Eshonqulov O. E. va boshq. Genetika: Akad litseylar uchun darslik / A. E. Eshon e 99 qulov, K. N. Nishonboyev, M. Bosimov
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Palm oskopiya.
Kaftning relyefi juda murakkab bo‘lib, unda maydonchalar, yostiqchalar, kaft chiziqlari tafovut etiladi. Ularni farqlay olish uchun kaftning topografiyasini yaxshi bilish lozim. Kaftning katta barmoq yonidagi chegarasi radial, uning qarama- qarshi tomoni esa ulnar qismlar deyiladi. Kaftning yuqori chegarasi kaft-falangalar burmasi bilan, pastki chegarasi kaft orti (bilakuzuk) burmasi bilan chegaralangandir. Uchta asosiy bukuvchi burmalar mavjud, katta barmoq burmasi, distal (uch barmoqli) va proksimal (besh barmoqli) burmalar. Markaziy kaft chuqurchasini 6 ta kaft yostiqchalari o ‘rab tura- di. Katta barmoq asosidagi yostiqchani tenar, unga qarama-qarshi qirradagisini esa gipotenar deyiladi. Barmoqlar orasida 4 ta yos- tiqchalar mavjud. 2, 3, 4, 5 barmoqlar asosida a, v, s, d barmoq triradiuslari joylashgan. Triradius (delta) deb uchta har tomonga yo‘nalgan papillyar liniyalar yo‘nalishlarining uchrashgan nuqtasi- ga aytiladi. Kaft orti burmasi yaqinida, 4-kaft suyagidan uzunasiga yo‘nalgan chiziqda asosiy o ‘zak triradius t joylashadi. Agar a va d triradiuslaridan t triradiusiga chiziqlar o ‘tkazsak a t d kaft burcha- gi hosil bo‘ladi. M e’yoriy holatlarda uning kattaligi 57° dan ort- maydi, har xil xromosoma kasalliklarida esa kattalashishi yoki 40-r a s m. Normal holatda va xromo soma sindromlarida atd burchagi. 1 — Patau sindromi, 2 — Daun sindro- mi, 3 — Shereshevskiy-Terner sindro mi, 4 — norma, 5 — Klaynfel’ter sin- dromi. 106 Genetika O ‘naqaylarda murakkab teri chiziqli shakllari o ‘ng qo‘lda ko‘proq uchraydi. Ayollarda o‘ramalar erkaklarga nisbatan kam- roq, sirtmoqlar va yoylar esa ko‘proq uchraydi. Teri chiziqlari relyefi irsiy jihatdan determinatsiyalangandir va poligen irsiylanish tipida nasldan naslga o‘tadi. Monozigot egizak- larda teri chiziqlari shakli konkordantligi 0,8—0,9 ga, dizigot egi- zaklarda esa 0,3—0,5 ga tengdir, shuning uchun ham bu usuldan egizaklarning zigotaligini aniqlashda keng foydalaniladi. Keyingi yillarda dermatoglifika usuli tibbiyot genetikasida keng qo‘llanilmoqda. Bu usul xromosoma sindromlariga tashxis qo‘yish- da qo‘shimcha usul sifatida qo‘llanilishi mumkin. Masalan, jinsiy xromosomalar soni o‘zgarganda (aneuploidiya) umumiy papillyar qirralar soni o‘zgaradi. X xromosomalar soni qancha ko‘p bo‘lsa, umumiy qirralar soni shuncha kamayib bora- di. D, C, E trisomiyalarida bosh kaft chiziqlarining yo‘nalishlari ham o‘zgaradi. Autosomalar aneuploidiyalari ham umumiy qirralar sonining o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Masalan, o ‘ramalar deyarli uchramaydi, radial sirtmoqlar ko‘proq IV barmoqda uchraydi, E trisomiyasida faqat yoylar uchraydi (umumiy qirralar soni 0 ga teng bo‘ladi). Daun kasalligida ulnar sirtmoqlar ko‘proq uchraydi, atd bur- chagi 80° ga yaqin bo‘ladi, kaftda chuqur ko‘ndalang burma (“maymun” burmasi) uchraydi. Jimjiloqda yolg‘iz bukuvchi bur- macha 40% gacha uchraydi (2% o‘rniga). Patau sindromida yoylar miqdori ortadi, umumiy qirralar soni kamayadi, IV va V barmoqlarda radial sirtmoqlar ko‘proq uchray di (umumiy populyatsiyada esa II barmoqda), t triradiusining dis tal siljishi natijasida atd burchagi 108° gacha ortadi. Edvards sindromida ham yoylar soni ortadi (6 yoki undan ko‘proq barmoqlarda), kaft chiziqlari soddalashishi kuzatiladi. Multifaktorial patologiyada ham dermatoglifikaning o ‘zga- rishlari kuzatiladi. Shizofreniya, qandli diabet, semirish va shu kabi irsiy moyilli kasalliklarda dermatoglifika o‘zgaradi. Lekin bunday kasallikda dermatoglifikaning o ‘ziga xos o ‘zgarishlari kuzatilmaydi. Shuning uchun ham dermatoglifik tekshirishlar irsiy kasallikka tashxis qo‘yishning birdan bir asosi bo‘lishi mumkin emas. Lekin shunday bo ‘lishiga qaramasdan kasal proband va uning fenotipik sog‘lom ota-onalari hamda sibslar genotipida o ‘xshashlik elementlarini aniqlash lozim bo‘lganda dermatoglifika qulay usul hisoblanadi. Masalan, dermatoglifika o‘xshashligi asosida kasal 107 proband qarindoshlari o‘rtasida xatar darajasi yuqori bo‘lgan guruhlarni ajratib olib ularni dispanser nazoratiga qo‘yish mumkin. Dermatoglifik m a’lumotlarning prognoz ahamiyati bo ‘lishi ham mumkin. Dermatoglifika ko‘rsatkichlari umum populyatsiya darajasidan qancha katta farq qilsa, proband uchun prognoz shun- cha noqulay hisoblanadi. Dermatoglifika usuli quyidagi maqsadlarda qo‘llaniladi: 1. Xromosoma sindromlarini aniqlashda yordamchi usul sifatida. 2. Egizaklar zigotaligini aniqlashda. 3. Sud tibbiyotida. Populyatsion-statistik usul. Bu usul populyatsiyaning genetik strukturasini, ya’ni undagi allellar va genotiplar uchrash chasto- tasini aniqlashga imkon beradi. Genetikada Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|