Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov

(36-rasm)
X-tri- 
somiyasi — 47, XXX, Klaynfelter sindromi — 47, XXY, 
Shereshevskiy — Terner sindromi — 45, XO, bu sindromlarning 
boshqa variantlari, X-xromosoma mozaitsizmi — 46, XX /45, XO 
va boshqalarga tashxis qo‘yish mumkin.
Ayollarda ikkinchi X xromosomaning tasodifiy inaktiva- 
tsiyalanishini tekshirilganda juda qiziq natijalar aniqlandi. 
M a’lumki turli hujayralarda kelib chiqishiga nisbatan har xil 
b o ‘lgan X-xromosomalar inaktivatsiyalanishi mumkin.
Masalan, daltonizm geniga yoki gemofiliya geniga nisbatan 
geterozigotali (XDXd yoki XHXh) bo ‘lgan ayollarda, ular mutant 
genni otasidan olgan bo‘lsa, ko‘pchilik holatlarda onadan o‘tgan 
(ya’ni XD yoki XH) X xromosomalar inaktivatsiyalanadi, ota X

---

94
Genetika
1 X
Xromosomalar
2 X 
Xromosomalar
3 X
Xromosomalar
4 X 
Xromosomalar
Normal erkak XY yoki kasal 
ayol XO (Shereshevskiy —
Terner sindromi)
Normal ayol XX yoki kasal 
erkak XXY (Klaynfelter sin- 
dromi)
Kasal ayol XXX trisomiya 
yoki kasal erkak XXXY 
(Klaynfelter sindromi)
Kasal ayol XXXX (poli- 
somiya) yoki kasal erkak 
XXXXY (Klaynfelter sindro- 
mi)
36-r a s m.
X - xromosomalar (I), og‘iz epiteliyasi hujayralaridagi Barr 
tanachalari (II) va leykotsitlar yadrolaridagi “nog‘ora tayoqchalari” (III) 
soni orasidagi bog‘lanish.
xromosomalari (Xd yoki Xh) faol holatda b o ‘ladi. Bunday ayollar­
da dominant genlar (D yoki N) bo‘lishiga qaramasdan daltonizm 
yoki gemofiliya namoyon bo‘lishi mumkin.
Shunday qiziqarli hodisa m a’lumki monozigot egizak opa- 
singillarda har xil X xromosomalar inaktivatsiyalanishi natijasida 
ularning bittasi gemofiliya bilan og‘rigan, ikkinchisi esa gemofiliya 
genining geterozigot tashuvchisi bo‘lib sog‘lom bo‘lgan.
XD xromosomaning inaktivatsiyalanganligini geterozigotalar 
(XDXd) ko‘zining to ‘r pardasini qizil rangli nur to ‘plami bilan 
yoritib, ular rangni sezmay qolganiga qarab (nur faol Xd li hujayra- 
ga tushganda) aniqlash mumkin.
Sitologlar Barr va Bertram tomonidan birinchi bo ‘lib urg‘ochi 
mushukning bosh miyasi neyronlari yadrosining membranasida 
bo‘yalgan tanachalarni topishdi, erkak mushuklarda esa bunday 
tanalar topilmaganligi uchun ular bu tanachalarni