Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Ahmed Yesevî ve Müntesiblerinin Dünyanın Şekillenmesindeki Rol-
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hayrani ALTINTAŞ *
|
Ahmed Yesevî ve Müntesiblerinin Dünyanın Şekillenmesindeki Rol- leri Batıda Haçlı seferleri, doğuda Moğol istilası sürerken, XII. asırdan itibaren teşkilatlanmış olarak büyük Islami kitleler üzerinde etkisini daha da arttıran 11 Osman Türer, Türk Dünyasında Islâm’ın Yerleşmesi ve Muhafazasında Sûfi Tarîkatlar ve Yesevî’nin Rolü, Milletlerarası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu, 26-29 Mayıs 1993, Kayseri, Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri, 1993, s. 361-364. 12 A.g.e, Haz. Kemal Eraslan, s.45. 526 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî tasavvufi hareket, tebliğ ve irşat göreviyle Islam’ın öğrenilmesini ve yayılma- sını sağlarken aynı zamanda vatan müdafaasını da üstlenmiştir. Iran, Horasan, Hint Yarımadası, Orta Asya, Kafkaslar, Anadolu, Balkanlar, Kuzey Afrika, sonraki devirlerde Uzak Doğu ülkeleri, Güney ve Batı Afrika, Avrupa ülkeleri ve Amerika’da görülen Islami yayılış hareketlerinin arkasın- da, doğrudan gönüllere hitap eden bu gönül erlerinin, sufi tarikatların, Islami tasavvufun yer aldığını görürüz. Türkler; “Allah’ın, kendilerini dünyayı adaletle yönetmek için yarattığı” inancına hâkim iseler de, Islami dönemde bu anlayış Kur’an ve sünnet ölçüsü içerisinde “i’lâ-yı kelimetullâh” davasına, “Allah’ı, Peygamberi Hz. Muham- med (S.AV.)’i ve Islam’ı tanıtma ve yayma” idealine dönüşmüştür. Yapılan seferlerin ve fetih hareketlerinin yönü de, “Peygamberin (S.A.V.) ve O’nun yolunda yürüyenlerin müjdeleri, işaretleri” dikkate alınarak şekil- lenmiş ve buna göre dünya, yeni düzenine kavuşmaya başlamıştır. Batıyı işaret eden ve Türklerin Anadolu merkezli Avrupa, Asya, Afrika coğ- rafyalarını içine alan büyük cihan devletlerini kurmalarında tetikleyici rol oy- nayan hadise ise Istanbul’un fethedileceği hakkındaki hadis-i şerif olmuştur. Bu hadis-i şerif, Selçuklu ve Osmanlı Devletlerinin kuruluşunun ve hâkim olduğu coğrafyanın temel kaynağı olarak görülebilir.
Bu hadis-i şerif, Türklerin yönünü batıya, Istanbul’a doğru çevirmiştir. Bu hareket aynı zamanda Istanbul’a kadar olan bütün toprakların ve Istanbul’un güvenliği için Avrupa’nın fethini de gündeme getirmiştir. Islam öncesi dönemde de defalarca muhasara altına alınan Istanbul, fethi müjdeleyen hadis-i şeriften sonra Islam fetih hareketlerine sahne olmuştur. Yapılan ilk muhasara, Muaviye döneminde (49/669) ve Yezid komutasında gerçekleştirilmiştir. Bu orduda sahabeden Ibn Abbas, Ibn Ömer, Ibnu’z-Zu- beyr, Ebû Eyyûb el-Ensârî de bulunmaktaydı. Bu muhasarada Ebû Eyyûb el-Ensârî (r.a.) ve birçok sahabî şehit düşmüş- tür. Ebû Eyyûb el-Ensârî, bir hadis-i şerife istinaden, isteği üzere düşman arazisinde ilerlenebilen en son noktaya, bugün türbesinin bulunduğu yere defnolunmuştur.
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 527
Istanbul’un fethi müjdesine muhatap olabilmek için, Emeviler ve Abba- siler döneminde yapılan Istanbul muhasaralarına, Osmanlılar döneminde de devam edilmiştir 13 . Ahmed Yesevî ve onun yolundan giden, sultanlara hocalık yapan öğrenci- lerinin de “bu fethin Türkler tarafından gerçekleştirileceği” yolunda müjdeler vermesi, bu yoldaki engelleri aşma mücadelesini yoğunlaştırmış ve Peygam- berin övdüğü bir millet olabilme hedefinde çalışmalara hız verilmiştir. Ahmed Yesevî halkasından olan Hacı Bayram Veli’nin, Sultan II. Murad’a, “Istanbul’u oğlu Mehmed’in fethedeceğini” bildirdiği yaygın rivayettir. Hacı Bayram Veli, geleceğin Fatih’inin eğitimine, talebesi Ak Şemseddin’i görev- lendirmiştir. Ak Şemseddin de, Şehzade Mehmed’i ruh ve fikir bakımından Istanbul’u fethedecek fatih olarak yetiştirmiş ve Istanbul’un fethine yönlen- dirmiştir. 1453’te Istanbul’un fethi hadisindeki “övülen komutan ve asker” olabil- mek ümidiyle çıkılan seferde, Sultan II. Mehmed tarafından Istanbul fethedil- miştir. Bu fethe Ak Şemseddin, Molla Güranî, Molla Fenarî, Şeyh Sinan gibi şeyh ve âlimler manevi destek vermişlerdir. Burada, Istanbul’un fethinin manevi temellerini Peygamberimizden sonra Ahmed Yesevî’de aramak gerekir. Istanbul’un fethi için Osmanlı Devleti’nin kurulmasını, Osmanlı Devleti’nin kurulması için Selçuklu’daki zafiyet ve Moğolların Anadolu’da estirdiği kasırga ile batıya doğru yönelen Oğuz göçle- rini, dalga dalga Yörük aşiretlerini, fetihleri, Türkleştirme, Islamlaştırma ile vatan tutulan toprakları görmek gerekir. Başlangıçta Yesevîlik ile harekete geçen, içinden Kübrevîlik, Nakşibendî- lik, Bektaşîlik ve diğer birçok tarikatı çıkaran tasavvufi hareket, Türk dünyası- nın her tarafında Islam’ın yayılmasını, gönüllere çıkmamacasına nakşedilme- sini sağlarken dünya tarihini de yeniden değiştirerek şekillendirmiştir. Türkler, Islam ile tanıştıkları IX. asırdan itibaren sufi dervişlerle de kar- şılaşmışlardır. Ahmed Yesevî ve dervişlerinin Türk kitleler üzerindeki etkisi, Türk milletinin hayatına yön verecek kadar yüksek seviyede olmuştur. Bütün Türk unsurlar arasında Islam’ın yayılması ve kök salması, duy- gu dünyaları derin olan Türk insanının sufi anlayışa daha yatkın olması ve Ahmed Yesevî’nin tebliğ ve irşad metodunun ruh dünyalarını ve hayatlarını 13 M. Tayyib Gökbilgin, Istanbul, Islâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı yay. Eskişehir, 1997, c. 5/2, s. 1173-1185. 528 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî kucaklamasıyla, her şart altında Islam’ı Kur’an ve sünnet ölçüsünde tavizsiz yaşamaları neticesinde Türk-Islam medeniyeti meydana gelmiştir. Ahmed Yesevî, hikmetlerinde Islami değerleri millî değerler ile mecz et- miştir. Millî değerler, Islami değerlerin bir parçası hâline gelmiştir. Millî de- ğerler, Islami değerlerle uyumlu hâle getirilerek millî Islami ayrımına lüzum kalmadan “Türk Değeri” olarak hayatın yaşanan parçası olmuştur. Ahmed Yesevî’nin anlayışıyla; yaklaşık bin yıldan beri her türlü ifrat ve tefritden, aşırılıklardan, sapık fikir, inanç ve anlayışlardan uzak olan, Kur’an ve sünnet ölçüsü içerisinde, aklı esas alarak hareket eden, dünyayı terk etme yerine hâkim olmayı ve yön vermeyi, tembellik ve miskinlik yerine çalışmayı ve başarmayı esas alan bir Islam anlayışına sahip olan Türk milleti, dünyanın birçok yerinde asırlık esarete ve her türlü asimilasyona karşı Müslümanlığını ve Türklüğünü kaybetmemiş, aksine millî ve manevi değerlerine sahip çık- mıştır.
Netice Tarih göstermiştir ki; dünyadaki din ve inançlar arasında, Türk ırkını “Türk” olarak koruyan, onun millî özelliklerini yok etmeyen, aksine daha di- namik ve dünya çapında etkin bir unsur hâline getiren Islam dinidir. Orta Asya Türk coğrafyasında olduğu gibi dünyanın her yerinde Balkan- larda, adalarda, Orta Doğu’da, Asya’da, Avrupa’da yaşanan, tarihin farklı dö- nemlerinde büyük zulümlere, dinî ve millî büyük asimilasyonlara ve asırlık esaretlere uğramasına rağmen, Türklerin millî ve Islami kimliğinden koparı- lamamasının temelindeki esas sebep; mutasavvıfların bu coğrafyadaki sürekli irşat faaliyetleri ve tasavvufi bir Islam anlayışının hayatlarına hâkim olmasıdır. Ilmî ve tarihî bir hakikat olarak ifade etmek gerekir ki Islam dini, her türlü baskı, zulüm, esaret ve asimilasyona rağmen dünya üzerinde Türk varlığını, kendi öz millî kimliğinde “Türk” olarak koruyan tek din olmuştur. Bu Moğol kasırgasında da Sovyet istilâsında, Rus esaretinde ve diğerlerin- de de dünyanın her yerinde aynı olmuştur. Türkler, Müslüman olmasından sonra özellikle Ahmed Yesevî’nin etkisi ile birlikte dokuz asırdan fazla bir zamandan beri birçok ülkenin fethedilip Islam diyarı olmasında, yeni devletlerin kurulmasında ve dünya tarihinin de- ğişmesinde en büyük pay sahibi olmuşlardır. Bunlardan en dikkat çekici olanları, Selçuklu ve Osmanlı Devletleridir. Bunların devamı niteliğinde olan Türkiye Cumhuriyeti Devleti ve Kuzey Kıb-
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 529
rıs Türk Cumhuriyeti’ni de dâhil etmek gerekir. Çünkü öncekiler olmasaydı, sonrakiler de olmazdı. Yine Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Azerbaycan da Ahmed Yesevî ve onun yolunu devam ettiren sufilerin faaliyetleri neticesi var olan Türk devletleridir. Bir asır Rus esaretinde kalan Uluğ Türkistan, her tür- lü dinî ve millî asimilasyona karşı varlığını korumuş, dinî ve millî özellikle- riyle bugün Müslüman Türk devletleri olarak varlıklarını sürdürmektedirler. Bunlara ilâve edilebilecek, farklı isimlerle varlıklarını sürdüren birçok dev- leti de zikretmek mümkündür. Bugünkü Asya, Avrupa, Afrika coğrafyasının ve bu kıtalardaki devletler ve dinler coğrafyasının mimarı ve kurucusu, demografik yapısının temelinde Ahmed Yesevî vardır. Ahmed Yesevî’yi anlamadan, Türk siyasî tarihini ve dünya tarihini anla- mak ve doğru bir zemine oturtmak mümkün değildir. Kaynakça Ahmed-i Yesevî, Dîvân-ı Hikmet Seçmeler, Haz. Kemal Eraslan, Kültür Bakanlığı yay., An- kara, 1993. Aktan, Ali, Künhü’l-Ahbâr’a Göre Hoca Ahmed Yesevî ve Anadolu’daki Halifeleri, Milletle- rarası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu, 26-29 Mayıs 1993, Kayseri, Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri, 1993. Cumhur, Müjgân, Ahmed Yesevî’nin Ahi ve Gazileriyle Anadolu’nun Türkleşmesindeki Yeri, Milletlerarası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu, 26-29 Mayıs 1993, Kayseri, Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri, 1993. Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Üçdal yay. Istanbul, 1993, c.II. Gökbilgin, M. Tayyib, Istanbul, Islam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı yay. Eskişehir, 1997, c. 5/2, s. 1173-1185. Hoca Ahmed Yesevi, Divan-ı Hikmet, Haz.: Hayati Bice, TDV yay., Ankara, 2001. Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında Ilk Mutasavvıflar, Diyanet Işleri Başkanlığı yay. Ankara, 1984. Moğol, Hasan, Osmanlı Devleti’nde Balkanlarda Iskân Siyaseti, Yeni Türkiye Rumeli Balkan- lar Özel Sayısı-I, Mart-Haziran 2015, Yıl: 21, Sayı: 66, s. 768-781. Öngören, Reşat, Sufi, TDV Islam Ansiklopedisi, cilt: 37. Türer, Osman ,Türk Dünyasında Islam’ın Yerleşmesi ve Muhafazasında Sûfi Tarîkatlar ve Yesevî’nin Rolü, Milletlerarası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu, 26-29 Mayıs 1993, Kayseri, Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri, 1993. Yazıcı, Nesimi, Hoca Ahmed Yesevî Döneminde Türk-Islam Kültürünün Oluşumu ve Geli- şimi, Milletlerarası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu, 26-29 Mayıs 1993, Kayseri, Erciyes Üni- versitesi Yay., Kayseri, 1993. Yesevi Düşüncesinde Dini -Sosyal Hayat ve Günümüz Hayrani ALTINTAŞ * Islam Dini, kişileri, dünya ve ahrette mutluluğa eriştiren bir dindir. Müs- lümanlar da diğer insanlara örnek teşkil edecek şekilde orta bir ümmet kı- lınmışlardır. Pek tabii bu hal, Kur’an-ı Kerim’in emir ve tavsiyelerini yerine getirmekle mümkün olacaktır. Ama Müslümanlar, kutsal kitaplarını okuma- makta ve görevlerini yerine getirmemektedirler. Ahmet Yesevi, bir mutasavvıf olarak, dinin bütün kurallarının tam ve doğ- ru bir şekilde yaşanmasını ister. Bu hususta takip edilecek yol, Kur’an-ı Ke- rim’in emirleri ve Peygamberin Sünneti’dir. Vahyi bilgi ile aydınlanan zihinler,
dinin bildirdiği toplum haline gelir. Ahmet Yesevi’nin buna dair pek çok hik- meti vardır. Ona göre hikmet şu anlamları taşır: • Hikmet, fizik ötesi âlemle irtibat halinde olmaktır. • Hikmet, gerçekle karşı karşıya bulunmaktır. • Hikmet, varlık düşüncesine sahip olmaktır. • Hikmet, Allah ile vahiy aracılığıyla konuşmaktır. • Hikmet, kişinin kalbiyle konuşmasıdır. • Hikmet, Güzel’e duyulan aşktır. • Hikmet, ölmeden önce ölmektir. • Hikmet aşk ile yanmaktır. Zamanındaki dini sosyal hayatı anlamak için onun hikmetlerine bakmak kâfidir. Kısa kısa bilgi ve hikmet misalleriyle belirtmeye çalışacağımız bu du- rum, Yesevi hikmetlerinde kendini göstermektedir.
* Prof. Dr., Emekli Öğretim Üyesi, haltintas@ttmail.com Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 531
“Müslüman, elinden ve dilenden diğer insanların emin olduğu kimsedir” hadisi bunun en açık misalidir. Bununla birlikte, Kur’an-ı Kerim’de Âl-i Imran suresi 159. ayette, Müslü- manların yumuşak olmalarını tembih ettiği halde, zamanında Müslümanların bunun aksine hareket ettiklerini katı ve zâlim olduklarını belirten Ahmet Ye- sevi, bu hususu, şu mısralarıyla dile getirir: Gönlüm katı, dilim acı, özüm zâlim Kur’an okuyup amel kılmıyor sahte âlim Garip canımı harcayayım, yoktur malım; Haktan korkup ateşe düşmeden piştim ben işte. 1 Kaydedilen bu hadis gereğince davranmayanları tenkit eden Ahmet Yese- vi, Mutaffifin suresinin 7-9. ayetlerine atıfta ve bir hatırlatmada bulunur: Sünnet imiş, kâfir de olsa verme zarar, Gönlü katı, gönül inciticiden Allah şikâyetçi; Allah şâhid, öyle kula “Siccin” hazır, Bilgelerden işitip bu sözü söyledim ben işte. 2 Mümin olmanın işaretinin Kur’an hikmetlerini (mesela Yunus suresi 1. Ayet. “Elif, Lam, Râ. Bunlar hikmet dolu kitabın ayetleridir”) okuyup ona göre davranmak icap ettiğini tekrar tekrar hatırlatan ve bu şekilde davranmayan kişilerden olan şikâyetini söyleyen Ahmet Yesevi, bu hususu şu dörtlüğüyle dile getirir: Mümin değil, hikmet işitip ağlamıyor; Erenlerin söylediği sözü dinlemiyor, Ayet, Hadis, Kur’an’ı anlamıyor, Bu rivayeti Arş üstünde gördüm ben işte. 3 Insanların iyilik ve Allah’ın emirlerini yerine getirme hususunda Kur’anî emre uymayan kişilere, kendinden bir hatırlatmada bulunarak tenkitlerini sürdürür. Maide 54. ayette belirtildiği veçhile, “…Onlar Allah’ı severler, Allah 1 Ahmet Yesevi, Divan-ı Hikmet (Seçmeler), Haz. Kemal Eraslan, Ankara 1991, I. Hikmet, 9, s. 51. 2 Divan-ı Hikmet (Seçmeler), I.Hikmet, 22, S.57. 3 Divan-ı Hikmet (Seçmeler), III Hikmet, 9, s. 69. 532 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî da onları sever…” ilahi fermanına sadâkâtla bağlı olmayanları anlatarak tenkit- lerini sürdürür: Ben yirmi iki yaşta fani oldum, Merhem olup gerçek dertliye devâ oldum, Sahte âşık, gerçek âşık âşığa tanık oldum, O sebepten Hakk’a sığınıp geldim ben işte. 4 Kendini Allah yolunun yolcusu gibi gösterip bu iddiasında samimi olma- yanları anlatan dörtlüğünde kalbi başka yerde olanları eleştirmeğe devam eder:
Zâkirim deyip ağlar, çıkmaz gözünden yaşı, Gönüllerinde gamı yok, her an ağrıya başı, Oyun hile kılarlar, mâlum Hüda ya işi, Arslan Baba’m sözlerini işitiniz, teberrük. 5 Ahmet Yesevi’nin tenkitleri sadece halka değil; kendini tarikat yoluna ada- mış gözüken sahte müritlere de yöneliktir: Tâlibim deyip söylerler, gönlünde yok zerre nur; Gerçek tâlibi sorarsanız, içi dışı gevher-inci Hakk’a açık sırları, yedikleri safâ-nur Arslan Baba’m sözlerini işitiniz teberrük. 6 Sufi görünümlü fakat tasavvufla alakası olmayan kişileri de şiddetle ten- kit ederek mutasavvıf olmanın suftan(yünden) elbise giymekle olmayacağını vurgular: Suretleri bütün nakş, kıyametten korkmazlar; Fısk ve fücur kılarlar, günahlardan ürkmezler Riya tesbihi elinde, ağlayıp yaşını dökmezler; Arslan Babam sözlerini işitiniz teberrük. 7 4
5 Divan-ı Hikmet (Seçmeler), XII. Hikmet, 5,s. 117. 6 Divan-ı Hikmet (Seçmeler), XII. Hikmet, 6, s. 119. 7 Divan-ı Hikmet (Seçmeler), XII. Hikmet,7, s.119. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 533
Bu kişilerin ikiyüzlü olduklarını söyleyerek halkı uyarmaya çalışır: Riya tesbihi elinde, zünnar iyi bilseniz Hak rızası budur aşk derdini eyleseniz Aşkını alıp mahşerde rezil olup dursanız; Arslan Baba’m sözlerini işitiniz teberrük. 8 Bu tarz davranışlar sebebiyle, kendisinin zamanının, âhir zaman olduğunu kabul ederek toplumdaki kişilerin Allah’ın emirlerini bir tarafa bırakarak ve Ra’d suresi 26. ayette “(…) Onlar ise dünya hayatı ile sevinmektedirler…” şeklin- de belirttiği dünya hayatına zevk ve sefaya yöneldiklerini belirterek bu du- rumdan rahatsızlığını dile getirir: Ahir zaman ümmetleri süslerler evlerini; Nefs hevaya sevinip bozar her an huylarını; Şan ve şefkatler ile dik tutar boylarını; Arslan Baba’m sözlerini işitiniz teberrük. 9 Bu âhir zaman Müslümanlarının Kur’an-ı Kerim’i okumadıkları için, dün- yanın geçici olduğu hususunda Kur’an-ı Kerim’deki En’am suresi 32. ayette “Dünya hayatı ancak bir oyun ve bir eğlencedir…” mealinde verilen bir düşünceye sahip olmadıklarını bu yüzden de gaflet içinde yaşadıklarını bildirir: Ahir zaman ümmetleri, dünya fâni, bilmezler; Gidenleri görerek ondan ibret almazlar; Erenlerin yaptığını görüp göze iliştirmezler Arslan Baba’m sözlerini işitiniz teberrük. İyi yollardan sapıp kötü yola savuşan Lanetli şeytan pirim deyip eteğine yapışan, Şeytana pirim deyip sabah akşam görüşen; Arslan Baba’m sözlerini işitiniz teberrük. 10 8
9 Divan-ı Hikmet (Seçmeler), XII. Hikmet, 15, s. 121. 10 Divan-ı Hikmet (Seçmeler), XII. Hikmet,16-17, s. 121. 534 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Müslümanların Tevbe suresi 119. ayette belirtildiği veçhile, özü, sözü bir
larını ifadeyle serzenişte bulunur: Oruç tutup halka riya eyleyenleri, Namaz kılıp tesbih ele alanları, Şeyhim diye başka bina koyanları Son anda imanından ayrı eyledim. 11 Halkın böyle dinden uzak yaşamalarının sebebinin şeyh geçinen birtakım kendini bilmezler olduğunu vurgulayarak toplumun Islam dinine aykırı dav- ranışlarının temelinde temsil mevkiindeki insanların bulunduğunu açıklar: Ahir zaman şeyhi düzeltir dış görünüşünü Zühd ve takva kılmayıp bozar iç âlemin Keramet der gaflet uykusunda gördüklerini Riya ile halka kendini satar dostlar. 12 Zamanı öyle kötü olmuş, insanlar öylesine kötülüğe bulaşmışlardır ki, Ahmet Yesevi, bu kötülükten bizardır. Hâyânın yani utanmanın, A’raf suresi- nin 33. ayetinde 13 belirtildiği veçhile haram olduğunu bilmeyen bu husustaki Peygamber sözünden habersiz bulunan gâfillerin bu davranış eksikliklerini tenkit ederek Ulu küçük yarânlardan edeb gitti, Kız ve zayıf gençlerden hâyâ gitti, “Hâyâ imandandır” deyip Resûl dedi Hâyâsız kavim acâipler oldu dostlar. 14 mısralarını sıralar. 11 Divan-ı Hikmet (Seçmeler), XII. Hikmet, 12, s. 131. 12 Divan-ı Hikmet, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk- Kazak Üniversitesi baskısı, Ankara 2016, s. 188. 13 “De ki: “Rabbim ancak, açık ve gizli çirkin işleri, günahı, haksız saldırıyı, hakkında hiçbir de- lil indirmediği herhangi bir şeyi Allah’a ortak koşmanızı ve Allah’a karşı bilmediğiniz şeyleri söylemenizi haram kılmıştır.” 14 Divan-ı Hikmet, s. 194. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 535
Haksız yere bir Müslümanı öldüren kimsenin bütün insanlığı öldürmüş gibi olacağı şeklindeki Nisa suresi 92. ayette bildirilen ilahi ihtardan habersiz dalaletteki insanların halkı öldürdüklerini bildirerek dindarın da dindar ol- mayanın da insanlıktan uzak olduğunu belirtir: Müslüman Müslümanı eyledi katil Haksızı tutub haklı işleri kıldı batıl Mürid pirine kılmadı yüz ve hatır Nasıl kötü zamanlar oldu dostlar. 15 Toplum fertlerinin Müslüman olma niteliklerini kaybettiklerini ifadeyle bu durumun adâleti de ortadan kaldırdığını, yüce Allah’ın A’raf suresi 29. ayette özellikle belirttiği, yöneticilerin Devleti ve milleti ayakta tutan adâlet- ten uzak olduklarını bildirir: Dünya ehli halkımızda cömertlik yok Padişahlarda vezirlerde adâlet yok Dervişlerin duasında kabul edilme yok Türlü bela halk üstüne yağdı dostlar. 16 Kötü zamanın kötü kişileri ortaya çıkardığını belirterek ilim sahibi gözü- kenlerin de bu kötü ortama iştirak ettiklerini kaydederek endişelerini söyler: Âhir zaman bilginleri zâlim boldu Hoş geldin deyiciler bilgin oldu Hakk’ı söyleyen dervişlere düşman oldu Nasıl kötü zamanlar oldu dostlar. 17 Kur’an-ı Kerim’de Casiye suresi 23. ayette belirtildiği veçhile kendini dün- ya nimetlerine esir etmiş insanların değer hükümlerini kaybettiklerini belir- terek bunun iman kaybı olduğunu vurgular: 15 Divan-ı Hikmet, s. 195. 16 Divan-ı Hikmet, s. 195 17 Divan-ı Hikmet, s. 195. 536 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Dünya ehli malını görüp heva kılar, Benlik fikriyle dâva-yı hüda kılar, Öldüğünde imanından cüdâ kılar, Can verende hasret ile gider dostlar. 18 Bunlar doğangil gurubundan yırtıcı bir kuş olan kerkenez kuşu gibidirler: Dünya benim diyenler, cihan malını alanlar, Kerkenez kuşu gibi olup o harama batmışlar. Din adamları da, hâkimler de bozulmuşlar, menfaatlerinin esiri olmuşlar- dır.
Müftü olan âlimler, haksız fetva verenler Öyle müftü yerini sırat köprüsünde gördüm. Kadı, olan âlimler, para-rüşvet yiyenler Öyla kâdı yerini sakar ateşinde gördüm. 19 Molla, müftü olanlar, yalan fetva verenler, Akı kara kılanlar, cehenneme girmişler. Kadı, imam olanlar, haksız dava kılanlar, Eşek gibi olarak yük altında kalmışlar. Haram yiyen hâkimler, rüşvet alıp yiyenler Parmağını dişleyip korkup durup kalmışlar. Tatlı tatlı yiyenler, türlü türlü giyenler, Altın tahta oturanlar toprak altında kalmışlar. 20 Hasılı, Ahmet Yesevi zamanının insanları, Müslüman olmanın verdiği pek çok niteliği kaybetmişlerdir. Toplum, bozulmuş, yozlaşmış dolayısıyla insan- lığını kaybetmiştir. 18 Divan-ı Hikmet (Secmeler), XXI. Hikmet, 10, s. 165. 19 Divan-ı Hikmet, s.142. 20 Divan-ı Hikmet (Seçmeler), LXVIII. Hikmet, s. 335. |