Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.3. Gaza ile İlgili Anlatılar Sarı Saltuk
- 3.4. İrşad ve Hilafetle İlgili Anlatılar Hacı Bektaş
- 3.5. Hayvanlara Tesir Etmekle İlgili Anlatılar Geyikli Baba
- 3.6. Nesnelere Tesir Etmekle İlgili Anlatılar Pîrî Baba
- 3.7. Manevî Otorite Sahiplerinin Karşılaşmasıyla İlgili Anlatılar Geyikli Baba-Abdal Musa
- Hammet ARSLAN Giriş
- I- Ahmed Yesevî’nin Hint Alt Kıtasına Yönelik Kerametleri
|
Gıj Gıj Dede Celâl sıfatı üzere olduğunda ejderha gibi gıjıldadığı için Gıj Gıj Dede den- diğini Evliya Çelebi nakletmektedir. 59
Geyikli Baba Orhan Gazi, dervişleri teftiş ederken Turgut Alp, Orhan Bey’e Uludağ’da geyiklerle yaşayan Geyikli Baba’dan bahseder. Bunun üzerine Orhan Gazi, kimin müridi olduğunu sordurur. Geyikli Baba, Seyyid Ebu’l-Vefâ tarikinden olduğunu söyler. Orhan Gazi, dervişe gelmesi teklifinde bulunursa da Geyikli Baba gelmediği gibi Orhan Bey’in gelmesini de istemez. Bunun sebebi sorul- duğunda uygun zamanın gözetilmesi gerektiğini, o zaman duasının makbul olacağını söyler. Çok sonra bir gün bir çınar dalı koparan Geyikli Baba, bu dalı Orhan Bey’in sarayının avlusunun iç yanına dikti. Orhan Gazi yanına geldiğinde uğur olarak diktiğini, kavak ağacı durdukça dervişlerin duasının Osmanlı sülalesine makbul olacağını söyler. 60
Pîrî Baba Pirî Dede, kadınlar hamamında kadınları keseler ve sabun sürer. Bu sırada da çocuklarının erkek veya kız olacağını söyler. Bunun üzerine bazı kişiler II. Murad’a giderek Dede’yi şikâyet ederler. Padişah, Pîrî Dede’yi öldürmek için hamama gelir ve onu peştemal kuşanmış görür. Ona yaptığı işi sorun- ca. Dede, Peygamberin hizmetkârı olduğunu, o kadınlardan doğacak kişilerin âlim zâtlar olacağını onlara seyislik ettiğini, gerekirse hamama değil, duvara bile girebileceğini söyleyerek, hamamın duvarına girer. II. Murad hâlâ niye- tinden vazgeçmeyince ona Izmir’in kâfirler tarafından alındığını gidip kurtar- masını söyler. Bu sırada da iki beyaz mermeri kopararak hamur gibi yoğurur ve birini Izmir’i fethetmesi için II. Murad’a, diğerini gelecekteki Istanbul’un fethi müjdesini vererek Şehzade Mehmed’e verir. 61
Sivas valisi Osman Paşa, Emirci Sultan’ın ününü duyup onu ziyaret et- mek ister. Kabul edilince yola çıkar, köye yakın bir mevkide hazırlık yapmaları için tekrar adam yollar. Ancak Emirci Sultan def çalmaktadır. Tencerede biraz yemek ve bir çuval arpası vardır. Osman Paşa, askerleriyle birlikte gelir. Ten- 59 Evliya Çelebi, Seyahatnâme, 5, s. 36. 60 Âşıkpaşaoğlu Tarihi, haz. A. Nihal Atsız, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985, ss. 50-51. 61
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 481
ceredeki yemek tüm askerlere, arpa da atlara verilir tükenmez. O gece Paşa rüyasında valiliği bırakıp Emirci Sultan’ın müridi olduğunu görür ve sabah kalkınca valilikten istifa ile Emirci Sultan’ın müridi olur. 62
Zile’de zalimliğiyle ünlü Kör Kadı isimli bir kadı varmış. Hanımıyla birlik- te kaleye çıkıp seyir yapacağından sokağa çıkma yasağı ilan eder. Bayezid, evi- nin önündeki çeşmeden abdest alırken, askerler gelip içeri girmesini söylerler ve dipçikle başına vururlar. Bunun üzerine o, “Kabağın sahibi bilir” deyince çıkan bir rüzgâr, Kör Kadı’nın eşini kaleden aşağı atar. Kör Kadı da bayılır. Ayılınca eşinin öldüğünü görür ve dili tutulur. Bu işin Bayezid’den olduğunu askerlerden öğrenince, onun yanına giderek bundan böyle halka iyi davrana- cağını söyler. Bayezid’in duasıyla dili çözülür. 63
Saltuknâme’de ayrıntılı olarak geçen 64 Sarı Saltuk’un maceraları Evliya Çe- lebi tarafından da kısaltılarak nakledilmektedir: Sarı Saltuk’u Rumeli’ye yedi yüz erenle Ahmed-i Yesevî gönderir. Görevi Sarı Saltuk isimli bir papazı ve ejderhayı öldürmeye gönderir. Bunların ikisini de Ahmed-i Yesevî’nin verdiği tahta kılıçla öldürür. Lehistan’a gidip buradaki Lipka Tatarlarını Müslüman yapar. Bunlarla çeşitli yerlere seferler düzenler. Moskova’ya kadar gidip Heş- dek Tatarlarından da çok sayıda kişinin Müslüman olmasını sağlar. 65
Menâkıb-ı Hacı Bektaş-ı Velî’de ayrıntılı olarak anlatılan Hacı Bektaş’ın Ahmed-i Yesevî’ye bağlanması ve Anadolu’ya gönderilmesiyle ilgili menkıbe- ler
66 , Evliya Çelebi’de de özetlenerek verilmiştir. 67 62
63 Yardımcı, agb, ss. 554-555. 64 Ebu’l-Hayr-ı Rûmî, Saltuknâme, I-II-III, haz. Şükrü Haluk Akalın, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1987, 1988, 1990; olayların özeti için ise bkz. Kemal Yüce, Saltuk-nâme’de Tarihî, Dinî ve Efsanevî Unsurlar, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987, ss. 331-379. 65 Evliya Çelebi, Seyahatnâme, 1, s. 353; daha ayrıntılı bir varyant için bkz. Evliya Çelebi, Seyahatnâme, 2, ss. 72-75. 66 Menâkıb-ı Hacı Bektaş-ı Velî “Vilâyet-nâme”, haz. Abdülbâki Gölpınarlı, Istanbul: Inkılâp Kitabevi, 1990. 67 Evliya Çelebi, Seyahatnâme, 2, s. 24-26. 482 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Emirci Sultan Emirci Sultan, yanında bir müridi olduğu hâlde Anadolu’ya gelir ve Key- kâvus kalesi yakınında konaklar. Rüyasında Ahmed-i Yesevî yakınlardaki bir köy halkının misafirleri öldürdüğünü bu halkı irşad etmesini söyler. Emirci ve müridi köye gider. Emirci, onları da diğer yolcular gibi öldürüp öldürme- yeceklerini sorar. Köylüler de nereden bildiklerini sorunca, öküzlerinin söyle- diğini ifade eder. Köylüler ispat isteyince, öküzlere sorar. Onlar da dile gelip tasdik ederler. Bunun üzerine tüm köy halkı müslüman olur. Emirci Sultan da “Keçikıran” isimli bu köye yerleşip zaviyesini kurar. 68
Zile’ye yeni gelen Bayezid, işçi tutar ve evine götürür. Sabah namazın- dan sonra işe başlanacağını söyler, ardından zikir çekildikten sonra der, sonra Kur’an okunduktan sonra işe başlayabileceklerini söyler. Öğle vakti geldi- ğinden yemek yenir. Bu sefer öğle namazını kılalım, der. Gün bitince işçileri evlerine yollar, yevmiyelerinin çalıştığını yarın gelmelerini söyler. Bir hafta böyle devam eder. Paralarını verecekken işçiler parayı kabul etmezler ve onun müridi olmak isterler. 69
Geyikli Baba Orhan Gazi ile gazaya gittiğinde geyiğe bindiği, geyiklerden oluşmuş bir sürüsü olduğu, yükünü de geyiğe yüklediği kaydedilmektedir. 70 Yine bu bağ- lamda Uludağ’da hep geyiklerle bir arada yaşadığı rivayet edilir. 71
Pîrî Baba Bir gün hamamda otururken müşteriler hamamın terlemesinden dolayı- sıyla sırtlarına soğuk su damlalarının düşmesinden şikâyet ederler. Pîrî Baba, parmağıyla tavana işaret eder. Ya hamam terleme, der. O gün bugün hamam terlemez. 72
Pîrî Baba’nın tellak olarak çalıştığı hamamın külhancısı hastalanmış. Ha- mam sahibi de tasalanmış, çünkü külhancı bulmak zor iş. Pîrî Baba, patro- 68 Ocak, agm, s. 139. 69 Yardımcı, agb, s. 554. 70 Evliya Çelebi, Seyahatnâme, 2, s. 31. 71 Âşıkpaşaoğlu Tarihi, s. 50. 72 http://www.yeniufukgazetesi.net/yazarlar.php?yazarid=57&yaziid=51 (10. 08. 2016) Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 483
nuna sen git kırk gün evinde dinlen, hamama sakın gelme, demiş. Hamam sahibi çok anlamasa da evine gitmiş. Pîrî Baba her günün gelirini patronun evine getiriyormuş, hamamın bacasından dumanlar çıktığını, işlerin yolunda gittiğini; ama hamama hiç odun taşınmadığını gören patron meraklanmış. Otuz dokuzuncu gün artık dayanamamış, otuz dokuz da bir kırk da bir, gi- deyim, demiş. Hamama gelince bir de bakmış ki koca külhan tek mum ile ısınmakta. O sırada Pîrî Baba gelmiş, otuz dokuz gün bekledin de bir gün mü bekleyemedin? Eğer sabretseydin hamam 40. Gün kudretten gelen sıcak suyla işleyecekti, demiş. 73
Geyikli Baba-Abdal Musa Abdal Musa, kor olmuş ateşi pamuğun içine koyup Geyikli Baba’ya gön- derir. Geyikli Baba da ona süt gönderir. Bunun anlamı Geyikli Baba’nın vahşi geyiklerin sütünü sağıp onları at gibi kullanmasıdır. 74
Pîrî Baba ile Çoban Baba kardeştir. Çoban Baba, elinde mendile sağdığı sütle onu ziyarete gelir. Mendili duvardaki çiviye asar. Pîrî Baba ise ayakkabı tamircisidir. Sohbet ederlerken, bir kadın gelir, ayakkabısını çıkarır. Mendil- deki süt damlamaya başlar. Pîrî Baba, “Kendine gel kardeş. Kendine gel. Dağ başında herkes ermiş olur, iş burada olmaktır.” Çoban Baba mendilini alıp tekrar dağda koyun gütmeye başlar. 75
Türkiye genelindekine paralel olarak yukarıda adını verdiğimiz ziyaret yerlerinden bugün mevcut olanlara hemen her istek için gidilmektedir. Bu mekânlarda ziyarete hazırlık safhasında öncelikle üç Ihlâs ve bir Fatiha suresi okunmaktadır. Böylece velinin ruhaniyeti ziyaretçinin varlığından haberdar edilmektedir. Hem Fatiha hem de Ihlâs surelerinin Kur’an-ı Kerim’in en fazi- letli surelerinden sayılması 76 bu seçimde etkili olmuştur. 73 http://www.yeniufukgazetesi.net/yazarlar.php?yazarid=57&yaziid=51 (10. 08. 2016) 74 Evliya Çelebi, Seyahatnâme, 2, s. 31; daha ayrıntılı bir varyantı için bkz. Turyan, age, s. 21-22. 75 http://www.yeniufukgazetesi.net/yazarlar.php?yazarid=57&yaziid=51 (10. 08. 2016) 76 Arif Pamuk, Resûlullâh’ın Dilinden Sûrelerin Esrârı, Hikmeti ve Fazileti, Istanbul: Pamuk Yayıncılık, 1985, ss. 176-177. 484 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Her çeşit istek için mezarı mevcutken Horoz Baba’da 77 ve bugün Pîrî Ba- ba’da 78 mum yakılır. Mezarı ortadan kaybolmadan önce her türlü istek için Horoz Baba’da Kur’an-ı Kerim okuma adanırmış. 79 Muhtelif istekler için Pîrî Baba’da 80 taş yapıştırılır. Her sene mahsulden sonra Pîrî Baba türbesi ziyaret edilir, bir sonraki sene mahsulün iyi olması için dua edilir. 81 Pîrî Baba türbesinin önündeki büyük ayakkabının Pîrî Baba tarafından ya- pıldığına inanılır ve ziyaretçiler tarafından cin çarpması sonucu oluşan has- talıkların tedavisi amaçlı kullanılır. Işlem şöyle gerçekleşir; hastanın her tara- fına bu ayakkabıyla hafifçe vurulur. Böylece cinlerin çıkarılacağına inanılır. 82 Pîrî Baba türbesindeki geyik boynuzları ağrıyan yere üç kere sürülür. Buna afsunlama adı verilir. 83 Pîrî Baba’nın türbesinde bir tekne ve yanında da bir süpürge vardır. Ziya- rete gelenler, çocuklarını bu teknenin içine yatırıp dualarla süpürürler. Kendi- si de bir sanatkâr olan Pîrî Baba’nın himmetiyle çocuklarının iyi bir sanatkâr olacağına, aynı zamanda kötü huylardan arınıp iyi huylu ve çalışkan olacağına inanırlar. 84 Pîrî Baba’nın türbesine çocuk isteğiyle gelen kadınlar evlerinden getirdik- leri ipi önce okuyarak sandukanın baş ve ayak kısmına sürerler. Daha sonra ip bele bağlanır, başka bir kadının yardımıyla sandukanın etrafında “Allahım muradımı ver” diyerek yedi kez dolanılır. 85
Evliya Çelebi, Pîrî Baba’nın keramet gösterdiği hamamın ziyaretgâh oldu- ğunu kaydetmektedir. Insanlar, duvara girdiği yerdeki nişanı ve iki mermer beyaz ekmeği görmeye gider. Bu hamamı ziyaret eden hastalar şifa bulur. 86 Evliya Çelebi, Şeyh Nusret tekesinin önündeki büyük ve eski dut ağacı- nın bir yanının çürük olduğunu, bu çürük taraftan koparılan ağaç kıymığının 77 Bayrı, age, s. 154. 78 http://www.yeniufukgazetesi.net/yazarlar.php?yazarid=57&yaziid=51 (10. 08. 2016) 79 Bayrı, age, s. 154. 80 http://www.yeniufukgazetesi.net/yazarlar.php?yazarid=57&yaziid=51 (10. 08. 2016) 81 http://www.yeniufukgazetesi.net/yazarlar.php?yazarid=57&yaziid=51 (10. 08. 2016) 82 Özdoğan, agt, s. LXXXIII. 83 Özdoğan, agt, s. LXXXIII. 84 http://www.yeniufukgazetesi.net/yazarlar.php?yazarid=57&yaziid=51 (10. 08. 2016) 85 Özdoğan, agt, s. LXXXIII. 86 Evliya Çelebi, Seyahatnâme, 2, s. 207. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 485
hummaya iyi geldiğini söylemekte, yüzyıllardır insanların bu çürük taratan kıymık aldıkları hâlde ağaçta bir eksilme olmadığını yazmaktadır. 87 Humma
hastaları bugün de türbeyi ziyaret etmektedir. 88 Şeyh Nusrettin türbesi etrafında yedi defa dolandırılan çocukların erken yürüyeceğine inanılmaktadır. 89
Çalışmamızda Anadolu’da Yesevî geleneğiyle ilişkilendirilen on beş ziya- ret yeri incelenmiştir. Bunlardan biri türbe (Baba Sultan), üçü mezar (Horoz Dede, Davut Baba, Pertevî Sultan) olmak üzere, dördü günümüze ulaşama- mıştır. Haklarında da Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi dışında bir kaynağa rast- layamadık. Mevcut olan ziyaret yerlerinin önemli bir kısmı bugün de faal ve kült alanı olma özelliğini sürdürmektedir. Nitekim yukarıda sadece bir kısmı verilen uygulamalar bu durumu yeterince göstermektedir. Bu ziyaret yerlerinin Yesevîlik’le ilgisi noktasında birtakım nispeten yeni folklorik oluşumlar da söz konusudur. Örneğin bu yatırlar hakkında inter- nete bilgi yükleyen kişinin Evliya Çelebi’yi yegâne kaynak olarak göstermesi durumunda yazılı bilgi, sanal ortama geçmekte, oradan da tekrar sözlü or- tamda paylaşılmaktadır. Dolayısıyla bugünün halk bilimcisi, “halk”tan der- lediği bilginin hiçbir zaman “gerçek sözlü” bilgi olduğunu bilemez. Açıkçası “gerçek sözlü bilgi”nin çok uzun zamandır var olmadığını bildiğimize göre, halkbilimciler için “ikincil sözlü kültür çağı”nın yeni bilgi üretme ve paylaş- ma kapasitesi ne kadar önce fark edilirse o kadar hızlı uyum sağlama imkânı ortaya çıkacaktır. KAYNAKÇA AKTAN, Ali, Künhü’l-Ahbâr’a Göre Hoca Ahmed Yesevî ve Anadolu’daki Hali- feleri”, Yesevîlik Bilgisi, haz. Cemal KURNAZ, Mustafa TATCI, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2000, ss. 476-486. Âşıkpaşaoğlu Tarihi, haz. A. Nihal ATSIZ, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Ya- yınları, 1985. BAYRI, Mehmet Halit, İstanbul Folkloru, Istanbul: A. Eser Yayınları, 1972. BICE, Hayati, Pîr-i Türkistan Hoca Ahmed Yesevî, Istanbul: Insan Yayınları, 2011. 87 Evliya Çelebi, Seyahatnâme, 3, s. 146-147. 88 Yardımcı, age, s. 559. 89 Yardımcı, age, s. 559. 486 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî DOĞANBAŞ, Muzaffer, “Amasya Yöresi Alevi Ziyaretgâhları”, Türk Kültürü ve Hacı
article/view/401/393). Ebu’l-Hayr-ı Rûmî, Saltuknâme, I-II-III, haz. Şükrü Haluk AKALIN, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1987, 1988, 1990. Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 1, haz. Ro- bert DANKOFF, Seyit Ali KAHRAMAN, Yücel DAĞLI, Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011. Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 2, haz. Zeke- riya KURŞUN, Seyit Ali KAHRAMAN, Yücel DAĞLI, Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 3, haz. Seyit Ali KAHRAMAN, Yücel DAĞLI, Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011. Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 9, haz. Yücel DAĞLI, Seyit Ali KAHRAMAN, Robert DANKOFF, Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011. FAROQHI, Suraiya, “Osmanlı Imparatorluğunda Bir Kent Ereninin Hikayesi Merzifonlu Piri Baba”, çev. Harun YILDIZ, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, 18 (2001) (http://www.hbvdergisi.gazi.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/419). GÜZEL, Abdurrahman, Abdal Mûsâ Velâyetnâmesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu ya- yınları, 1999. KAHRAMAN, Arzu, Anadolu Erenleri ve Anma Törenleri, Istanbul: Can Yayınları, 2003.
KAPLANOĞLU, Raif, Bursa Yer Adları Ansiklopedisi, Istanbul: Bursa Ticaret Borsası Kültür Yayınları, 1996. MÉLIKOFF, Irène, Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, çev. Turan Alptekin, Istanbul: Cumhuriyet Kitapları, 1998. Menâkıb-ı Hacı Bektaş-ı Velî “Vilâyet-nâme”, haz. Abdülbâki GÖLPINARLI, Istanbul: Inkılâp Kitabevi, 1990. NOYAN, Bedri, Hacı Bektaş’ta Pîrevi ve Diğer Ziyaret Yerleri, Izmir: Ticaret Matbaa- cılık, [1964]. OCAK, Ahmet Yaşar, “Emirci Sultan ve Zaviyesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fa-
OCAK, Ahmet Yaşar, Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sûfîlik Kalenderîler (XIV- XVII. Yüzyıllar), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999. OCAK, Ahmet Yaşar, Sarı Saltık Popüler İslâm’ın Balkanlar’daki Destanî Öncüsü, Anka- ra: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002.
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 487
ÖZDOĞAN, Rahime, Amasya’da Adak Yerleriyle İlgili Halk Anlatıları, Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sos. Bil. Ens. Yayımlanmamış Yüksek Lisans tezi, 2006. ÖZTÜRK, Eyüp, Velilik ile Delilik Arasında İbnu’s-Serrâc’ın Gözünden Muvelleh Derviş-
PAMUK, Arif, Resûlullâh’ın Dilinden Sûrelerin Esrârı, Hikmeti ve Fazileti, Istanbul: Pamuk Yayıncılık, 1985. SERIN, Rahmi, Maneviyat Bahçesinin Gülleri İstanbul Evliyaları ve Sahabe Kabirleri, Istanbul: Pamuk Yayıncılık, 1998. ŞAHIN, Ibrahim, “Evliya Çelebi’nin Günümüz Izmir Il Sınırları Içinde Kullandı- ğı Güzergâh ve Seyahatnâmede Buna Dair Sorunlar”, Kent ve Seyyah: Evliya Çelebi’nin
Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, ss. 81-136. TEKIN, Mehmet, Hatay Evliyalarından Bayezid-i Bestami, Antakya: Kültür Ofset Ba- sımevi, 1994. TURYAN, Hasan, Bursa Evliyaları ve Tarihi Eserleri, Istanbul, Hünkar Ofset, 1997. YARDIMCI, Ilhan, Evliyâları ve Âbideleri ile Şehirler Sultanı Bursa, Istanbul: Uludağ Yayınları, 2005. YARDIMCI, Mehmet, “Zile’de Yatırlar ve Ziyaret Yerleri ile Ilgili Inanışlar Uygu- lamalar Menkıbeler”, 1. Uluslararası Türk Dünyası Eren ve Evliyaları Kongresi Bildirileri, Ankara: Ervak Yayınları, 1998, ss. 543-564. YÜCE, Kemal, Saltuk-nâme’de Tarihî, Dinî ve Efsanevî Unsurlar, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987. ULUDAĞ, Süleyman, Bâyezid-i Bistâmî mad., DİA, 5, ss. 238-241. http://www.yeniufukgazetesi.net/yazarlar.php?yazarid=57&yaziid=51 (10. 08. 2016)
Hoca Ahmed Yesevî’nin Düşüncelerinin Hint Alt Kıtasındaki İzleri Hammet ARSLAN Giriş Türk-Islâm tasavvufunun en önemli şahsiyeti sayılan Hoca Ahmed Yesevî (1093-1166), günümüzde Kazakistan’da bulunan Çimkent şehrinin doğu- sundaki Sayram kasabasında doğmuştur. 1 Ahmed Yesevî, kendi adıyla anılan bir tarikatın da kurucusu kabul edilir. Yesevî ilk eğitimini Türkistan olarak da bilinen Yesi’de almış, sonraki eğitimini de döneminde Islâm dünyasının belli başlı kültür merkezlerinden biri olan Buhara’da sürdürmüştür. Ahmed Yesevî’nin tasavvufa Şeyh Arslan Baba’nın ve Türkistan Hâcegânından Yu- suf Hemedânî’nin manevi rehberliğinde girdiği bilinmektedir. Yesevî, Türk olmasından ötürü, Islâm öncesi eski adetlerini korumuştur. Yesevî’nin di- ni-tasavvufi düşüncesi Türkçe konuşan insanlar arasında çok etkili biçimde yayılmıştır. Ahmed Yesevî’nin düşüncelerinin, ayrıca, civardaki diğer inanç mensupları üzerinde de etkili olduğu bilinmektedir. Ahmed Yesevî’nin düşünce ve inançlarının Hint alt kıtasına girişinde Ti- mur’un Hindistan seferinin önemli bir etkisinin olduğu kabul edilebilir. Ye- sevî dervişlerin ve müritlerinin Hint topraklarına gidişi Yesevî etkisinin böl- gedeki gücünü arttırmıştır. Yesevî’nin fikirlerinin sadece Müslümanlar değil aynı zamanda Kabir ve Guru Nanak gibi Hint mistikleri üzerinde izler bırak- tığı düşünülmektedir. Ahmed Yesevî’ye verilen “Pir-i Türkistan” ismi de Sih gurularının düşüncelerini etkileyen bir örnek kabul edilir. Biz bu bildirimizde (i) Hoca Ahmed Yesevî’nin düşüncelerinin tarihsel olarak hangi yolla Hint alt kıtasına ulaştığını (ii) Hint alt kıtasında nasıl yayıldığını (iii) onun gö- * Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi, Izmir. 1 Yesevi’nin hayatı için bkz., Kemal Eraslan, “Ahmed Yesevi”, DİA, II/159-161 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 489
rüşlerinin hem Hint mistik şiirleri hem de Sih düşüncesi içerisindeki izlerini karşılaştırmalı olarak ortaya koymaya gayret edeceğiz. I- Ahmed Yesevî’nin Hint Alt Kıtasına Yönelik Kerametleri Ahmed Yesevî’nin, yaşarken yazdığı hikmetlerinin yanı sıra ölümünden sonra da birçok keramet gösterdiği ifade edilmektedir. Tarih ve menkıbe ki- taplarına, onun sayısız kerametlerinden sadece birkaç tanesinin geçebildiği belirtilir. 2 Biz burada Ahmet Yesevî’nin Hint alt kıtasıyla ilgili olarak yaşar- ken ifade buyurduğu ve ölümünden sonra gerçekleşen bazı kerametlerinden bahsetmek istiyoruz. Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|