa a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3
b o ‘ladi. Negr va oq 
tanlilar avlodi m ulatlar deyiladi.
Agar ikkita mulatning nikohidan oq tanli bola tug‘ilgan b o ‘lsa, 
ham m a oila a ’zolarining genotipini aniqlang.
3. Jag‘-jag‘ o ‘simliklarining mevasi uchburchakli va oval shak­
lida b o ‘ladi. Mevaning shakli ikki juft birikmagan, allel b o ‘lmagan 
genlar bilan ifodalanadi. Ikkita o ‘simlikni o ‘zaro chatishtirish n ati­
jasida avlodda ajralish nam oyon b o ‘lib, ularning 15 qismi uchbur- 
chak va 1 qismi oval shaklli mevalarga ega b o ‘ladi. O ta-ona va 
olingan duragaylarning genotipini aniqlang.
4. M o ‘ynachilik xo‘jaligida ko‘paytiriladigan norka m o‘y- 
nalarining rangi ikki juft birikmagan, noallel genlar bilan ifo­
dalanadi. Ikki juftning dom inant genlari m o‘ynaning qo‘ng‘ir 
rangini, ularning retsessiv allellari esa m o ‘ynaning kumush rangda 
b o ‘lishini belgilaydi.
a) Ikki juft genlar b o ‘yicha geterozigotali norkalarni o ‘zaro 
chatishtirishi natijasida qanday avlod hosil b o ‘lishini aniqlang.
b) O ta-onalar genotipi qanday b o ‘lganda faqat qo‘ng‘ir 
m o ‘ynali duragaylar hosil b o ‘ladi?
5. Bug‘doy donining rangi ikki juft birikmagan, noallel genlar 
bilan ifodalanadi va bunda dom inant genlar qizil rangni, retsessiv 
genlar rangsizlikni ta ’minlaydilar.
a) D oni qizil rangli ikkita bug‘doyni o ‘zaro chatishtirib avlod- 
da ajralish kuzatilgan. Duragaylarning 15 qismida doni rangli, 
1 
qismida — rangsiz b o ‘lgan. B o‘yalgan donlarning rangi bir xil 
b o ‘lmagan. Chatishtirishda qatnashgan o ‘simliklarning genotipini 
va avlodda kuzatilgan rang b o ‘yicha variatsiyalarni aniqlang.
b) Pushti rangli donga ega bug‘doylarning o ‘zaro chatishtirilsa

---

50
Genetika
qanday avlod hosil b o ‘ladi? Rang b o ‘yicha ajralish nam oyon 
b o ‘ladimi?
6. Quyonlarning bir zotining genotipi