F. M. Xalimova turizm geografiyasi o‘quv qo‘llanma


 Aholisi va mehnat resurslari



Yüklə 1,98 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə52/86
tarix20.06.2023
ölçüsü1,98 Mb.
#133305
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   86
43268edc535ab8ed1b63397f9298c36b TURIZM GEOGRAFIYASI

10.3. Aholisi va mehnat resurslari. 
1913-yilda Qozog‘iston respublikasida 5,6 mln. kishi yashagan bo‘lsa, 1959-
yilda bu ko‘rsatkich 9,2 mln. kishini, 1973-yilda 13,7 mln. 1984-yilda 15,6 mln. 
1997-yilda esa 16,4 mln. kishiga etdi. 
Bu mamlakatning axolisi faqatgina tabiiy ko‘payish hisobiga emas balkim 
ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi natijasida aholini kuchib kelishi hisobiga 
ham ko‘paydi. Mamlakat axolisi juda notekis joylashgan bo‘lib, aholi zichligining 1 
km. kv - 5,8 kishini tashkil qiladi. Mamlakat maydonining chegaraga tutash 
hududlarida ayniqsa janubiy va shimoliy qismlarda aholi zichligi ancha yuqori. 
Aholining 
bunday 
notekis 
zichligi 
avvalambor, 
aholining 
tarixan 
o‘rnashganligi, tabiiy sharoit xususiyatlari va ishlab chiqarish kuchlarini 
joylashtirishdan kelib chiqqan.
Respublikada tabiiy resurslarning o‘zlashtirilishi, qazib oluvchi va qayta 
ishlovchi tarmoqlarining vujudga kelishi o‘z navbatida aholining ichki va ayniksa 
tashqi migratsiyani kuchaytiradi, Shu bilan birga umum milliy tarkibini o‘zgartirdi. 
Bu respublikaning demografik xususiyatlardan biri, aholining milliy tarkibida 
mahalliy ya’ni qozoqlarning boshqa millat vakillaridan kamligi. Aholining milliy 
tarkibida qozoqlar - 32,4%, russlar - 42,8%, ukrainlar - 7,2% tashkil kiladi. 


81 
Shuningdek, janubiy qismlarda uyg‘urlar, dunganlar, nemislar, tatarlar, o‘zbeklar 
yashaydi. Yuqorida qayd qilganimizdek, bu mamlakatda aholining tabiiy o‘sishi 
yuqori, 1997-yil statistika ma’lumotlariga Karaganda aholi tug‘ilishi har 1000 ta 
kishiga 15 ta ni tashkil g‘ilsa, o‘lim ko‘rsatgichi esa Shu nisbatda 10 ta kishidan 
iborat, tabiiy o‘sish esa 5 ta kishiga teng. Ko‘rsatgichida 1 yoshga to‘lmagan bolalar 
o‘rtasida ham yuqori har 1000 ta tug‘ilgan chaqalokdan 1 yoshga etmasdan 25 tasi 
nobud bo‘lmokda. 
Ayni paytda aholining shahar joylarida yashashi yuqori, 52% aholi shaharliklar 
hisoblanadi, SHaharlar ichida aholisi 100 ming kishidan ko‘prok bo‘lganlar 
ahamiyatli salmog‘ini tashkil qiladi. Shular jumlasiga - Karaganda, Temirtau, 
Djezkazgan, SHevchenko, Koratau, Kentau va Olma-Ota va boshqalar kiradi. 
Mamlakat siyosiy mustaqillik davrida respublikaning poytaxti Olma-Ota shahridai 
Ostana shahriga ko‘chirilgan. 
Hozirgi paytda Turkmaniston rsspublikasini axolisi 4,6 mln. (1997) kishini 
tashkil qiladi. Tabiiy o‘sish, har 1000 ta kishiga 28 ta to‘g‘ilganlarni, 7 ta o‘lganlarga 
nisbatan bo‘lib, 21 ta kishini tashkil qiladi har 1000 ta kishi ichida. 
Turkmaniston respublikasi axolisi ham maydoni bo‘yicha notekis 
taqsimlangan, bunga sabab hududining katta maydoni Qoraqum cho‘lidan 
iborat. 
Aholining aksariyat qismi vohalarda yashaydi - bu yerlarda har bir kv km 260 
kishilardan yashasa, cho‘llarda esa bu ko‘rsatgich - 1 kishiga teng. Umuman olganda 
esa aholining respublika bo‘yicha o‘rtaga zichligi 1 kv km ga 6,1 kishini tashkil 
kiladi. 
Aholiiing ahamiyatli qismi janubiy viloyatlarda yashaydi, Amudaryo, Murgab, 
Tedjen daryolari buylarida, Shunigdek Kopetdag tog‘larining etaklarida. 
Qirg‘iziston Respublikasining axolisi 1997-yil ma’lumotlariga qaraganda 4, b 
kishini tashkil qiladi. 
Aholining o‘sishda asosan, yuqori darajadagi to‘g‘ilish va past darajadagi o‘lim 
xarakterlidir. Bu yerda har 1000 ta kishiga 24 tug‘ilganlar va 8 o‘lganlar soni to‘g‘ri 
keladi, tabiiy o‘sish esa 16 ta kishini tashkil qiladi. 


82 
Aholining milliy tarkibida: 3,8 % qirgizlar, 29,2% russlar, 11,5% o‘zbeklar, 
4,1 ukrainlar - Shuningdek boshka millat vakillari tashkil qiladi. SHahar aholisi 38 % 
tashkil qilib, eng katta shaharlari: Bishkek, Jalolabad, O‘sh va boshqalar. 
Aholi ko‘prok vodiylarida, CHo‘l vodiysining shimolida va Farg‘ona 
vodiysining janubida joylashgan. Aholining o‘rtagi zichligi esa 1 kv km o‘rtaga - 20 
ta kishini tashkil kiladi. 
Tojikiston axolisi 1997-yil ma’lumotlariga Karaganda 6 mln. kishini tashkil 
qiladi, respublikaning demografik xususiyatlaridan biri shuki, aholining tabiiy o‘sishi 
bu mamlakat MDH davlatlari ichida birinchi o‘rinda bo‘lgan va bu tendensiya 
haligacha saqlanib qolmokda. Markaziy Osiyo mamlakatlari. Mamlakatining relyefi 
tog‘lardan iborat bo‘lganligi tufayli, aholi asosan vodiylarda zich joylashgan. Aholini 
yuqori konsentratsiyasi - Farg‘ona, Xisor, Vaxsh, Kafirhon vodiylariga tog‘ri keladi. 
Xo‘jalikning bir tamonlama qishloq xo‘jaligiga ixtisoslashganligi, shaharliklar 
salmog‘ining pastligiga olib kelgan. 37% aholi shaharlarda yashaydi. 

Yüklə 1,98 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   86




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin